اخیراً جعل نسخه پزشکان در سامانه نسخهنویسی الکترونیک و نشت داروهای حیاتی به بازار سیاه آن هم در شرایط که برخی داروهای حیاتی با کمبود مواجه شده، خبرساز و البته برای برخی پزشکان دردسرساز شده است. به همین منظور به سراغ دکتر رضا لاری‌پور معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی کشور رفته‌ایم تا اهداف راه‌اندازی این سامانه و راهکار جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی را از ایشان جویا شویم. در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
: نظر شما درباره برنامه نسخه الکترونیک و اخبار منتشر شده در خصوص جعل نسخه پزشکان چیست؟
نسخهنویسی الکترونیک یک تکلیف قانونی است که در برنامه‌های توسعه‌ای هم بر آن تاکید شده است. زیرساخت‌های این برنامه باید در بستر پرونده الکترونیک سلامت معنی پیدا می‌کرد. این اقدام توسط مجموعه‌های قانون‌گذار و مجری قانون یعنی وزارت بهداشت، سازمان برنامه‌وبودجه و سازمان‌های بیمه‌گر اجرا شده است. مسئولیت هر یک از این دستگاه‌ها مشخص است و بابت انجام هر مسئولیتی هم هزینه انجام آن به سازمان مجری پرداخت شده است. سازمان نظام پزشکی کشور هم به‌عنوان نهادی که زیرساخت نیروی انسانی مورد نیاز در حوزه ارائه‌دهندگان خدمات سلامت را راهنمایی می‌کند، وظیفه خود را به نحو احسن در این بخش انجام داده و کار خود را در زمان مقرر تحویل داده است. سامانه‌های نسخهنویسی توسط سازمان‌های بیمه‌گر پایه و حتی توسط برخی افراد یا گروه‌ها و شرکت‌های خصوصی به وجود آمده و در این راستا سامانه‌های نوبت‌دهی و نسخهنویسی توسط این نهادها نگارش شده‌اند. حال اینکه تامین امنیت این برنامه‌ها چگونه و توسط چه کسانی و یا چه نهادهایی باید انجام شود بر عهده ما نیست. از روز اولی که موضوع الکترونیکی شدن خدمات سلامت مطرح شد تذکرات لازم داده شد تا هم حریم خصوصی بیمار حفظ شود به صورتی که اگر فردی به یک روانپزشک مراجعه کرد ضرورتی نداشت که خانواده، دوستان و یا همکاران او از این موضوع مطلع شوند. از طرف دیگر حفظ حریم پزشک که می‌خواهد در رابطه با بیمار دارویی را تجویز کند یا درمان پاراکلینیکی را تجویز نماید بایستی رعایت می‌شد. این امنیت باید توسط کسانی که در برنامه‌نویسی به معنای کار فناورانه دخیل بودند تامین می‌شد تا هیچ گونه درز اطلاعاتی صورت نگیرد.
: هدف اصلی برنامه نسخهنویسی الکترونیک چه بود؟
در برنامه نسخهنویسی الکترونیک بنا بر این بود که میزان داروی مصرفی کشور، میزان تجویز دارو در نسخه‌ها و نوع و بار بیماری‌ها مشخص شود. ضمنا نحوه کارکرد، میزان و محل کارکرد، تعداد بیمار و بار مراجعات هر فرد به پزشک و نوع تخصص مراجعه شده و نیز بسیاری از موارد دیگر در سامانه نسخهنویسی الکترونیک قابلیت احصاء داشت.
از طرف دیگر قرا بود در این سامانه آمار متقن و دقیقی در مورد میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها یا میزان مصرف هورمون‌های رشد یا میزان مصرف سرم و داروهای دیگر چه اقلام تک‌نسخه‌ای و گران‌قیمت و چه اقلام معمولی و پرمصرف کامل را داشته باشیم تا تصمیم‌گیر نظام سلامت بداند که در چه ایامی از سال چه داروهایی را نیاز بیشتر دارد و چه بیماری‌هایی در چه وقتی شیوع بیشتری دارد. لذا دیگر پذیرفته نبود که در یک مقطعی از سال بگوییم که سرم نیست یا آنتی‌بیوتیک دچار کمبود اساسی است. پس دیتای به این بزرگی که از آن به‌عنوان بی دیتا یاد می‌شود دیتای بسیار گران‌قیمتی است که برای بسیاری از کسانی که به‌عنوان واردکننده یا صادرکننده یا خریدار یا قاچاقچی یا هر اسمی دیگری که بر آن گذاشته شود منتظر بودند که از این دیتا استفاده کنند تا هم سرمایه‌گذاری کنند و هم درآمد کلان به دست آورند.
: امروز مسئولیت سوءاستفاده‌ها از سامانه نسخهنویسی الکترونیک بر عهده چه نهادی است؟
اینکه این داده‌ها داده‌های رسمی و امنیتی کشور هستند و باید جوانب احتیاط در خصوص آنها رعایت شود و بر روی سرورهای خاص نگهداری شوند وظیفه تولیت نظام سلامت و قسمت مرتبط با آن یعنی سازمان غذا و دارو است. این وظیفه باید به خوبی انجام می‌شد و هر کسی که نسبت به این مهم ترک فعل انجام داده و باعث شده اطلاعاتی لو برود و کسی از پسوورد کسی سواستفاده کند و مسائلی از این دست، باید پاسخگو باشد. اگر ما پرونده الکترونیک سلامت را درست اجرا می‌کردیم و در کنار آن نسخهنویسی الکترونیک که مبتنی بر زیرساخت عمومی بود و باید ایجاد و استمرار پیدا می‌کرد را درست انجام می‌دادیم می‌توانست سوابق بیماری افراد در دسترس داشته باشد تا برای برنامه‌ریزی‌های آینده از این داده‌های بزرگ و ارزشمند استفاده بهینه شود. با این اقدام می‌شد با همین سرانه اندک سلامت از تولید ناخالص داخلی نظام سلامت را اداره کرد و در مسیر بهینه‌تری پیش رفت.
: در حال حاضر داروهایی که در نتیجه جعل نسخه‌ها از داروخانه‌ها گرفته شده سر از بازار سیاه درآورده است. چگونه می‌توان جلوی تکرار این قبیل اتفاقات را گرفت؟
وقتی امنیت داده‌ها رعایت نشود همین اتفاقات رخ می‌دهد. البته مشخص است که چه کسی وارد سیستم شده و با چه یوزر پسوردی اقدام به نسخهنویسی کرده است. این موضوع را متخصصین فناوری اطلاعات به راحتی می‌توانند پاسخ دهند و ما به‌عنوان پزشک در این خصوص نباید پاسخگو باشیم. اینکه یک فرد با جعل گذرواژه یک پزشک اقدام به نسخهنویسی کرده و بعد از آن داروی گران‌قیمت و حیاتی را از داروخانه‌ای گرفته و در بازار آزاد به فروش رسانده پاسخگویی با پزشک و یا سازمان نظام پزشکی نیست. زیرساخت نسخهنویسی الکترونیک می‌بایست مبتنی بر امنیت باشد و امنیت آن باید توسط سازمان‌های مسئول به صورت کامل رعایت شود. امروز ما سامانه‌هایی در حوزه مالیات یا انتخابات و یا بانک‌ها داریم و اگر قرار باشد که سیتسم امنیت رعایت نشود افراد سودجو می‌توانند در حوزه بانکی و یا سایر بخش‌ها اطلاعات سایرین را دستکاری کنند. اتفاقی که چندی پیش در سامانه یکی از تاکسی‌های اینترنتی رخ داد و اطلاعات کاربران آن به سرقت رفت. ازاین‌رو باید مسئولین بخش‌های مربوطه در این خصوص پاسخگو باشند. اینکه دارو چگونه از کشور خارج می‌شود در حالی که همین الان مردم با هزینه بسیار بالای دارو روبرو هستند و 70 درصد هزینه‌های آن را از جیب خود پرداخت می‌کنند جای سوال است. امروز دارو یک رشد جهشی سرسام‌آور در قیمت داشته و بسیاری از خانواده‌ها با یک بیماری به زیر خط فقر می‌روند. اینها موضوعاتی است که در نتیجه عدم تدبیر و یا عدم پیش‌بینی منابع مالی در گذشته رخ داده و امروز شاهد بروز نتایج تصمیم‌گیری‌های غلط هستیم.
: به باور برخی کارشناسان راه‌اندازی سامانه امضای الکترونیک پزشکان می‌تواند راهکار مقابله با این قبیل مشکلات باشد. آیا با این نظر موافق هستید؟
هر تصمیمی که مبتنی بر فناوری اطلاعات باشد و جلوی دخالت فرد را بگیرد می‌تواند کار منطقی و دقیق باشد. امروزه همه چیز به سمت مکانیزه شدن رفته تا خطای انسانی را کم کند. البته همه اینها مبتنی بر این است که آن چیزی که طراحی می‌شود بر کیفیت و امنیت استوار باشد و نیاز هم نیست که چرخ را از اول اختراع کنیم زیرا امروز در بسیاری از کشورهای دنیا این مشکل حل شده و می‌توان از تجربیات آنها استفاده کرد.