فرزانه فولادبند
دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات
عصر، عصر رسانه است. رسانه‌های دیجیتال همه جا هستند و مدیریت مصرف‌شان کار آسانی نیست. بیشتر والدین فرزندپروری در عصر رسانه‌های دیجیتال را کاری دشوار می‌دانند و نمی‌دانند چطور مصرف رسانه‌ای فرزندشان را مدیریت کنند. چه بخواهیم، چه نخواهیم فرزندان ما بخشی از زمان‌شان را در فضای مجازی می‌گذرانند و بخش‌های مختلف زندگی، از آموزش و درس خواندن و یادگیری مهارت تا ورزش و سرگرمی و تعامل با دوستان و گروه‌های مختلف را در این فضا تجربه می‌کنند. هر چه تکنولوژی و فناوری‌های دیجیتال بیشتر پیشرفت کند، تاثیراتش بر زندگی نوجوانان بیشتر می‌شود و زمان گذرانده شده پای صفحه نمایش افزایش پیدا می‌یابد. گذراندن زمان بیشتر پای صفحه نمایش به معنی ارتباط چهره به چهره کمتر با دوستان، ورزش و فعالیت بدنی کمتر و خواب کمتر است. این عادت با تاثیرات مخرب بر سلامت مانند اختلال خواب، خستگی، علائم اضطراب و افسردگی نیز ارتباط دارد. از این رو لازم است شیوه مدیریت صحیح و استفاده درست از این فضا را به فرزندان‌مان بیاموزیم تا ضمن بهره بردن از فواید آن از آسیب‌ها و خطرات احتمالی در امان بمانند. این مطلب راهنمایی است برای والدینی که چنین دغدغه‌ای دارند.
۲۰ سوال برای شروع گفت‌وگو
با نوجوانان درباره شبکه‌های اجتماعی
فرزندان ما بخش زیادی از زمان‌شان را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند و تعاملات و ارتباطات اجتماعی را در این فضا تجربه می‌کنند. بنابراین لازم است والدین اطلاعات و راهنمایی‌های لازم را به فرزندشان ارائه کنند. این در حالی است که خیلی از والدین نمی‌دانند چطور باید در این باره با فرزندشان صحبت کنند. در ادامه 20 جمله برای شروع گفت‌وگو آورده است که به والدین کمک می‌کند راحت‌تر سر صحبت را باز کنند.
منابع مورد علاقه‌ات برای دریافت اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی کدام‌اند؟
تا به حال چیزی در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌ای که بعداً پشیمان شده باشی؟ چه درسی گرفتی؟
اخیراً چه چیز جالبی را به صورت آنلاین یاد گرفته‌ای؟
آیا تا به حال در فضای مجازی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌ای یا کسی را می‌شناسی که این تجربه را داشته باشد؟
تا به حال از دنبال کردن یک حساب کاربری منصرف شده‌ای؟ چرا این تصمیم را گرفتی؟
شیوه برقراری ارتباطت در فضای آنلاین با دنیای واقعی فرق دارد؟ چرا؟
چه نوع محتوای آنلاینی حالت را بهتر می‌کند و بیشتر با آن درگیر می‌شوی؟
از کجا می‌فهمی کسی در فضای آنلاین واقعی و قابل اعتماد است؟
محتوای مورد علاقه‌ات در شبکه‌های اجتماعی چیست؟ چند نمونه از آن را به من نشان بده!
به نظرت زمان منطقی برای استفاده روزانه از شبکه‌های اجتماعی چقدر است؟ چرا؟
تا به حال کسی در فضای مجازی نظر یا پیامی فرستاده که باعث ناراحتی‌ات شود؟
وقتی تصاویر دیگران را در شبکه‌های اجتماعی می‌بینی، چه احساسی پیدا می‌کنی؟ حالت بهتر می‌شود یا بدتر؟
آیا راه‌هایی هست که بتوانی در فضای آنلاین با افرادی که از تو حمایت می‌کنند، ارتباط مؤثرتری برقرار کنی؟
آیا تولیدکنندگانی در فضای آنلاین هستند که نحوه مدیریت مخاطبان‌شان برایت تحسین‌برانگیز باشد؟
چطور می‌توانی از شبکه‌های اجتماعی برای گسترش انرژی مثبت استفاده کنی؟
به کدام گروه‌های آنلاین برای عضویت علاقه داری؟
به نظرت رفتار مسئولانه در فضای مجازی چه ویژگی‌هایی دارد؟
چطور می‌توانی محتوایی در فضای مجازی بسازی یا با آن ارتباط بگیری و باعث شود احساس خوبی نسبت به خودت داشته باشی؟
چطور می‌توانی اطلاعاتی را که به صورت آنلاین می‌بینی بررسی و راستی‌آزمایی کنی؟ منابع قابل اعتماد کدام‌اند؟
تعیین مرزها در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برایت سخت است؟ چه چیزی می‌تواند این کار را آسان‌تر کند؟
آنچه پژوهش‌ها درباره خوب و بد شبکه‌های اجتماعی می‌گویند
ارتباط شبکه‌های اجتماعی و سلامت روان پیچیده و منحصر به فرد است. هر فردی به شیوه متفاوتی به شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان می‌دهد. در ادامه تاثیرات مثبت و منفی این رسانه‌ها بر نوجوانان بر اساس نتایج پژوهش‌های انجام شده در این زمینه آورده شده است.
فواید احتمالی
ارتباطات اجتماعی
نوجوانان می‌توانند به‌صورت آنلاین با دوستان و اعضای خانواده در ارتباط باشند.
هویت، ابراز وجود و خودباوری
نوجوانان می‌توانند علایق و فعالیت‌های خود را از طریق متن، ویدئو و تصاویر به اشتراک بگذارند؛ این کار به آن‌ها کمک می‌کند خودشان را بهتر بشناسند.
حمایت اجتماعی برای هویت جوانان
شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به‌عنوان فضایی امن برای دریافت حمایت اجتماعی، یادگیری از طریق تجارب دیگران و دریافت تأیید از طریق تجربیات مشترک مورد استفاده قرار گیرند.
کاوش بر اساس علایق
نوجوانان، همچنان که مستقل‌تر می‌شوند، می‌توانند ایده‌ها و سرگرمی‌های جدیدی را به‌صورت آنلاین دنبال کنند یا به حساب‌های آموزشی، سلامت‌محور یا الهام‌بخش سر بزنند.
توانمندسازی و مشارکت مدنی
نوجوانان می‌توانند از شبکه‌های اجتماعی برای یادگیری بیشتر درباره موضوعاتی که به آن‌ها اهمیت می‌دهند، مشارکت در فعالیت‌های مدنی و ارتباط با جوامع آنلاین و آفلاین استفاده کنند.
تفریح و سرگرمی
از تماشای ویدئوهای خنده‌دار و بازی‌های آنلاین تا دنبال کردن موسیقی و فرهنگ پاپ، شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به نوجوانان کمک کنند تا استراحت کنند و لذت ببرند.
خطرات احتمالی
آزار و اذیت سایبری
نوجوانان ممکن است مورد اذیت و آزار قرار گیرند یا رفتارهای پرخاشگرانه را در فضای آنلاین تجربه کنند.
تصویر بدنی و اختلالات تغذیه
مقایسه اجتماعی، به‌ویژه در پلتفرم‌هایی که بر تصویر تمرکز دارند، بسیار رایج است. فیلترها و پروفایل‌هایی که بر لاغری شدید یا رفتارهای غذایی ناسالم تأکید دارند، می‌توانند اعتماد به‌نفس نوجوانان را کاهش داده و دیدگاه‌شان نسبت به ظاهرشان را منفی کنند.
محتوای مضر
با وجود تلاش‌های پلتفرم‌ها برای پیشگیری، محتوای مضر مانند پورنوگرافی، سوء‌استفاده جنسی از کودکان، تصاویر خودآزاری، خشونت، تبعیض نژادی یا حساب‌های کاربری مرتبط با رفتارهای پرخطر و موارد غیرقانونی همچنان ممکن است در شبکه‌های اجتماعی یافت شوند.
ارتباطات ناخواسته
نوجوانان ممکن است از سوی غریبه‌ها یا شرکت‌هایی که قصد فروش کالا دارند، پیام‌های ناخواسته دریافت کنند.
اختلال خواب
خواب اهمیت زیادی دارد و می‌تواند تحت تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی قرار گیرد. اگر نوجوانان برای سرگرمی یا تعامل با دوستان تا دیروقت آنلاین بمانند، استفاده از تلفن همراه در زمان خواب ممکن است خواب عمیق و سالم مورد نیاز آن‌ها را مختل کند.
استرس دیجیتال
دسترسی دائمی به محتوای گسترده شبکه‌های اجتماعی که با هدف نگه‌داشتن نوجوانان در پلتفرم‌ها طراحی شده‌اند، می‌تواند خسته‌کننده باشد. نوجوانان ممکن است بابت تعداد لایک‌ها یا بازخوردها مضطرب شوند، در زمان دوری از دستگاه‌شان دچار ترس از دست دادن دنبال‌کنندگان شوند یا برای پاسخ‌گویی به پیام‌ها و درخواست‌ها تحت فشار قرار بگیرند.
چند توصیه به والدین درباره همراهی با فرزندان در فضای مجازی
آیا سبک استفاده خانواده شما از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال سالم است؟
اگر خانواده‌تان رابطه‌ای سالم با فناوری دیجیتال داشته باشد، همگی از آن به گونه‌ای استفاده می‌کنید که به روابط خانوادگی‌تان کمک کند، نیازها و علایق فردی‌تان را برآورده کند و با سن‌وسال‌تان تناسب داشته باشد. استفاده سالم از صفحه‌نمایش به این بستگی دارد که از آن برای چه کاری استفاده می‌کنید، چه زمانی استفاده می‌کنید، با چه کسی استفاده می‌کنید و چه مدت زمانی را صرف آن می‌کنید. می‌توانید با صحبت درباره زمان استفاده از صفحه‌نمایش و توافق درباره قوانین و اصول پایه، به این رابطه سالم خانوادگی برسید. راهنمایی‌های زیر می‌توانند نقطه شروع خوبی برای شما و خانواده‌تان باشند.
1. الگوی استفاده سالم از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال باشید
نحوه استفاده شما از فناوری دیجیتال و شیوه صحبت‌تان درباره آن، پیام‌های قدرتمندی به فرزندتان درباره نقش فناوری در زندگی خانوادگی می‌فرستد. اگر شما هنگام وعده‌های غذایی تلفن همراهتان را خاموش می‌کنید، به فرزندتان نشان می‌دهید که تمرکز بر خانواده برایتان بسیار مهم است. پیگیری و آگاهی از میزان استفاده خودتان می‌تواند به شما کمک کند تا درک بهتری از الگوی رفتاری‌تان داشته باشید. اگر گوشی‌تان قابلیت بررسی زمان استفاده را دارد، از آن استفاده کنید. حتی می‌توانید از فرزندتان بخواهید همین کار را انجام دهد و با هم مقایسه‌اش کنید و درباره تغییرات احتمالی گفت‌وگو کنید. با فرزندتان درباره برنامه‌هایی که استفاده می‌کنید، افراد یا گروه‌هایی که دنبال می‌کنید یا مطالب جالبی که خوانده‌اید صحبت کنید. این کار محیطی امن و صمیمی در خانه ایجاد می‌کند که در آن صحبت آزادانه درباره فناوری دیجیتال عادی و پذیرفته‌شده است.
2. فرزندتان را به‌عنوان کاربر فناوری بشناسید
آشنایی با شیوه استفاده فرزندتان از فناوری دیجیتال، به شما کمک می‌کند تا علایق، نیازها و نگرانی‌های او را بهتر درک کنید. با پرسیدن سوال‌هایی درباره اینکه چطور و برای چه کاری از فناوری استفاده می‌کند، این شناخت را به دست آورید. درک خوب از این موضوع به شما امکان می‌دهد راهنمایی مؤثرتری برای استفاده صحیح فرزندتان از فناوری داشته باشید. مثلاً ممکن است متوجه شوید که فرزندتان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی کاملاً ایمن عمل می‌کند، اما اگر نتواند فوراً به پیام‌های دوستان پاسخ دهد، دچار اضطراب می‌شود. این یعنی او ممکن است به راهکارهایی برای مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی نیاز داشته باشد.
اگر فرزندتان از فناوری‌هایی استفاده می‌کند که برای شما ناآشناست، از او بخواهید یکی از بازی‌های مورد علاقه‌اش را نشانتان دهد، یا نحوه عملکرد یک اپلیکیشن شبکه اجتماعی را برایتان توضیح دهد. این کار هم به شما در درک بهتر کمک می‌کند و هم به فرزندتان نشان می‌دهد که به علایقش اهمیت می‌دهید، این موضوع برای رابطه‌تان بسیار مفید است.
3. از محتوای باکیفیت استفاده کنید
بهتر است از محتوایی استفاده شود که با علایق فرزندتان هم‌راستا باشد، تخیل او را تحریک کند یا در ادامه یادگیری‌های مدرسه‌اش باشد.
برای تشویق فرزندتان به استفاده از رسانه‌های باکیفیت نمونه‌هایی از محتوای مناسب را به او نشان دهید، درباره اطلاعات، ایده‌ها و فعالیت‌های موجود در رسانه‌ها با او گفت‌وگو کنید، به او کمک کنید با استفاده از نقد و بررسی‌های معتبر، انتخاب‌های آگاهانه‌ای داشته باشد، نحوه تشخیص اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده را به او آموزش دهید.
خوب است که فرزندتان ببیند شما نیز انتخاب‌های باکیفیتی در زمینه محتوای رسانه‌ای دارید و درباره آن با او صحبت می‌کنید. در دنیای امروز، مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای اجتناب‌ناپذیر است. می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا تأثیر رسانه‌ها را بهتر درک کند، اطلاعات نادرست را تشخیص دهد و درباره چیزهایی که می‌بیند و می‌شنود، پرسشگر باشد.
4. قوانین استفاده خانوادگی از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال را جدی بگیرید
قوانین، ابزاری برای مدیریت استفاده از فناوری هستند. این قوانین به همه اعضای خانواده کمک می‌کنند تا انتظارات مشخصی داشته باشند و در قالب یک برنامه خانوادگی از فناوری استفاده کنند.
قوانین باید شامل روزهای مدرسه، تعطیلات آخر هفته و ایام تعطیلات باشند، با رشد و تغییر نیازهای فرزندتان تنظیم شوند و بسته به سن اعضای خانواده متفاوت باشند. همچنین خوب است که هر چند ماه یک‌بار یا با ورود وسیله دیجیتال جدید به خانه، قوانین را بازبینی کنید.
با توجه به وجود دستگاه‌های متعدد در خانه، حواستان به محتوایی که فرزندتان ممکن است در معرض آن قرار بگیرد، باشد. برخی تصاویر خبری یا بازی‌های رایانه‌ای ممکن است بسیار خشن و ناراحت‌کننده باشند، حتی برای کودکان کوچکی که هنوز درک کاملی از آن ندارند.
5. از استفاده مشترک از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال لذت ببرید
استفاده مشترک از فناوری با فرزندتان راهی عالی برای تقویت اعتماد، ارتباط و پیوند میان شماست. این کار به شما فرصت می‌دهد تا بیشتر با علایق او آشنا شوید و نشان دهید که این علایق برایتان اهمیت دارد.
ایده‌هایی برای استفاده مشترک:
با هم برای چیزی که به آن علاقه دارید (مثل برنامه تفریحی آخر هفته یا دستور غذا) جست‌وجوی آنلاین انجام دهید.
یک فعالیت آنلاین مفرح، مثل بازدید مجازی از یک موزه انجام دهید.
یک بازی آنلاین را با هم انجام دهید. این کار می‌تواند به یک سرگرمی خاص و مشترک تبدیل شود.
نکته مهم
زمان استفاده سالم از صفحه نمایش در خانواده یعنی استفاده از فناوری دیجیتال به گونه‌ای که برای روابط خانوادگی و سبک زندگی‌تان مفید باشد.
قوانین خانوادگی می‌توانند به همه اعضای خانواده کمک کنند تا رابطه‌ای سالم با فناوری دیجیتال برقرار کنند.
سعی کنید الگوی مناسبی باشید، با نحوه استفاده فرزندتان از فناوری آشنا شوید، از رسانه‌های باکیفیت استفاده کنید، قوانین را به‌صورت مشارکتی تنظیم کنید و زمان استفاده از صفحه‌نمایش را با هم سپری کنید.
راهنمای والدین برای ایجاد تعادل در استفاده از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال در ۱۲ تا ۱۸ ساله‌ها
مدیریت مصرف رسانه‌ای نوجوانان در فضای مجازی
از آنجا که عادات رسانه‌ای هر خانواده و مصرف رسانه‌ای هر فرد متفاوت است نمی‌توان نسخه واحدی برای شیوه استفاده از رسانه در نظر گرفت، بلکه هر خانواده و هر فرد با توجه به الگوی مصرف، شرایط و نیاز خود باید به طور اختصاصی برنامه‌ریزی و این مسئله را مدیریت کند. استفاده از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال می‌تواند بخشی از سبک زندگی سالم نوجوانان باشد که با فعالیت‌های دیگر مانند فعالیت‌های بدنی، فوق‌برنامه‌ها و معاشرت اجتماعی که برای رشد و سلامت آن‌ها مفید است، در تعادل باشد. همچنین استفاده از صفحه‌نمایش نباید مانع خواب کافی شود. نکات زیر می‌تواند به فرزندتان کمک کند تا به شیوه‌ای متعادل و سالم از فناوری دیجیتال استفاده کند.
1. همراه با فرزندتان برای استفاده از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال قانون مشخص کنید
به فرزندتان کمک کنید تا بین استفاده از صفحه‌نمایش و فعالیت‌های دیگر تعادل ایجاد کند. یکی از بهترین روش‌ها این است که با هم قوانینی خانوادگی یا یک برنامه رسانه‌ای خانوادگی طراحی کنید. داشتن برنامه در این زمینه و مشخص کردن اولویت‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد. برای برنامه‌ریزی شناخت الگوی مصرف اهمیت دارد. این برنامه‌ریزی‌‌ها می‌تواند در زمان‌های مختلف از جمله تعطیلات تابستان، طول سال تحصیلی یا در زمان امتحانات مورد بازبینی قرار گرفته و تغییرات لازم در آن صورت بگیرد. این قانون‌ها و برنامه‌ها زمانی مؤثرتر خواهند بود که برای همه اعضای خانواده از جمله خودتان اجرا شوند. انتخاب‌های شما درباره‌ی استفاده از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال بر رفتار فرزندتان تأثیر می‌گذارد. اگر خودتان به‌صورت متعادل و سالم از فناوری استفاده کنید، الگوی خوبی برای فرزندتان خواهید بود. وقتی قوانین رسانه‌ای خانوادگی را با مشارکت فرزندتان تنظیم می‌کنید، به او فرصت می‌دهید تا قوانین را درک کرده و مسئولیت‌پذیر باشد. این رویکرد همچنین نشان‌دهنده‌ی اعتماد شما به توانایی فرزندتان برای تبدیل شدن به یک فرد مسئول در فضای مجازی است. هنگام مشخص کردن قوانین موارد زیر را مورد توجه قرار دهید:
•محل استفاده از فناوری دیجیتال: مثلاً استفاده از این وسایل در اتاق خواب ممنوع و فقط در اتاق‌های عمومی خانه مجاز باشد. می‌توانید به طور واضح و شفاف مشخص کنید که آیا فرزندتان اجازه دارد در اتاق خود با دوستانش تماس تصویری داشته باشد یا خیر.
•زمان استفاده: مشخص کنید چه زمان‌هایی و در چه مکان‌هایی می‌توان از وسایل دیجیتال استفاده کرد؟ مثلاً استفاده از کدام برنامه‌ها، بازی‌ها یا وب‌سایت‌ها مجاز نیست؟ چرا؟ می‌توانید تعیین کنید در زمان صرف غذا تلویزیون، گوشی یا رایانه‌ای روشن نباشد، یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی فقط بعد از انجام تکالیف درسی و کارهای خانه باشد. همچنین بعد از ساعت خاصی از شب از این وسایل استفاده نشود. بهتر است قوانین شامل محدودیت زمانی هم باشند، تا فرزندتان زمان کافی برای فعالیت بدنی، خواب و مطالعه داشته باشد.
•چگونگی استفاده: به عنوان مثال برای بازی‌های تعاملی، ساخت پادکست، یا تماشای سخنرانی‌های آموزشی. همچنین مشخص کنید چه اطلاعاتی مجاز به اشتراک‌گذاری آنلاین هستند و فرزندتان با چه کسانی می‌تواند آنلاین ارتباط داشته باشد.
•نحوه برخورد با تفاوت‌های سنی بین فرزندان: مثلاً برخی بازی‌ها فقط در زمانی که خواهر یا برادر کوچک‌تر خواب است، قابل استفاده باشند.
•ایمنی در فضای مجازی: مانند این که هنگام نصب یک اپلیکیشن جدید، تنظیمات حریم خصوصی را بررسی کنند و اگر فرد ناشناسی با آن‌ها تماس گرفت یا چیزی ناراحت‌کننده دیدند، به شما اطلاع دهند.
2. زمان‌های کوتاه‌تری را به استفاده از صفحه‌نمایش اختصاص دهید
بهتر است مدت استفاده از صفحه‌نمایش در هر نوبت کوتاه باشد، حتی زمانی که فرزندتان برای مطالعه از آن استفاده می‌کند. این مسئله به‌ویژه وقتی مهم است که فرزندتان در حین استفاده نشسته یا دراز کشیده باشد. زمان‌های کوتاه باعث می‌شود او فرصت پیدا کند که بلند شود، تحرک داشته باشد و با دیگران تعامل کند، که این‌ها برای انرژی، رشد، خواب و سلامت کلی‌اش مفید است. استفاده از زنگ هشدار برای تعیین زمان استراحت، بلند شدن و تحرک داشتن پس از هر بار به‌صدا درآمدن زنگ هشدار، استفاده از وقفه‌های طبیعی بعد از پایان یک مرحله از بازی یا اتمام یک تمرین درسی و ایجاد روتین‌هایی با استراحت‌های منظم و هماهنگ کردن زمان استراحت با دوستان روش‌هایی برای کوتاه نگه‌داشتن مدت استفاده از صفحه نمایش است.
3. فعالیت بدنی را بخشی از برنامه روزانه فرزندتان قرار دهید
فعالیت بدنی بدن و ذهن نوجوانان را سالم و قوی نگه می‌دارد. نوجوانان باید روزانه دست‌کم یک ساعت فعالیت بدنی با شدت متوسط تا شدید داشته باشند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، ورزش‌هایی مانند فوتبال و والیبال یا فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده مانند کلاس‌های ورزشی، شنا و دویدن باشند. گاهی نوجوانان نیاز دارند برای تعادل بین فعالیت بدنی و سایر فعالیت‌ها از جمله نشستن پای صفحه‌نمایش، برنامه‌ریزی کنند. پیگیری فعالیت‌های بدنی می‌تواند آن‌ها را برای حفظ این تعادل تشویق کند.
4. به فعالیت‌های فوق‌برنامه توجه کنید
فعالیت‌های فوق‌برنامه، علایق و سرگرمی‌ها برای فرزند شما مفید هستند، زیرا به او فرصت می‌دهند تا افراد جدیدی را ملاقات کند و مهارت‌های جدیدی یاد بگیرد. به همین دلیل این فعالیت‌ها راه خوبی برای ایجاد تعادل در استفاده از صفحه‌نمایش هستند. فعالیت‌های فوق‌برنامه می‌توانند شامل هر چیز مورد علاقه‌ی فرزندتان خارج از مدرسه مثل ورزش، تئاتر، موسیقی یا سرگرمی‌هایی مانند کاردستی یا عکاسی باشند. همینطور می‌توانند شامل فعالیت‌هایی مانند کلاس زبان، مناظره، آموزش مذهبی، شنا، کارهای اجتماعی یا شغل‌های پاره‌وقت باشند که شما او را به انجام آن‌ها تشویق کرده‌اید.
5. فرزندتان را به معاشرت، دوستی و ارتباطات اجتماعی تشویق کنید
حتی اگر فرزندتان برای ارتباط با دوستانش از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کند، معاشرت حضوری نیز بسیار مهم است. بودن در کنار دیگران به او کمک می‌کند مهارت‌های اجتماعی‌اش را تقویت کند و گروه دوستانی داشته باشد که فعالیت‌های متنوعی را تجربه کند، به‌ویژه فعالیت‌هایی متفاوت از برنامه‌های خانوادگی یا آنلاین. می‌توانید با فراهم کردن فضایی مناسب در خانه برای حضور دوستان فرزندتان، یا کمک به او در برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های اجتماعی مانند بازی در پارک یا رفتن به سینما، از این فرآیند حمایت کنید.
6. از استفاده از فناوری دیجیتال پیش از خواب پرهیز کنید
نوجوانان به حدود ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. استفاده از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال پیش از خواب می‌تواند زمان به خواب رفتن و کیفیت خواب را تحت تأثیر قرار دهد. اگر فرزندتان یک ساعت قبل از خواب از تلفن همراه، تبلت، تلویزیون، لپ‌تاپ و ساعت‌های هوشمند استفاده نکند، می‌تواند زودتر بخوابد و خواب بهتری داشته باشد.
7. فناوری دیجیتال را شب‌ها از اتاق خواب دور نگه دارید
اگر تلفن همراه و سایر دستگاه‌های دیجیتال را شب‌ها از اتاق خواب فرزندتان دور نگه دارید، او نمی‌تواند تا دیر وقت بازی کند یا با دوستانش چت کند. همچنین با این کار از اختلال خواب به‌دلیل پیام‌ها، تماس‌ها یا نوتیفیکیشن‌ها جلوگیری می‌کنید. نوجوانان از فناوری دیجیتال برای مدرسه، سرگرمی، ارتباطات اجتماعی و موارد دیگر استفاده می‌کنند. آن‌ها اغلب زمان زیادی را صرف استفاده از صفحه‌نمایش می‌کنند و ممکن است هم‌زمان از چند دستگاه استفاده کنند. عادت‌های سالم در استفاده از صفحه‌نمایش به فرزندتان کمک می‌کند تا انتخاب‌هایی متعادل درباره‌ی زمان و نحوه‌ی استفاده از فناوری در زمان فراغت داشته باشد.
یک اپلیکیشن موسیقی دانلود کنید و درباره آهنگ‌هایی که گوش می‌دهید، با هم صحبت کنید.
از فرزندتان بخواهید یکی از بازی‌های محبوبش را به شما یاد دهد یا اپلیکیشن‌هایش را برایتان معرفی کند.
هنگام استفاده از فناوری، فعالیت فیزیکی داشته باشید؛ مثلاً همراه با اپلیکیشن نقشه‌خوانی، به پیاده‌روی بروید.
راهبردها و توصیه‌های کوتاه و کابردی
محدود کردن زمان: استفاده کمتر از 2 ساعت برای فعالیت‌های تفریحی و غیردرسی
تدوین قانون و قرارداد خانوادگی: به طور شفاف و واضح در مورد نوع محتوا و زمان استفاده گفت‌وگو کرده و برنامه‌ریزی کنید.
استفاده از ابزارهای خودنظارتی: استفاده از برنامه‌های هشدار دهنده زمان استراحت
الگوپذیری والدین: کاهش مصرف توسط والدین فرزندان را به کنترل و مدیریت زمان مصرف ترغیب می‌کند.
فضای بدون فناوری: تلفن همراه و تبلت را از فضاهایی مانند اتاق خواب و میز غذا دور نگه‌دارید.
عدم استفاده از زمان صفحه نمایش برای پاداش یا تنبیه: محققان دانشگاه کالیفرنیا دریافتند استفاده از زمان صفحه نمایش و رسانه‌های دیجیتال به عنوان پاداش یا محرومیت اغلب نتیجه عکس دارد.
نکات مهم
استفاده از صفحه‌نمایش و فناوری دیجیتال می‌تواند بخشی از یک سبک زندگی سالم برای نوجوانان باشد. نوجوانان باید بین استفاده از صفحه‌نمایش و سایر فعالیت‌هایی که برای رشد و سلامت‌شان مفید است، تعادل برقرار کنند. فعالیت بدنی، فعالیت‌های فوق‌برنامه، معاشرت، ارتباطات اجتماعی و خواب کافی برای رشد نوجوانان اهمیت زیادی دارد.
حد مجاز استفاده از رسانه‌های دیجیتال چقدر است؟
بسیاری از والدین می‌خواهند بدانند حد مجاز کار با گوشی، نشستن پای صفحه نمایش و وقت گذراندن در شبکه‌های اجتماعی چقدر است؟ با توجه به اینکه مصرف هر فرد بنا به شرایط متفاوت است استاندارد مشخص و زمان خاصی به عنوان حد مجاز استفاده از وسایل دیجیتال وجود ندارد. انجمن علمی طب اطفال امریکا توصیه می‌کند نوجوانان برای فعالیت‌های تفریحی و غیردرسی بیشتر از 2 ساعت در روز از صفحه نمایش استفاده نکنند. این در حالیست که نوجوانان اغلب زمان بیشتری به کار اختصاص می‌دهند.
آمار و ارقام
•بررسی‌ها نشان داده است38درصد نوجوانان زمان زیادی از روز را به کار با گوشی می‌گذرانند و از این تعداد 40 درصدشان اعلام کرده‌اند که برای کاهش این زمان تلاش کرده‌اند.
•نتایج یک بررسی که از سال 2021 تا 2023 توسط مرکز کنترل بیماری‌ها انجام شد نشان داد، 50 درصد نوجوانان 12 تا 17 سال روزانه بیش از 4 ساعت با صفحه نمایش کار می‌کنند. 23 درصد نوجوانان 3 ساعت، 17 درصد 2 ساعت و 3 درصد کمتر از1 ساعت از روز را صرف تماشای صفحه نمایش می‌کنند.
•با افزایش سن میزان استفاده از صفحه نمایش بیشتر می‌شود و نوجوانان 15 تا 17 سال (50 درصد) در مقایسه با نوجوانان 12 تا 14 سال (45.6 درصد) وقت بیشتری پای صفحه نمایش می‌گذرانند.
•بررسی براساس تفکیک جنسیت نیز نشان داد، دختران (52.5 درصد) بیشتر از پسران ( درصد48.3) وقت‌شان را به تماشای صفحه نمایش اختصاص می‌دهند.
•این میزان با تحصیلات والدین و درآمد خانواده نیز ارتباط معکوس دارد، هرچه درآمد خانواده بیشتر و سطح تحصیلات والدین بالاتر باشد، زمان استفاده فرزندان از رسانه‌های دیجیتال کمتر است.
•حدود یک چهارم نوجوانانی که روزانه بیش از 4 ساعت پای صفحه نمایش هستند علائم اضطراب (27 درصد) و افسردگی (26 درصد) را تجربه کرده‌اند. در حالی که این میزان در افرادی که وقت کمتری با صفحه نمایش کار می‌کنند (به ترتیب 12 و 9.5 درصد) کمتر است.
در این پژوهش صفحه نمایش شامل تماشای تلویزیون، کار با رایانه، تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ یا تماشای برنامه‌های وسایل الکترونیکی دیگر، بازی‌های رایانه‌ای، دسترسی به اینترنت یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی است.
ترفندهای فرزندپروری در فضای مجازی از نگاه متخصصان
پذیرش، نقطه آغاز والدگری دیجیتال
دکتر معصومه تقی‌زادگان
متخصص علوم ارتباطات اجتماعی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
فناوری‌های دیجیتال به هسته مرکزی تغییرات در عصر حاضر تبدیل شده‌اند، ساختارهای اصلی زندگی انسان همچون آموزش، سرگرمی و ارتباطات در عصر دیجیتال در حال بازتعریف هستند و آنچه در حال رخ دادن است پرسش‌های مهمی را پیش روی انسان معاصر قرار داده و او را به بازاندیشی در بسیاری از موقعیت‌ها و مناسبات خود مجبور ساخته است. والدگری یکی از پردغدغه‌ترین این موضوعات است. والدین هیچ سطحی از خطر را برای فرزندان خود نمی‌پذیرند اما آنچه والد امروز با آن مواجه است، او را سردرگم ساخته و سطح نگرانی‌اش را افزایش داده است. تجربه نسل‌های پیشین در زمینه والدگری چندان کارآمد به نظر نمی‌رسند و والد امروز در مرکز گردباد تغییرات با سوالات فراوانی ایستاده است، چه کنم؟ چگونه از فرزندم محافظت کنم؟ چگونه امنیت او را تامین کنم؟ چه کنم که آسیب نبیند؟
باسابقه‌ترین رویکرد در مطالعات کودک و فضای مجازی ایده حذف و نادیده انگاشتن است، ایده‌ای که بر این مبنا شکل گرفته است که فرزندان‌مان را از این فضا دور نگه داریم و کنترل شدیدی بر مصرف داشته باشیم، رویکردی که پس از پاندمی کرونا رنگ باخت و چندان قابل‌دفاع نیست، لذا به نظر می‌رسد نقطه آغاز والدگری در عصر دیجیتال پذیرش فضای مجازی به عنوان بخشی طبیعی و اجتناب‌ناپذیر از زندگی امروز فرزندان‌مان است، هر چند ما والدین به تعبیری مهاجران دیجیتال هستیم اما فرزندان‌مان به عنوان بومیان دیجیتال، تفاوتی میان فضای واقعی و مجازی قائل نیستند و مرزبندی‌های این چنینی برای آن‌ها فاقد معناست و ما به عنوان والدین بومیان دیجیتال باید اصول والدگری را مرور و آن‌ها را به روز کنیم تا بتوانیم به جای تبعیدیان دیجتیال، وارثان دیجیتال را تربیت کنیم.
اهمیت شناخت فضای دیجیتال توسط والدین
نکته اول در این زمینه این است که والدین باید فضای دیجیتال را بشناسند، بسیاری از والدین با پلتفرم‌های مختلف مانند تیک تاک، یوتیوب یا دیسکورد آشنایی ندارند و میان استفاده خود و کودکان از فضای مجازی مشابهت بسیاری را فرض می‌کنند، فرضی اشتباه که سبب داوری‌های کلی و بی‌فایده می‌شود. به عنوان مثال میزان استفاده از یوتیوب در بین کاربران کودک و نوجوانان بیش از آن چیزی است که معمولا در مورد آن صحبت می‌شود، به خصوص کودکانی که بازی آنلاین انجام می‌دهند، کاربران فعال این فضا هستند اما در گفت‌وگوها تمرکز بر استفاده آنان از اینستاگرام است. البته باید این نکته را در نظر گرفت که جنسیت متغییری کلیدی در این زمینه است، به این معنا که می‌توان این فرض را مطرح کرد که احتمالاً پسران بیش از دختران کاربر یوتیوب هستند.
تقویت تاب‌آوری فرزندان
علاوه بر این والدین باید میان آسیب و خطر تفاوت قائل شوند، در بسیاری از گفت‌وگوها این دو مفهوم به جای یکدیگر به کار گرفته می‌شوند اما والد آگاه می‌داند که خطر، بخشی از زندگی بوده و هست و نمی‌توان آن را از زندگی حذف کرد، بلکه والدین باید با افزایش تاب‌آوری کودکان امکان آسیب دیدن آن‌ها در زمان مواجهه با خطر را کاهش دهند. هرچند گستره زمان و مکانی مواجهه با خطر به واسطه ماهیت بی‌زمانی و بی‌مکانی فضای مجازی گسترش یافته است اما همانطور که پیش از این اشاره کردیم، ایده محدودسازی فضای مجازی ناکارآمد است، در چنین فضایی تمرکز بر کاهش یا کنترل آسیب از طریق افزایش تاب‌آوری کودکان، قابل دفاع و پیگیری است.
توجه به نیازهای کودک در سنین مختلف
هنگامی که از والدگری فضای مجازی صحبت به میان می‌آید استفاده از اپلیکیشن‌های مدیریت مصرف کودکان یا سیم‌کارت‌های مخصوص کودکان یکی از پرتکرارترین و مورد توجه‌ترین ایده‌ها است، تلاش‌هایی برای ساخت و دسترسی به این ابزارها در کشور نیز قابل ارائه است. اما اجازه دهید شما را به نکته‌ای در مورد استفاده از این ابزارها توجه دهم، اینکه هنگامی که از کودک صحبت می‌کنیم بر اساس تعاریف بازه سنی طولانی‌ای (تا 18 سال) را در برمی‌گیرد که شامل دوره‌های مختلف زمانی در رشد کودک است که در برخی جنبه‌ها بسیار متفاوت یا حتی متعارض هستند. آنچه به عنوان ابزار برای دوره‌ای از کودکی مناسب است برای دوره‌ای دیگر می‌تواند کاملاً نامناسب باشد.
آنچه این موضوع را روشن‌تر می‌سازد توجه به مفهوم حریم خصوصی است، تعریف حریم خصوصی برای دوره‌های مختلف کودکی متفاوت است و هرچند ممکن است استفاده از این ابزارها برای کودکان حدود 10 سال مناسب باشد اما از این سن به بعد دیگر نمی‌توان با قطعیت در مورد کارآیی این ابزارها نظر داد و استفاده از این ابزارها می‌تواند ناقض حریم خصوصی کودکانی باشد که در حال سپری کردن دوره نوجوانی هستند. همچنین این واقعیت را نیز باید در نظر گرفت که دانش فنی کودکان می‌تواند از دانش فنی والدین بالاتر باشد، نکته‌ای که در بسیاری از مطالعات نیز مطرح شده و کودکان بسیاری در مصاحبه‌های تحقیقاتی به آن اشاره کرده‌اند، پس چه کنیم؟
ایجاد فضای گفت‌وگوی همدلانه
تشویق به ایجاد فضای گفت‌وگوی همدلانه میان والدین و کودک راهکار توصیه شده است که خصوصاً با نیازهای نوجوانان، ازجمله به دست آوردن احترام، استقلال و دیده شدن، هم‌خوانی و سازگاری دارد. والدینی که رویکرد والدگری کنترل‌گری دارند با مقاومت و پنهان‌کاری فرزندان‌شان مواجه می‌شوند چرا که نوجوانان در مقابل سلطه آشکار مقاومت می‌کنند. این گفت‌وگوها می‌توانند ماهیت پیشگیرانه و همچنین حمایتی داشته باشند، به این صورت که والدین می‌توانند گفت‌وگوهای پیشگیرانه را بر مبنای آموزش سواد رسانه‌ای و دیجیتال با کودکان خود پیش ببرند و پیش از اینکه کودکان با خطر مواجه شوند با آن‌ها در مورد حفظ حریم خصوصی، اعتیاد اینترنتی، تبلیغات پنهان، قلدری مجازی و به‌طور کلی آگاهی از مهارت‌های یک کاربر فضای مجازی صحبت کنند. نکته تکمیلی دیگر این است که والدین باید بدانند که خطرات فضای مجازی الزاماً توسط بزرگسالان تولید نمی‌شود و بسیاری از کودکان توسط همسالان‌شان در معرض خطر قرار گرفته‌اند، از این رو باید کودکان را به این موضوع توجه داد که خود تبدیل به منبع خطری برای همسالان‌شان نشوند.
حمایت از فرزندان در مواقع خطر
علاوه بر این گفت‌وگوهای حمایتی در هنگام مواجهه با خطرات آنلاین نیز بسیار مهم و قابل توجه است. چرا که زیست در فضای مجازی ممکن است کودکان را در موقعیت‌های خطر قرار دهد، همانطور که ما والدین به عنوان کاربر فضای مجازی گاهی اوقات با محتواهایی ناخواسته مواجه می‌شویم، این تجربه ممکن است برای فرزندمان نیز رخ دهد. لذا باید به کودکان اطمینان دارد که در هنگام تجارب ناخوشایند می‌توانند بر روی حمایت ما حساب کنند و اولین گام گفت‌وگوی باز و بدون قضاوت است، گفت‌وگویی که سبب آگاهی والد از تجربه و دغدغه فرزندش شود و بر پایه احترام متقابل و شنیدن فعال و بدون واکنش‌های هیجانی یا تنبیهی باشد، گفت‌وگویی که فضای امنی را برای کودکان فراهم آورد. پس از آن است که به عنوان والد می‌توانیم از فرزندان‌مان پشتیبانی و به آن‌ها در ترمیم و پشت سرگذاشتن آسیب کمک کنیم.
بنابراین، والدگری موثر در فضای مجازی به معنای کنترل از بالا نیست، بلکه به معنای همراهی از درون است، نوعی نظارت همراه با احترام که زیست، تجربه و خطای نوجوان را به رسمیت می‌شناسد و به او اطمینان می‌دهد که پشتیبانی و همدلی والدین همواره در دسترس است. این تغییر رویکرد از کنترل به گفت‌وگو یکی از ارکان والدگری دیجیتال است.