یکتا فراهانی
بسیاری از ما بارها با این سوال مواجه شده‌ایم که چطور در سنین مختلف می‌توان محتوای مناسب برای کودک در نظر گرفت؟ این سوالی است که بسیاری از والدین با آن مواجه هستند و نمی‌دانند چگونه می‌توانند خوراکی را برای ذهن فرزندشان در نظر بگیرند که او را مسموم نکند.
گاهی خشونتی که کودکان از طریق تلویزیون، رسانه‌های اجتماعی، فیلم‌ها، بازی‌ها و دیگر سرگرمی‌ها جذب می‌کنند، می‌تواند سطح ترس، اضطراب، افسردگی و دیگر مشکلات و مسائل مربوط به سلامت روان را افزایش دهند. اما آیا همه کودکان به یک‌شکل تحت‌تاثیر قرار خواهند گرفت؟ برای آشنایی بیشتر با چگونگی انتخاب محتوای مناسب برای کودکان با آناهیتا کارآموز، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت‌وگو کرده‌ایم.
: آقای دکتر، والدین برای انتخاب محتوای آموزشی به چه نکاتی باید توجه داشته باشند؟
والدگری و فرزندپروری مجموعه‌ای از دانش و مهارت‌هایی است که والدین در تربیت فرزندان خود به‌کار می‌گیرند. با توجه به اینکه روش‌های تربیتی تاثیر مستقیمی بر رفتار و رشد فرزندان دارند، ضروری است والدین با آگاهی و دقت، رویکردهای مناسبی را انتخاب کنند. توجه داشته باشیم قبل از اینکه بخواهیم به نحوه استفاده فرزندانمان از فناوری دیجیتال بپردازیم، ابتدا باید جایگاه خودمان را به‌عنوان والد بررسی کنیم. در واقع باید ببینیم خود مادر و پدرها به‌عنوان والد چقدر از این وسایل استفاده می‌کنند و نحوه استفاده آنها از این‌گونه وسایل چگونه است؟
: نحوه استفاده والدین از وسایل الکترونیکی چه تاثیری بر فرزندان دارد؟
پدر و مادرها باید به سبک زندگی خود و محتوایی که استفاده می‌کنند توجه داشته باشند، چراکه میزان و نحوه استفاده آنها از وسایل الکترونیکی تاثیر مستقیمی بر رفتار کودکان دارد. والدین باید دقت کنند اگر برنامه‌های مورد استفاده‌شان متناسب با سن فرزندشان نیست، موضوع را با کودک در میان بگذارند و در حضور او این موارد را کنترل و رعایت کنند.
کودکان بیش از آنکه از حرف‌های والدین تاثیر بگیرند، از رفتار آنها الگوبرداری می‌کنند. بنابراین، والدین باید خودشان نمونه‌ای از استفاده آگاهانه و مسئولانه از فناوری باشند.
: والدین چگونه می‌توانند نحوه استفاده از فناوری دیجیتال را به فرزندانشان توضیح دهند؟
بهترین روش این است که پیش از ورود هر دستگاه یا فناوری جدید به خانه، قوانین استفاده از آن را به‌طور شفاف با فرزندان مشخص کنیم. برای مثال:چه زمان‌هایی اجازه استفاده دارند و مدت زمان استفاده چقدر است؟ در چه مکان‌هایی می‌توانند از آن استفاده کنند؟ مثلاً در اتاق‌خواب یا فقط در فضای عمومی منزل؟ آیا استفاده از این وسایل در موقعیت‌هایی مثل پیاده‌روی یا هنگام استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی مجاز است؟ چه نوع محتواهایی مجاز است و آیا رده‌بندی سنی و موضوعی محتوای انتخابی رعایت می‌شود؟
همچنین باید پیامدهای استفاده نادرست از این وسایل برای کودک به‌وضوح توضیح داده شود. رعایت این اصول به ایجاد عادت‌های سالم و مسئولانه در استفاده از فناوری کمک می‌کند.
: والدین هنگام انتخاب محتوا برای فرزندانشان چه نکاتی را باید در نظر داشته باشند؟
پدر و مادرها می‌توانند با رعایت برخی راهکارها، محتوای مناسب‌تری برای فرزندانشان انتخاب کنند. از جمله:
تناسب با سن: محتوای انتخابی باید از نظر سنی با کودک هماهنگ باشد و مناسب مراحل رشد او باشد.
علایق کودک: علاقه‌مندی‌های فرزند باید در نظر گرفته شود. برای مثال، اگر کودک به یک رشته ورزشی خاص علاقه دارد، می‌توان بازی‌ها یا برنامه‌هایی با همان موضوع انتخاب کرد.
شکوفایی استعدادها: استعدادهای کودک باید در انتخاب محتوا مدنظر قرار گیرد تا بتوان با استفاده از محتوای مناسب، به تقویت و رشد این استعدادها کمک کرد.
تناسب با فرهنگ خانوادگی: محتوای انتخابی باید با ارزش‌ها و فرهنگ خانوادگی همخوانی داشته باشد و اصول تربیتی خانواده را تقویت کند.
رعایت این نکات می‌تواند تجربه استفاده از محتواهای آموزشی و سرگرمی را برای فرزندان سازنده‌تر کند.
: چطور می‌توان متوجه شد کودک در هر رده سنی باید از چه محتوایی استفاده کند؟
در حال حاضر بسیاری از بازی‌ها، کارتون‌ها و سریال‌ها دارای رده‌بندی سنی مشخص هستند که انتخاب محتوای مناسب را ساده‌تر می‌کند. این رده‌بندی‌ها بر اساس توانایی‌های رشدی کودک، از جمله رشد شناختی، اجتماعی، عاطفی و هیجانی، تعیین می‌شوند. بنابراین، ضروری است محتوای انتخابی متناسب با این توانایی‌ها باشد.
: استفاده از تجربه دیگران برای انتخاب محتوای مناسب برای فرزندمان چه جایگاهی دارد؟
گاهی برای انتخاب محتوای مناسب می‌توان از نظرات دیگران نیز بهره برد. برخی سایت‌ها، برنامه‌ها را ارزیابی و نظرات والدین و متخصصان را در جمع‌بندی‌های خود لحاظ می‌کنند که می‌تواند راهنمای خوبی باشد. والدین باید خود نیز مراقب محتوای در دسترس کودکان باشند. برای مثال، اگر برنامه یا سریالی که تماشا می‌کنند مناسب فرزندشان نیست، باید مانع از همراهی او در این تجربه شوند. این رفتار الگویی برای تفکیک محتوای مناسب از نامناسب در ذهن کودک ایجاد می‌کند.
: چگونه می‌توان محتوای مناسب برای نوجوانان انتخاب کرد؟
انتخاب محتوای مناسب برای کودکان زیر دوازده سال معمولاً ساده‌تر است، اما با افزایش سن، نیازها و علایق فرزندان تغییر می‌کند و این انتخاب پیچیده‌تر می‌شود. برای انتخاب محتوای مناسب در دوران نوجوانی، والدین باید با نوجوانشان گفت‌وگو کنند. صحبت با فرزند و شناخت علایق و استعدادهای او بسیار مهم است. والدین باید به نوجوان خود اجازه دهند که در این فرآیند مشارکت کند.
همچنین اگر نوجوان به یک بازی، ورزش یا فعالیت خاصی علاقه دارد، می‌توان محتواهایی مرتبط با آن انتخاب کرد که اشتیاق او را برای یادگیری و تعامل بیشتر کند. محتواهای انتخابی باید علاوه بر سرگرم‌کننده بودن، جنبه‌های آموزشی و تقویت‌کننده مهارت‌های فردی و اجتماعی او را نیز در بر داشته باشد. نوجوانان در این سن نیازمند راهنمایی و مشارکت والدین هستند تا بتوانند مسیر مناسبی را برای رشد و یادگیری خود انتخاب کنند.
: در مورد فیلم‌های ترسناک پدر و مادرها به چه نکاتی باید توجه داشته باشند؟
در مورد دیدن فیلم‌های ترسناک نمی‌توان یک نظر کلی داد، زیرا این موضوع بستگی به تاثیر این‌گونه برنامه‌ها بر حالات هیجانی کودک دارد. گاهی بعضی کودکان بسیار حساس هستند. شاید یکی از راه‌های درست تشخیص آن، مواجهه و رویارویی کودک با چنین محتواهایی باشد؛ زیرا می‌تواند نمایانگر خوبی باشد که آیا او می‌تواند تماشای این برنامه‌ها را ادامه دهد یا خیر. به‌عنوان مثال، بعضی بچه‌ها با دیدن تصاویر خشن، پرخاشگر یا هیجان‌زده می‌شوند؛ بنابراین نباید اجازه داد که به تماشای این‌گونه محتواها ادامه دهند.
: در مورد محتواهایی با خشونت و هیجان بالا به چه مواردی باید دقت بیشتری شود؟
ممکن است برخی کودکان خشمی را که به‌طور طبیعی در وجودشان است، هنگام بازی‌هایی مثل بازی‌های هیجانی کامپیوتری بیشتر بروز دهند. این موضوع می‌تواند باعث شود که پرخاشگری کمتری در فضای واقعی داشته باشند. در عین حال، گاهی والدین ممکن است فضای مجازی، فناوری دیجیتال یا تماشای چنین برنامه‌هایی را مقصر خشم‌های نهفته فرزندشان بدانند.
: در مورد کودکانی که اختلال بیش‌فعالی دارند چه نکاتی باید در نظر گرفته شود؟
ابتدا باید این‌گونه اختلالات درمان شود. کودکانی که به اختلالات اضطرابی یا اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا هستند یا بیش از حد خجالتی‌اند، ممکن است برای ارتباط‌گیری بیشتر از فضای مجازی استفاده کنند، چون ارتباط رودررو برای آنها آزاردهنده است. در این شرایط، ابتدا باید اعتمادبه‌نفس کودک را افزایش داد و به‌طور کلی از روش‌های تربیتی مثبت برای تقویت او استفاده کرد. اما اگر مشکل فراتر از این موارد باشد و کودک بیش از اندازه منزوی، گوشه‌گیر یا افسرده باشد، ضروری است که از یک متخصص کمک گرفته شود.
: واکنش والدین در مورد دیدن محتوای جنسی توسط فرزندانشان باید چگونه باشد؟
واکنش والدین در مورد دیدن محتوای جنسی توسط فرزندانشان باید به‌گونه‌ای باشد که فضای باز و سالمی برای گفتگو فراهم کنند. واکنش‌های منفی مانند سرزنش، منع کردن یا ایجاد احساس گناه می‌تواند باعث شود کودک از مطرح کردن سوالات خود در آینده اجتناب و اطلاعات نادرستی از منابع دیگر دریافت کند.
بهترین راهکار این است که والدین با پرسیدن سوالاتی از فرزند خود، او را به گفت‌وگو و تبادل نظر در این موضوعات تشویق کنند. این کار به کودک کمک می‌کند تا اطلاعات درست و متناسب با سن خود را دریافت کند و از مشکلات احتمالی که ممکن است از هم‌کلاسی‌ها یا دیگران بیاموزد، جلوگیری می‌شود.