علی ابراهیمی
این روزها با کاهش دما و آغاز فصل زمستان شیوع بیماری‌های واگیر همچون آنفلوانزا شدت پیدا کرده است؛ موضوعی که سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت هم بر آن تاکید دارد و از وقوع پیک آنفلوانزا در کشور خبر می‌دهد. دکتر قباد مرادی در گفت‌وگویی با هفته‌نامه سلامت به بررسی وضعیت فعلی بیماری در کشور و اقدامات انجام شده در این زمینه پرداخته که در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
: وضعیت فعلی شیوع آنفلوانزا در کشور چگونه است و برنامه وزارت بهداشت برای شرایط فعلی چیست؟
خوشبختانه همه مردم پس از کرونا اهمیت بیماری‌های عفونی را فهمیده‌اند. امروز سیستم‌های مختلفی برای رصد بیماری‌های عفونی در کشور وجود دارد. سیستم‌هایی داریم که در آن عفونت بستری، سرپایی و حتی عفونت‌های مرتبط با دستگاه تنفس نمونه‌گیری می‌شوند. برخی از نمونه‌ها در درجه اول از نظر کویید و آنفلوانزا چک می‌شود زیرا این دو مهم‌ترین بیماری‌های عفونی تنفسی هستند و قابلیت تبدیل به پاندمی دارند. یک سیستم هم داریم که از بیماران تنفسی چه بستری و چه سرپایی نمونه می‌گیریم و آنها را از نظر 21 پاتوژن مهم بیماری‌های تنفسی آزمایش می‌کنیم. در حال حاضر چون شرایط ویژه است سعی می‌کنیم گزارش‌ها را هفتگی منتشر کنیم. طبق مشاهداتمان از ابتدای آذرماه نسبت بیماری آنفلوانزا در بین عفونت‌های تنفسی در حال بالا رفتن است. فکر می‌کنم در ابتدا حدود 10 درصد از عفونت‌های تنفسی آنفلوانزا بود که بعد 15 درصد و بعد 20 درصد شد. در آخرین هفته آذرماه نزدیک به 23 درصد از عفونت‌های تنفسی آنفلوانزا شدند. این آمار در کنار اتفاقاتی که در جامعه رخ می‌دهد و گزارش‌هایی که به شکل روتین جمع‌آوری می‌کنیم نشان‌دهنده افزایش آنفلوانزا در کشور است. در حقیقت اگر بخواهم ساده بگویم به نظر می‌رسید که از اول آذرماه تا انتهای آذرماه آرام‌آرام بیماری آنفلوانزا در کشور زیاد شد. فراوانی شیوع بعد از آنفلوانزا مربوط به سرماخوردگی بود و بعد از سرماخوردگی هم کویید. بیشتر مبتلایان کوید از سویه اومیکرون بودند که بیشتر شبیه یک بیماری ساده مثل سرماخوردگی است. کما اینکه می‌دانیم حدود 13 ماه است که سازمان جهانی بهداشت این بیماری را از لیست اضطرار بیماری‌های خطرناک خارج کرده است. به نظر می‌رسد که از هفته آخر آذرماه و نیز در هفته‌های اول دی‌ماه در اوج پیک آنفلوانزا در کشور باشیم. الگوی پیک آنفلوانزا در آذرماه خیلی شدید بود و همان الگوی پیک آنفلوانزا در دوران قبل از کرونا بود. البته اپیدمی و افزایش موارد آنفلوانزا در این ماه سال انتظاری است که همه‌ساله داریم و نه‌تنها ما بلکه در خیلی از نقاط کره زمین اپیدمی‌هایی از این نوع یا انواع دیگر آنفلوانزا وجود دارد و نسبت زیادی از عفونت‌های تنفسی را تشکیل داده است. تصور می‌کنیم این عفونت بیشتر نشود و آرام‌آرام موارد ابتلا پایین‌تر بیاید. اگر مثل دوران قبل از کویید شده باشیم این پیک را خواهیم داشت و تا اواخر دی‌ماه پایین خواهد آمد. البته ممکن است در عید که تجمعات خانوادگی زیاد می‌شود هم مواردی داشته باشیم.
: در حال حاضر سویه غالب آنفلوانزا در کشور کدام است؟
در حال حاضر سویه غالب H1N1 است.
: در دنیا چطور؟
در برخی کشورها نوع دیگری است از آنفلوانزاهای فصلی شایع هستند. در کشور ما در حال حاضر 80 درصد از مواردی که تشخیص داده شده H1N1 است.
: دلیل شیوع بالای آنفلوانزا چیست؟
H1N1 نوعی آنفلوانزای فصلی است که به دلیل تجمعات، سرما و بستن پنجره‌ها و نبود تهویه و نیز محیا شدن شرایط مناسب زیست، تکثیر و انتشار عامل بیماری فراوان شده است.
: موضوع پاندمی شدن سویه جدید چقدر جدی است؟
پاندمی به شکلی که شبیه کرونا شود نخواهد بود زیرا آنفلوانزا یک عامل شناخته شده بوده و تقریباً 100 سال است که وجود دارد و رفتارش همیشه همین‌طور بوده است. در این فصل می‌آید، زیاد می‌شود و خیلی از مردم دنیا به همین نوع مبتلا می‌شوند و آرام‌آرام بهبود پیدا می‌کنند. تعدادی از افراد هم حالشان بد می‌شود و کارشان به بیمارستان کشیده می‌شود. تعداد خیلی کمی هم ممکن است به دلیل بیماری فوت کنند. این الگویی است که شاید 100 تا 150 سال است در ارتباط با آنفلوانزاهای فصلی می‌بینیم.
: پس نگرانی بابت اینکه به پاندمی تبدیل شود، وجود ندارد؟
در حال حاضر این بیماری بسیار شایع است و همه جای دنیا درگیر هستند. پاندمی وقتی اهمیت دارد که بیماری ناشناخته باشد. مخصوصاً اگر کشندگی و خطر زیادی داشته باشد. همانطور که عرض کردم بیماری فعلی بخشی سرماخوردگی و بخشی آنفلوانزا است که شناخته شده است و در دنیا وجود دارد.
: گفته می‌شود که واکسن‌های فعلی در مقابله با سویه جدید ویروس اثربخشی ندارند و باید سال آینده به سمت واکسن‌های 5 ظرفیتی برویم. این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا تایید می‌کنید؟
معمولاً واکسن‌های آنفلوانزا به این صورت تهیه می‌شوند که در بهار هر سال مهم‌ترین سویه‌های آنفلوانزا در دنیا را چک می‌کنند. سپس چند نمونه مثل H1N1 یا H1N5 یا مواردی ازاین‌دست را به‌عنوان مهم‌ترین سویه‌های آنفلوانزا شناسایی می‌کنند. بعد سعی می‌کنند در محیط‌های آزمایشگاهی 1،2،3،4 یا 5 یا گاهی بیشتر واکسن تهیه و تولید کنند. معمولاً تولید چنین واکسن‌هایی در دنیا یک پروسه 6 ماهه زمانی می‌خواهد. طبیعی است که هرچه علیه سویه‌های بیشتری واکسن تولید شود و واکسن سویه‌های بیشتری را پوشش دهد احتمال اینکه از آنفلوانزا پیشگیری شود، بسیار زیاد است. همانطور که عرض کردم در دنیا فقط یک سویه آنفلوانزا موجود نیست و برخی گونه‌های B در حال چرخش است. هر چه واکسنی که تهیه می‌کنیم تعداد بیشتری از سویه‌ها را پوشش دهد، احتمال اینکه در پاییز و زمستان بعدی برای فرد محافظت‌کننده باشد خیلی بیشتر است. اگر در کشورمان یا در دنیا تولیدکنندگان واکسن به سمتی بروند که به قول شما با ظرفیت‌های بیشتری از سویه‌ها واکسن تولید کنند، مسلماً خوب است و احتمال محافظت فردی که واکسن می‌زند در برابر ابتلا به آنفلوانزا خیلی بیشتر خواهد شد.
: در حال حاضر کشور ما چه میزان تولید واکسن دارد؟ چیزی که در داخل ارائه می‌شود چه اندازه با مشابه‌های خارجی (فرانسوی، هلندی و...) مشابهت و مطابقت دارد؟
می‌دانم که یک تولیدکننده داخلی حدود 220 هزار دوز وارد چرخه مصرف کرده است، اما دقیقاً نمی‌دانم که چند ظرفیتی است.
: در حال حاضر میزان تولید داخل فقط 220 هزار دوز است؟
ما 220 تا 250 هزار دوز واکسن ایرانی در بخش بهداشت توزیع کرده‌ایم.
: نیاز کشور چقدر است؟
من نمی‌دانم. ما در بخش بهداشت حدود 220 تا 250 هزار واکسن ایرانی تحویل گرفتیم. معمولاً وزارت بهداشت واکسن را برای گروه‌های حساس توزیع می‌کند و ما امسال حدود 500 هزار دوز توزیع کردیم.
: این توزیع در شبکه بهداشت انجام شده یا در داروخانه‌ها؟
واکسن‌ها بین کسانی که اطلاعاتشان در سیستم بهداشت ثبت شده در شبکه توزیع شده است.
: یعنی شما امسال 500 هزار واکسن رایگان برای کسانی که تحت پوشش شبکه بودند، تزریق کردید؟
بله برای بیماران پرخطر تزریق کردیم.
: نیمی از آنها تولید داخل بود؟
بین 200 تا 250 هزار دوز داخلی بود. البته دقیقش را خاطرم نیست.
: میزان مبتلایان و مرگ‌ومیرها چگونه است؟
آنفلوانزا در همه جای دنیا مرگومیر می‌دهد. عده‌ای از مبتلایان بستری می‌شوند و عده‌ای هم دچار مرگومیر می‌شوند. معمولاً اگر آمار غیرطبیعی شود تلاش می‌کنیم کنترلش کنیم. در حال حاضر اینکه من بتوانم بگویم در کشور چه تعداد فرد مبتلا داریم عددش در دسترس نیست و من نمی‌توانم خدمتتان بگویم، ولی اعداد به‌تنهایی برای هر استان وجود دارد. اگر از هر استان بپرسید ممکن است عدد مربوط به عفونت‌های تنفسی‌شان را داشته باشند و خدمتتان بگویند.
: برخی متخصصان تاکید می‌کنند که بازه زمانی طلایی تزریق واکسن شهریور و مهرماه است، اما معتقدند اگر همین حالا هم واکسن در دسترس باشد می‌توان تزریق انجام داد. نظر شما چیست؟
اغلب متخصصین عفونی توصیه می‌کنند که اگر کسی در پیک آنفلوانزا هم به واکسن دسترسی داشته باشد مناسب است که تزریق کند. به نظر بنده هم این می‌تواند توصیه مناسبی باشد. البته پیشنهاد می‌شود که تزریق به‌موقع واکسن برای سال‌های آینده تبدیل به یک فرهنگ شود و در بهترین زمان تزریق شود. از سوی دیگر مسلماً دولت یا بخش‌های مسئول اگر امکانش باشد، سعی کنند واکسن را در فصل مناسب تهیه و توزیع کنند.
: در حال حاضر واکسن در بازار موجود است؟
فکر می‌کنم در بازار وجود داشته باشد. ما در گروه بیماری‌های واگیر معاونت بهداشت یعنی بخشی که من مسئولش هستم، مقداری واکسن داشتیم که در زمان مناسب توزیع کردیم. ممکن است واکسن ایرانی موجود باشد. این موضوع در حیطه مسئولیت سازمان غذا و دارو است و من اطلاع ندارم که در داروخانه‌ها موجود است یا نه.
: شما به‌عنوان متخصص، فارغ از بحث‌های ملی‌گرایانه، واکسن ایرانی را در مقایسه با مشابه‌هایی که در دنیا وجود دارد قابل دفاع می‌دانید؟
واقعیت این است که تولید دارو و واکسن باید تمام استانداردها را طی کند. مسئولی که باید تایید کند که چیزی مثل واکسن وارد بازار و توزیع شود، بخشی در سازمان دارو غذا است. این روند باید مراحل مختلفی را طی کند. با توجه به اخباری که در دوران کرونا منتشر می‌شد احتمالاً خاطرتان باشد که تولید واکسن مرحله اول، دوم، سوم و چهارم دارد و باید همه را طی کند تا اجازه ورود به بازار پیدا کند. این روال قانونی است و به نظر می‌رسد که واکسن ایرانی هم این مراحل را گذرانده است. خوب است بدانید که بنده برای یکی از بستگان خودم که مسن هم بود واکسن ایرانی تزریق کردم. با استناد به اینکه نوشته شده بود این محصول مراحل قانونی را طی کرده است. امیدوارم و فکر می‌کنم که قاعدتاً طبق آن چیزی که در بروشور نوشته شده همه مراحل را پشت سر گذاشته باشد و دارو و واکسنی مفید و موثری باشد.
: این اتفاق مربوط به امسال بود و شما اثربخشی آن را دیده‌اید؟
بله من بروشور واکسن را خواندم و دیدم که نوشته شده مراحل را گذرانده و برای یکی از بستگانم که مسن و بزرگسال بود و نیاز داشت واکسن برایش تزریق شود، تزریق را انجام دادم.