دکتر امیرهوشنگ احسانی
متخصص پوست و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
اصطلاح «لکه‌های پوستی» می‌تواند برای اشاره به تعدادی از مشکلات پوستی مختلف کاربرد داشته باشد، ازجمله جوش‌های پوستی، آکنه، میلیا، لکه‌های پوستی ناشی از پیری، کک‌ومک، لکه‌های قرمز پوستی و بثورات پوستی. هیچ علت واحد و یکسانی برای شکل‌گیری لکه‌های پوستی وجود ندارد زیرا این اصطلاح اساسا نوعی اصطلاح عمومی است که برای انواع مشکلات پوستی به‌کار می‌رود. بعضی از لکه‌های پوستی به‌واسطه ترشحات بیش‌ازحد چربی و عوامل هورمونی به‌وجود می‌آیند، درحالی که بعضی از آنها مانند میلیا هیچ علت شناخته‌شده‌ای ندارند. بعضی از لکه‌ها و تیرگی‌های پوستی (مانند لکه‌های پوستی ناشی از پیری و کک‌ومک) هم می‌توانند در اثر تماس بیش‌ازحد و محافظت‌نشده با نور خورشید یا فرایندهای پیری طبیعی پوست شکل بگیرند. علاوه بر اینها، لکه‌های پوستی می‌توانند با توجه به رنگ پوست شما بسیار متفاوت به نظر برسند. بعضی از لکه‌های پوستی صورتی، قرمز یا قهوه‌ای روی پوست‌های روشن، بسیار واضح هستند اما تشخیص همین لکه‌ها روی پوست‌های تیره‌تر معمولا ساده نیست.
چقدر باید نگران لکه‌های پوستی جدیدی باشیم که روی پوست ما شکل می‌گیرند؟
همیشه این احتمال وجود دارد که لکه‌های جدید روی پوست ما ظاهر شوند، اما چنین اتفاقی همیشه نباید باعث وحشت و نگرانی ما شود. درواقع علم به ما نشان می‌دهد که شکل‌گیری لکه‌های جدید روی پوست، یکی از اتفاقات طبیعی و عادی برای پوست است. اما همه ما باید دقت کنیم که آیا این لکه‌های پوستی باقی می‌مانند یا مثلا اندازه‌شان بزرگ‌تر می‌شود یا نه. چنین اتفاقاتی هم لزوما به معنای سرطانی بودن مشکل نیستند، اما احتمالات را هم نباید نادیده گرفت. جدی گرفتن این نکته مخصوصا برای کسانی مهم است که سابقه تماس مستقیم و محافظت‌نشده با نور خورشید یا پرتوهای ماورای بنفش (UV) را دارند.
چطور لکه‌های پوستی جدید را بررسی کنیم؟
معیار کلی و اولیه‌ای که ذکر کردیم، قطعا مهم است، اما تنها چیزی نیست که هنگام مواجهه با لکه‌های پوستی جدید باید در نظر داشته باشیم. بنابراین اگر با لکه‌های پوستی جدید مواجه شدید، حتما به نشانه‌های زیر توجه کنید:
لکه پوستی جدید از بین نمی‌رود.
لکه پوستی با گذشت زمان بزرگ‌تر می‌شود.
با احساس درد یا حس آزاردهنده همراه است.
احساس خارش ایجاد می‌کند.
خونریزی دارد.
یک لکه پوستی قدیمی ناگهان دچار تغییرات واضح شده است.
همه این نشانه‌ها به ما می‌گویند که لکه پوستی مورد نظر باید توسط متخصص پوست بررسی شود. به‌طور کلی، قبل از این‌که برای ارزیابی لکه‌های پوستی به متخصص پوست مراجعه کنید، می‌توانید چند هفته صبر کنید تا وضعیت لکه پوستی را زیر نظر بگیرید. اما اگر احساس ناخوشایند یا آزاردهنده‌ای دارید، باید هرچه سریع‌تر نزد متخصص پوست بروید.
پزشک چه کاری انجام خواهد داد؟
متخصص پوست در وقت ویزیت شما چند کار مختلف را انجام خواهد داد. معاینه بصری اولین گام است. در این مرحله، پزشک متخصص باید لکه پوستی مورد نظر را از نظر ظاهری بررسی کند و از وسیله‌ای به‌نام درماتوسکوپ برای بررسی دقیق‌تر کمک بگیرد. درماتوسکوپ را می‌توان نوعی ذره‌بین ویژه توصیف کرد که اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار متخصص پوست می‌گذارد. اگر لکه مشکوک به نظر برسد، پزشک می‌تواند بیوپسی یا نمونه‌برداری پوستی را انجام بدهد. در این مرحله، بخشی از لکه پوستی با یک ابزار تخصصی توسط متخصص پوست برداشته می‌شود. سپس بافت برداشته‌شده برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و نتایج نهایی هم طی یک تا دو هفته در اختیار پزشک قرار خواهد گرفت. در مرحله بعدی، باید با پزشک متخصص درباره اقدامات لازم مشورت کنید.
مهم‌ترین انواع لکه‌های پوستی
1. لکه‌های پوستی ناشی از پیری: لکه‌های ناشی از پیری در قالب لکه‌های کوچک، تیره و صاف روی پوست به‌وجود می‌آیند. این لکه‌ها اندازه‌های مختلفی دارند و معمولا هم در قسمت‌هایی از پوست شکل می‌گیرند که تماس بیشتری با نور خورشید دارند، مانند دست‌ها، صورت، شانه‌ها و بازوها. لکه‌های پیری با اصطلاح لکه‌های خورشیدی هم شناخته می‌شوند. این لکه‌ها در بزرگسالان بالای ۵۰ سال بسیار رایج هستند، اما افراد جوان‌تر هم در صورت تماس بیش‌ازحد و محافظت‌نشده با نور خورشید می‌توانند به این لکه‌های پوستی مبتلا شوند.
لکه‌های پیری می‌توانند شبیه به مشکلات پوستی سرطانی به نظر برسند، درحالی که اگر صرفا لکه پوستی ناشی از پیری باشند، به درمان نیاز ندارند. با این‌حال، اگر به لکه‌های پوستی ناشی از پیری مبتلا شدید، یعنی تماس محافظت‌نشده و زیادی با نور خورشید دارید، باید از پوست خود در برابر نور خورشید محافظت کنید. در ضمن، می‌توانید با متخصصان پوست درباره جداسازی آنها از بافت پوست یا روشن‌سازی رنگ آنها مشورت کنید. اگر از تماس با نور خورشید جلوگیری کنید و استفاده از محصولات ضدآفتاب را هم به حد مطلوب برسانید، از شکل‌گیری لکه‌های پوستی ناشی از پیری جلوگیری خواهید کرد. این نوع از لکه‌های پوستی در میان کسانی که پوستشان ذاتا در برابر نور خورشید آسیب‌پذیری بیشتری دارد، شایع‌تر هستند. برخلاف کک‌ومک که در میان کودکان رایج هستند و با خودداری از تماس با نور خورشید محو می‌شوند، لکه‌های پوستی ناشی از پیری خودبه‌خود از بین نمی‌روند.
2. کک‌ومک: کک‌ومک‌ها همان لکه‌های رنگی یا رنگدانه‌ای هستند که زیر پوست شکل می‌گیرند. پزشکان این لکه‌های پوستی را «افلید» می‌نامند و باید توجه داشت که کک‌ومک‌ها به‌دلیل ژن‌هایی که با آنها متولد شده‌اید، ظاهر می‌شوند. کک‌ومک‌ها معمولا در دوران کودکی نمایان می‌شوند و ممکن است که تا دهه ۲۰ سالگی هم بیشتر شوند. کک‌ومک‌ها در میان افراد دارای پوست بسیار روشن یا دارای موهای قرمز رایج‌تر هستند، اما همچنان هرکسی ممکن است که ژن کک‌ومک را داشته باشد. اگر پوست شما تیره است، این احتمال وجود دارد که کک‌ومک‌ها در قالب لکه‌های پوستی قهوه‌ای تیره روی پوست شما ظاهر شوند. علاوه بر اینها، پرتوهای فرابنفش خورشیدی می‌توانند کک‌ومک‌ها را تیره‌تر کنند و باعث شوند که این لکه‌های پوستی راحت‌تر در معرض دید دیگران قرار بگیرند. اگر پوست روشن داشته باشید، احتمال این اتفاق هم بیشتر خواهد شد. با افزایش سن (البته بسته به نوع کک‌ومک) احتمال دارد که کک‌ومک‌ها کمرنگ‌تر شوند یا به‌مرور زمان از بین بروند. در ضمن، کک‌ومک‌ها معمولا در فصل زمستان محو می‌شوند، زیرا در زمستان کمتر در معرض تماس با نور خورشید قرار می‌گیرید.
3. ملاسما: ملاسما نوعی اختلال پوستی رایج است که با اصطلاح «لکه سیاه» هم شناخته می‌شود. اگر ملاسما داشته باشید، احتمالا با لکه‌های پوستی قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره یا آبی‌ـ‌خاکستری مواجه شده‌اید. لکه‌های ملاسما می‌توانند به شکل لکه‌های صاف یا لکه‌های شبیه به کک‌ومک ظاهر شوند و معمولا هم در قسمت‌هایی مانند صورت (مخصوصا گونه‌ها، لب بالایی و پیشانی) و همچنین ساعد به‌وجود می‌آیند. ملاسما معمولا به‌مرور زمان تیره و روشن می‌شود و اغلب در فصل تابستان وضعیت بدی پیدا می‌کند و در فصل زمستان هم وضعیت بهتری می‌یابد. این اختلال پوستی مخصوصا در میان خانم‌های باردار شایع است، و آمارها نشان می‌دهند که ۱۵ تا ۵۰ درصد از خانم‌های باردار به این مشکل پوستی مبتلا می‌شوند.
افراد دارای پوست روشن کمتر از کسانی که پوست تیره دارند، به ملاسما مبتلا می‌شوند. نرخ ابتلا به ملاسما در میان زنان نیز بیشتر از مردان است. درواقع حدود ۱۰ درصد از آمارهای ابتلا به ملاسما به مردان تعلق دارد و حدود ۹۰ درصد از مبتلایان به ملاسما را زنان تشکیل می‌دهند. خانم‌های باردار هم بیشتر از دیگران به ملاسما مبتلا می‌شوند. البته اگر از داروهای هورمونی یا داروهای خوراکی ضدبارداری استفاده می‌کنید، در معرض خطر ابتلا به ملاسما قرار دارید. توجه داشته باشید که ملاسما سرطانی نیست، نشانه سرطان هم محسوب نمی‌شود و جزو آن دسته از مشکلات پوستی هم نیست که به سرطان تبدیل می‌شوند. با این‌حال، بعضی از سرطان‌های پوستی می‌توانند شبیه به ملاسما به نظر برسند. بنابراین اغلب توصیه می‌شود که برای تشخیص دقیق و صحیح این نوع از مشکلات پوستی حتما به متخصصان پوست مراجعه کنید.
پوست شاخصی برای ارزیابی سلامت عمومی
در دنیای پرتنش امروز، شاید تغییرات پوستی کم‌اهمیت به نظر برسند، اما واقعیت این است که پوست یکی از نخستین اعضای بدن است که نسبت به اختلالات درونی واکنش نشان می‌دهد. لکه‌هایی که ظاهر می‌شوند، گاهی فقط نشانه‌ای سطحی‌اند و گاهی هشداری خاموش از یک مشکل پنهان. آن‌چه اهمیت دارد، دقت، آگاهی و بی‌تفاوت نبودن به نشانه‌هاست. مراجعه زودهنگام به پزشک پوست، نه‌تنها می‌تواند خیال‌تان را راحت کند، بلکه گاهی از بروز بیماری‌های جدی‌تر پیشگیری خواهد کرد. پوست، زبان خاموش بدن است؛ کافی است گوش بسپاریم.