ترجمه: فاطمه مهدی‌پور
تقویت مثبت یک ابزار مهم در روانشناسی رفتاری است چون می‌تواند به ایجاد اقدامات مطلوب و مثبت کمک کند. در واقع با مرتبط کردن یک رفتار یا یک عمل با یک پاداش، احتمال تکرار آن در آینده را افزایش می‌دهید. استفاده از روش تقویت مثبت روشی موثر برای تشویق کودکان به تغییر رفتارهای نامناسب و جایگزینی عادت‌های مثبت محسوب می‌شود. در ادامه بیشتر در خصوص تقویت مثبت و اثرات شگفت‌انگیز آن صحبت می‌کنیم.
تقویت مثبت چیست؟
طبق نظریه فردریک اسکینر، روانشناس و نویسنده آمریکایی، رفتارهای ما از طریق تقویت مثبت و تقویت منفی ایجاد یا شرطی می‌شوند که این فرآیند به «شرطی‌سازی عامل» شهرت دارد. تقویت مثبت که تحت‌تاثیر «شرطی‌سازی عامل» اسکینر قرار دارد، یک استراتژی مهم با هدف برانگیختن رفتارهای مطلوب در کودکان است. به این معنی که کودک با مواجهه با نتایج مثبت اعمال خود، تمایل به تکرار آنها خواهد بداشت.
اسکینر که به‌عنوان پدر رفتارگرایی شناخته می‌شود، معتقد است که رفتار هر فرد با پیامدهایی که ممکن است مثبت یا منفی باشند، شکل می‌گیرد و این پیامدها بر احتمال تکرار یا ترک آن در آینده تاثیر دارد. از نظر این روانشناس مشهور، تقویت مثبت شامل اعمال یا رویدادهایی است که با استفاده از محرک‌های تشویق‌کننده برای برخی رفتارها، پاسخ به آنها را تقویت می‌کند.
به‌عنوان مثال تعیین جایزه یا تمجید از کودک زمانی که اتاق خود را مرتب می‌کند، می‌تواند باعث شکل‌گیری یک رفتار مثبت شده و این عادت در کودک نهادینه می‌شود.
باید بدانید که دو نوع تقویت وجود دارد که رفتارهای کودک را شکل می‌دهند:
تقویت مثبت: این روش شامل ارائه محرک خوشایند بعد از بروز یک رفتار است. مثل جایزه دادن به کودک زمانی که اسباب‌بازی‌های خود را جمع و مرتب یا به تمیز کردن میز غذا کمک می‌کند. بر اساس این نظریه کودکی که کاری را به‌خوبی انجام داده، حرف گوش‌کن بوده یا نهایت تلاش خود را برای انجام کاری کرده است حتی اگر به هدف مورد نظر نرسیده باشد، لایق پاداش است و این پاداش‌دهی مشوقی برای تکرار و نهادینه شدن رفتارهای مثبت خواهد بود.
تقویت منفی: این روش مبتنی بر تنبیه یا یک محرک ناخوشایند بعد از بروز رفتاری نامطلوب است. در واقع تقویت منفی شامل اعمال یا رویدادهایی است که باعث حذف محرک‌های نامطلوب و تغییر پیامدهای منفی می‌شود. به‌عنوان مثال، می‌توان به رابطه زمین‌خوردن کودک به‌دلیل پخش‌وپلا بودن اسباب‌بازی‌ها روی زمین اشاره کرد. همچنین، جلوگیری از ترک میز غذا قبل از تمام شدن آن، نمونه‌ای دیگر از تقویت منفی است که با هدف تغییر رفتار کودک به کار می‌رود.
5 ویژگی و برتری تقویت مثبت
انگیزه بدهد: به کودک انگیزه دهید. این انگیز می‌تواند یک تمجید یا تشکر ساده باشد. به‌عنوان مثال زمانی که کاری را به‌خوبی انجام می‌دهد از او تعریف و تمجید کنید یا زمانی که اسباب‌بازی‌های خود را جمع می‌کند یا در چیدن میز کمک می‌کند از او تشکر کنید.
خوشایند باشد: در تقویت مثبت، پاداش باید خوشایند و جدید باشد. به او آبنبات یا بیسکوییت مورد علاقه‌اش را بدهید. یا یک لبخند گرم و صمیمی مهمانش کنید. برای عملی که به‌خوبی انجام داده یک احساس خوشایند و رضایت‌بخش ابراز کنید. بستگی به این دارد فرزندتان چگونه خوشحال و راضی می‌شود.
اغراق‌شده نباشد: در مورد رفتاری که می‌خواهید در فرزندتان تقویت کنید منطقی باشید. نباید در پاداش‌دهی اغراق کنید. اگر اتاقش را مرتب کرده، جایزه آن خرید اسباب‌بازی گران‌قیمت یا بازی‌های ویدئویی نیست. یک «متشکرم عزیزم» به همراه یک آغوش صمیمی و پرمهر کافیست.
فوری باشد: استفاده از تقویت مثبت و پاداش‌دهی بلافاصله بعد از مشاهده رفتار مطلوب بسیار اهمیت دارد چون باعث ایجاد ارتباط مطلوب با فرزندتان می‌شود.
زمانبر است: در تقویت مثبت نباید انتظار معجزه آنی داشته باشید. در این مرحله نیز مانند کل فرآیند تربیت باید صبور، پیگیر و آگاه باشید و بدانید که رسیدن به هدف نیاز به زمان دارد.
مزایای تقویت مثبت در زندگی روزمره
در شیوه آموزشی و تربیتی تقویت مثبت، به مزایایی از نظر الگوسازی رفتار کودکان دست پیدا می‌کنیم که از جمله آن به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
تقویت مثبت باعث تثبیت رفتارها می‌شود. کودکان رفتارهایی که به خاطر آنها پاداش گرفته‌اند را تکرار می‌کنند و به‌مرور زمان یک عادت مثبت شکل می‌گیرد.
تقویت مثبت تلاش کودکان را افزایش می‌دهد. چون هر بار که به رفتار کودک ارزش قائل می‌شوید، او برای کسب این تایید تلاش بیشتری می‌کند.
تقویت مثبت باعث افزایش قدرت تشخیص نقاط قوت می‌شود. مارکوس باکینگهام، نویسنده انگلیسی، در کتاب «اکنون، نقاط قوت خود را کشف کن» می‌گوید: «بزرگترین پتانسیل رشد یک فرد در حوزه‌هایی نهفته است که نقاط قوت او محسوب می‌شوند. شناخت و مدیریت هر چه بیشتر نقاط مثبت به جای تمرکز بر غلبه بر نقاط ضعف، دیدگاه انگیزشی بیشتری برای کودکان ایجاد می‌کند.»
تقویت مثبت باعث افزایش عزت نفس می‌شود. شما با تکیه و تاکید بر نقاط قوت فرزندتان توجه آنها را نسبت به توانایی خود بیشتر جلب می‌کنید. در نتیجه اعتماد به نفس‌شان را بالا می‌برید.
تقویت مثبت باعث ایجاد عادت‌های مثبت می‌شود. زمانی که هر عادت مثبتی نهادینه شد نیازی به ادامه تقویت آن نخواهد بود. فراموش نکنید که عادت‌ها با گذشت زمان ایجاد می‌شوند.
تقویت مثبت، بهترین روش برای ادامه دادن به رفتارهای خوب است. در واقع به جای تمرکز بر کارهایی که نباید انجام داد، بر رفتارهای مثبت تاکید می‌شود و انگیزه‌ای برای تکرار آنها ایجاد می‌کنید.
تقویت مثبت باعث بهبود روابط والد فرزندی می‌شود. چون باعث تقویت روابط عاطفی و نهادینه کردن ارتباط باز و سالم با فرزندانتان می‌شود.
تقویت مثبت به بهبود مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کند. با آموزش ارزش‌هایی همچون همکاری، همدلی و سایر مهارت‌هایی که منجر به ایجاد روابط سالم می‌شود مهارت‌های اجتماعی کودکان تقویت می‌شود.
چگونه تقویت مثبت را به صورت روزانه اعمال کنیم؟
1. رفتارهایی که مایل هستیم تقویت و نهادینه شود را شناسایی کنیم: برای اعمال تقویت مثبت به‌طور موثر در زندگی روزمره، اولین گام شناسایی رفتارهایی است که مایل هستید تقویت و نهادینه شوند. این رفتارها باید مشخص و معین باشند تا بتوانید به‌طور موثری آنها را تقویت کنید. تقویت مثبت به این معنی نیست که هر لحظه فرزندتان را با تشویق‌های افراطی احاطه کنید. بلکه باید آگاهانه و در زمان مناسب از آن استفاده کنید. به عنوان مثال، هنگامی که فرزندتان کار درستی انجام می‌دهد، مثل تکمیل تکالیف یا مرتب کردن اتاق، می‌توانید با تمجید و تشویق ملایم از او، رفتارهای مثبت را تقویت کنید. با این حال، باید مراقب باشید که در این روند زیاده‌روی نکنید. اگر به‌طور مداوم از تشویق‌های بیرونی برای هر رفتار کوچک استفاده کنید، ممکن است فرزندتان به این تشویق‌ها وابسته شود و انتظارات زیادی از پاداش‌ها پیدا کند. هدف اصلی، تقویت عزت نفس، افزایش استقلال و خودباوری در کودکان است. بنابراین، تقویت مثبت باید به‌طور متعادل و آگاهانه صورت گیرد تا تاثیرات مثبتی بر رشد شخصیت و رفتارهای اجتماعی فرزندتان داشته باشد.
2. تقویت مثبت باید زمینه مستقل شدن کودکان را فراهم کند: اشتباه والدین می‌تواند تکنیک تقویت مثبت را به شمشیر دولبه تبدیل کند. به این معنی که زیاده‌روی در تقویت مثبت و پاداش‌دهی نه‌تنها انتظارات غیرقابل تحقق ایجاد می‌کند بلکه به جای افزایش اعتماد به نفس، باعث ایجاد تکبر و خودخواهی در کودکان می‌شود. علاوه‌براین، افراط در پاداش‌دهی باعث می‌شود کودک به تایید بیرونی وابسته شود و این کار مانع از انگیزه‌های درونی ضروری برای تبدیل شدن به فردی شود که از لحاظ عاطفی و اجتماعی مستقل و متکی به نفس است.
3. تقویت مثبت باید به‌موقع و مناسب باشد: مهم است که بلافاصله بعد از بروز رفتار مطلوب از جانب کودک از تقویت مثبت استفاده کنید. این کار باعث ایجاد ارتباط مستقیم بین پاداش و عملکرد کودک می‌شود و کودک به‌سرعت می‌فهمد که با انجام رفتارهای مناسب مورد تشویق قرار می‌گیرد. این ارتباط سریع بین رفتار و پیامد آن، به تقویت و نهادینه شدن رفتارهای مثبت کمک می‌کند.
4. تقویت مثبت باید متناوب و نامنظم باشد: نمی‌توان برای هر رفتار کودک همیشه پاداش در نظر گرفت. در غیر این صورت، کودک به این باور می‌رسد که باید همیشه به ازای هر رفتار مناسب پاداش بگیرد. استفاده متناوب از تقویت مثبت، به حفظ انگیزه کودک در انجام رفتارهای مثبت و جلوگیری از وابستگی به پاداش‌ها کمک می‌کند.
«بله» گفتن را در اولویت قرار دهید
طبق تحقیقات، کودکان به طور متوسط روزانه حدود 400 بار کلمه «نه» را می‌شنوند. این امر می‌تواند منجر به ایجاد محیطی منفی و کم‌انگیزه برای کودک شود. به‌جای استفاده از «نه» و روش‌های اصلاح منفی، سعی کنید از «بله» یا سوالاتی که کودک به راحتی می‌تواند به آنها پاسخ دهد استفاده کنید. این رویکرد باعث تقویت رفتارهای مثبت و ایجاد ارتباطی موثرتر می‌شود.
توصیه می‌کنیم برای مخالفت یا گفتگو کردن با فرزندتان از لحن ملایمی استفاده کنید. تماس چشمی‌تان را حفظ کنید. متکلم وحده نباشید و اجازه دهید فرزندتان نظرات و احساسات خود را بیان کند. تماس فیزیکی را حفظ کنید، دست او را بگیرید یا نوازش کنید. سوالاتی بپرسید که با یک بله یا خیر ساده جواب دهد. بنابراین توصیه می‌شود به جای استفاده از ارتباط به روش منفی، رویکردهای مثبت‌تری را امتحان کنید.
در نهایت، استفاده از تقویت مثبت، رشد کودکان را در محیطی سرشار از آرامش و صمیمیت تشویق می‌کند و به تربیت انسان‌های کامل و اصیل در جامعه کمک می‌کند. تربیت کودک به‌طور طبیعی کاری پیچیده و زمانبر است که به صبر و استراتژی‌های مناسب نیاز دارد. با اعمال این روش‌ها می‌توانید رفتارهایی که به رشد مناسب فرزندتان کمک می‌کند را تقویت کنید.
منبع: etreparents/ آگوست 2024