نویسنده: ماریا دل‌کارمن هرناندز
متخصص پوست
درماتیت آتوپیک با نام شایع اگزما یکی از بیماری‌های پوستی شایع است که می‌تواند در هر سنی بروز کند، اما اغلب اولین علائم آن در کودکان زیر یک سال مشاهده می‌شود. یکی از پرسش‌های مطرح درباره درماتیت آتوپیک این است که آیا والدین می‌توانند این بیماری را به فرزندان خود منتقل کنند؟ شواهد علمی در اینباره چه می‌گویند؟
اگرچه درماتیت آتوپیک یک جزء ارثی قابل‌توجه دارد اما عوامل مختلفی در بروز این بیماری نقش دارند. در ادامه، هرآنچه لازم است درباره این بیماری و احتمال انتقال آن از والدین به فرزندان بدانید، بررسی شده است.

درماتیت آتوپیک چیست؟
درماتیت آتوپیک، یک بیماری پوستی التهابی مزمن است که عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. این بیماری به‌دلیل اختلال در سد پوستی و پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود.
علائم اصلی درماتیت آتوپیک شامل خشکی پوست، ضایعات اریتماتوز (قرمزی و التهاب پوست) و خارش مداوم است. براساس گزارش مجله Lancet، این بیماری شایع‌ترین اختلال پوستی در جهان محسوب می‌شود و تا ۳۰ درصد از کودکان و ۳ درصد از بزرگسالان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

مراحل شروع بیماری درماتیت آتوپیک
درماتیت آتوپیک بر اساس سن بروز علائم به سه مرحله تقسیم می‌شود:
1. درماتیت آتوپیک زودرس: این مرحله، شایع‌ترین نوع بیماری است و از دوره نوزادی تا سن ۲ سالگی آغاز می‌شود. بااین‌حال، ۶۰ درصد موارد تا ۱۲ سالگی بهبود می‌یابند، هرچند علائم بیماری عمدتاً پس از یک‌سالگی ظاهر می‌شوند.

2. درماتیت آتوپیک دیررس: علائم این مرحله معمولاً پس از شروع بلوغ شدت می‌گیرند و بیشتر در دوره نوجوانی و جوانی دیده می‌شوند.

3. درماتیت آتوپیک با شروع پیری: این نوع، نادرترین شکل بیماری است و اولین تظاهرات بالینی آن در افراد بالای ۶۰ سال دیده می‌شود. افرادی که به‌طور مداوم در معرض محرک‌هایی مانند دود تنباکو، آلودگی هوا، گرده‌ها، مواد شوینده، شوره حیوانات خانگی و الیاف پشمی هستند، ممکن است علائم بیماری را به‌صورت مداوم تجربه کنند.

ارتباط بیماری با عوامل ارثی
درماتیت آتوپیک معمولاً با سابقه خانوادگی مثبت همراه است و ترکیبی از عوامل ژنتیکی پیچیده و حساسیت‌های محیطی در بروز آن نقش دارند. مطالعات متعددی، ازجمله پژوهش‌هایی روی دوقلوها و والدین، نشان داده‌اند که این بیماری یکی از آسیب‌شناسی‌های بسیار ارثی است.

نقش فیلاگرین در درماتیت آتوپیک
جهش در ژن فیلاگرین (FLG) یکی از عوامل کلیدی در فرایند بیماری‌زایی درماتیت آتوپیک محسوب می‌شود. فیلاگرین، پروتئینی است که در سلول‌های سطحی یا بالایی پوست تولید می‌شود و نقش مهمی در تقویت سد پوستی، حفظ تعادل pH پوست و تامین رطوبت پوست دارد.
بااین‌حال، کاهش تولید فیلاگرین تنها به جهش ژنتیکی محدود نمی‌شود. برخی عوامل محیطی نیز می‌توانند تولید این پروتئین را کاهش دهند، ازجمله: رطوبت پایین هوا، تحریکات پوستی و خارش، ساییدگی‌ها و آسیب‌های مکانیکی، افزایش سن و تماس با آب. این عوامل محیطی، به‌همراه جهش ژنتیکی، نقش موثری در تشدید درماتیت آتوپیک دارند.

معیارهای تشخیصی درماتیت آتوپیک
برای تشخیص درماتیت آتوپیک، معیارهای متعددی مورد بررسی قرار می‌گیرد. طبق گزارش جامع اطفال، معیارهای ارائه‌شده توسط هانیفین و راجکا از معتبرترین ابزارهای تشخیصی در این زمینه هستند.
هانیفین و راجکا، دو محقق برجسته در حوزه درماتولوژی هستند که در زمینه بیماری‌های پوستی، به‌ویژه درماتیت آتوپیک، تحقیقات زیادی انجام داده‌اند. این دو پژوهشگر در سال ۱۹۸۰ میلادی معیارهای تشخیصی درماتیت آتوپیک را معرفی کردند که هنوز هم به‌عنوان استاندارد تشخیص این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معیارهای هانیفین و راجکا به دو دسته اصلی و جزئی تقسیم می‌شوند که به پزشکان کمک می‌کند تا با توجه به علائم و نشانه‌های بیمار، تشخیص دقیقی از درماتیت آتوپیک داشته باشند.
معیارهای اصلی شامل خارش مداوم، شکل و توزیع ضایعات پوستی، ماهیت مزمن و عودکننده بیماری و سابقه شخصی یا خانوادگی آتوپی است. معیارهای جزئی نیز شامل خشکی پوست، ایکتیوز (ضخیم و فلس‌مانند شدن پوست)، سطح بالای IgE در خون، شروع علائم در سنین پایین و واکنش‌های سریع پوستی در آزمایش‌ها است.
وجود بستگان نزدیک با علائم آتوپی یکی از مهم‌ترین معیارهای تشخیص محسوب می‌شود. به همین دلیل، گرفتن شرح‌حال دقیق در طول مشاوره پزشکی اهمیت زیادی دارد.

چگونه از درماتیت آتوپیک پیشگیری کنیم؟
درماتیت آتوپیک بیماری‌ای است که با دوره‌های شعله‌ور شدن و بهبودی متناوب شناخته می‌شود و علائم آن بسته به فرد متفاوت است. با این حال، خشکی پوست و خارش دو علامت شایع هستند که می‌توانند کیفیت زندگی را تحت‌تاثیر قرار دهند. بنابراین، پیشگیری از تشدید بیماری و مراقبت از پوست در دوران بهبودی اهمیت زیادی دارد.

توصیه‌های پیشگیرانه
خشک کردن پوست به‌دقت و آرامی: باید از ایجاد اصطکاک خودداری کرده و پوست را به‌طور ملایم با حوله خشک کنید.
استفاده منظم از مرطوب‌کننده‌ها: مرطوب‌کننده‌ها باید به‌طور روزانه و مداوم در سراسر بدن استفاده شوند تا از خشکی پوست جلوگیری شود.
پرهیز از حمام‌های طولانی: حمام‌های طولانی می‌توانند رطوبت طبیعی پوست را از بین ببرند. مدت زمان مناسب برای حمام حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه است.
استفاده از محصولات بهداشتی مناسب: محصولات ضدحساسیت و مخصوص پوست آتوپیک که فاقد مواد شیمیایی مضر باشند، باید انتخاب شوند.
استفاده از ضدآفتاب: هنگام بیرون رفتن از منزل، استفاده از ضدآفتاب برای محافظت از پوست ضروری است.
پرهیز از لباس‌های مصنوعی یا پشمی: لباس‌های ساخته‌شده از پارچه‌های مصنوعی یا پشمی می‌توانند پوست را تحریک کنند، بنابراین بهتر است از آنها اجتناب شود.
یک مطالعه منتشرشده در سال ۲۰۱۹ در زمینه درماتولوژی نشان داد که وراثت‌پذیری در بیماری آتوپیک تقریباً ۷۵ درصد است. این تحقیق با استفاده از داده‌های دوقلوها و بررسی جهش‌های ژنی در فیلاگرین به این نتیجه رسید.

درماتیت آتوپیک و ماهیت ارثی آن
اگرچه درماتیت آتوپیک دارای یک جزء ژنتیکی قابل توجه است، اما همه کودکان با سابقه خانوادگی مبتلا به این بیماری، از نظر بالینی علائم آن را بروز نمی‌دهند. این نکته نشان می‌دهد که علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز در بروز و شدت بیماری نقش دارند.
بنابراین، توجه به مراقبت از پوست و اقداماتی که باعث حفظ سلامت و عملکرد سد پوستی می‌شود، از ارکان اصلی پیشگیری از درماتیت آتوپیک هستند. داشتن سد پوستی سالم و دست‌نخورده، می‌تواند به‌طور موثری از تشدید بیماری جلوگیری کند.
منبع: etreparents/ آوریل 2024