مریم‌سادات کاظمی
شاید در ابتدا مصرف الکل باعث حس آرامش و سرخوشی شود، اما دانستن این نکته مهم است که این تاثیرات موقتی هستند و عوارض جدی پس از یک دوره مصرف به دنبال خواهند داشت. عوارض مصرف الکل معمولا از مشکلات ساده‌ای مانند سردرد و گیجی شروع می‌شود و به مشکلات بزرگ‌تری مثل اختلال در تصمیم‌گیری و کاهش تمرکز منجر خواهد شد. با ادامه مصرف الکل، این عوارض شدیدتر می‌شوند و می‌توانند به مشکلات بلندمدت در سلامتی منجر شوند. مصرف مداوم الکل باعث آسیب به اندام‌های مهم بدن مانند کبد، قلب و مغز می‌شود و همچنین اثرات روانی مانند افسردگی و اضطراب را تشدید می‌کند. در این مقاله به بررسی دقیق عوارض الکل و تاثیرات منفی مصرف این نوشیدنی مضر بر بدن و ذهن می‌پردازیم.
تاثیر مخرب «الکل» بر مغز نوجوانان
دکتر فراز زندیه
متخصص طب اورژانس و فلوشیپ سم‌شناسی و مسمومیت بیمارستان لقمان
در رابطه با عوارض مصرف الکل باید گفت که الکل خوراکی یا اتانول می‌تواند در همه سنین مضر باشد. بدین‌ترتیب می‌توان اثرات الکل را از دوران جنینی بررسی کرد.
الکل اثر بسیار جدی و خطرناک برای جنین دارد و در واقع، یک تراتوژن یا ماده آسیب‌زا محسوب می‌شود. مصرف الکل توسط مادر باردار باعث بروز اختلالاتی در جنین می‌شود که در بیشتر موارد، جنین قابلیت حیات ندارد اما حتی اگر حیات داشته‌باشد، عوارض جبران‌‌ناپذیری خواهدداشت که «سندروم الکل جنینی» نام دارد و اختلالات پیشرفته بسیاری ایجاد می‌کند. از همین‌رو براساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، هیچ اندازه از الکل ایمن نیستند. بنابراین خانم‌های باردار باید توجه جدی داشته‌باشند که عوارض الکل بر جنین بسیار خطرناک است و از مصرف آن اجتناب نمایند.
«الکل» بر هوش و عملکرد اجتماعی نوجوان اثر مخرب دارد
در مورد شروع مصرف الکل طی دوران نوجوانی نیز باید به بروز آسیب‌های جدی اشاره کرد. انسان در دوران نوجوانی در دوره بلوغ و اوج تکثیر سلولی است. گرچه الکل حالت خوشایند و مستی برای فرد ایجاد می‌کند اما در واقع یک سم است که می‌تواند روی رشد و عملکرد سلول‌ها تاثیر بگذارد.
مصرف الکل در دوران نوجوانی با اثراتی بر مغز همراه است و موجب کاهش عملکرد و ضریب هوشی می‌شود زیرا الکل سم سلولی است و سلول‌های مغزی را از بین می‌برد. از همین‌رو عوارضی بر پیشرفت تحصیلی و شغلی دارد و بهره هوشی و عملکرد اجتماعی نوجوان را به‌طور کامل تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. از جمله عوارض روانی مصرف الکل برای نوجوان می‌توان به افسردگی، پرخاشگری و افزایش زمینه خودکشی اشاره کرد. به‌عبارتی، الکل می‌تواند عوارض جسمی و روانی برای نوجوان ایجاد کند.
«الکل» عوارض جسمی جبرانناپذیر در میانسالی است
عوارض مصرف الکل در سنین پس از بلوغ و دوران میانسالی با تفاوت‌های مختصری در زنان و مردان همراه است اما عوارض روانی در این سنین نیز دور از انتظار نیست. اعتیاد به الکل، افسردگی، پرخاشگری و آسیب به خود و دیگران مهم‌ترین پیامدهای روانی آن است.
ضمن اینکه در عملکرد فیزیکی نیز اختلالاتی ایجاد می‌کند که کاهش تعداد اسپرم‌ها، ناباروری، افزایش بسیاری از سرطان‌ها مانند سرطان معده، عوارض کبدی جبرانناپذیر نظیر سیروز کبد و تخریب بافت کبد، خونریزی‌ها و زخم‌های گوارشی از جمله عوارض مصرف الکل در مردان است. در مورد زنان نیز باید اشاره کرد که الکل یکی از عوامل خطر ناباروری است و خطر ابتلا به سرطان‌ها و آسیب به کبد و گوارش را نیز افزایش می‌دهد.
هیچ اندازه از «الکل» ایمن نیست
در سنین بالاتر و سالمندی نیز مصرف الکل عوارض متعددی دارد. گرچه پرهیز از مصرف الکل همواره به سالمندان توصیه می‌شود اما بعضی افراد چنین گرایشی دارند. در این سنین نیز الکل همچنان عوارض روانی مانند دوره‌های دیگر دارد. از نظر جسمی نیز الکل علاوه بر بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی از جمله دمانس مغزی و آلزایمر، پیامدهای جسمی مانند سیروز کبدی و از بین‌رفتن بافت کبد و افزایش خطر سرطان‌ها مانند سرطان معده دارد. از همین‌رو به‌طور کلی توصیه می‌شود الکل در هیچ سنی مصرف نشود زیرا علاوه بر اینکه مصرف تفننی عوارض جدی دارد، مصرف مداوم نیز که اعتیاد به الکل تلقی می‌شود با عوارض جدی همراه است. هیچ اندازه‌ای از الکل طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی و یافته‌های پزشکی برای انسان مطمئن و ایمن نیست و این ماده بسیار خطرناک است. اگر فردی گرایش به الکل دارد حتما توصیه می‌شود برای ترک الکل به مراکز تخصصی در این زمینه مراجعه کند و الکل را کنار بگذارد تا زندگی سالم‌تری داشته‌باشد.
مصرف مداوم «الکل» بر عصب بینایی اثر می‌گذارد
دکتر فاطمه عبدی
فوق‌تخصص شبکیه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
سوءمصرف الکل برای بدن از جمله چشم عوارض جدی به همراه دارد و می‌تواند زندگی فرد را تحت‌تاثیر قرار دهد. الکل یک عامل تضعیف‌کننده سیستم عصبی مرکزی است و عملکرد مغز را مختل می‌کند؛ در نتیجه پردازش و انتقال اطلاعات بینایی مختل می‌شود.
الکل مورداستفاده عموما اتانول است اما گاه و در موارد تقلبی ممکن است حاوی متانول باشد که بسیار سمی است. عوارض اتانول شامل دو دسته عوارش کوتاه‌مدت و عوارض ناشی از مصرف مداوم است. عوارض کوتاه‌مدت بر بینایی را می‌توان چنین برشمرد:
• تاری دید ناشی از کندی سیستم عصبی مرکزی در پردازش اطلاعات
• خشکی چشم به‌دلیل خاصیت مدربودن الکل و از دست‌دادن آب بدن
• ایجاد حرکات غیرارادی چشم به‌صورت نیستاگموس
• پرخونی و قرمزی چشم‌ها به‌دلیل گشادی عروق ملتحمه
عمده عوارض خطرناک اتانول که منجر به نابینایی گاه دائمی می‌شود ناشی از مصرف مداوم آن است.
در افرادی که اعتیاد به الکل دارند به‌دلیل اختلال در جذب بسیاری از ویتامین‌ها و موادمغذی مانند ویتامین‌های گروه B، C،A و E عملکرد و سلامت شبکیه دچار اختلال می‌شود و دید مرکزی و قدرت دید در نور کم و شب کاهش می‌یابد. گاه توانایی درک رنگ‌ها نیز مختل می‌شود. همچنین یکی از عوارض مصرف مداوم اتانول ایجاد آب مروارید است.
تنها 10 سی‌سی متانول موجب نابینایی می‌شود
مهم‌ترین عارضه مصرف مزمن الکل بر چشم، تاثیر بر عصب بینایی است. عصب بینایی بخشی از سیستم بینایی است که اطلاعات بینایی را از چشم‌ها به مغز منتقل می‌کند. به‌دلیل کاهش مصرف و اختلال در جذب ویتامین B1 در افراد معتاد به الکل و همچنین سمیت مستقیم الکل بر عصب بینایی، نوروپاتی بینایی الکلی ایجاد شده که به‌صورت تدریجی باعث کاهش دید غیرقابل‌برگشت می‌شود. متانول یا الکل چوب ماده‌ای بی رنگ و بی‌بو است. این ماده بسیار سمی، خطرناک و کشنده است و مصرف مقادیر بسیار کم آن باعث عوارض شدید بینایی می‌شود. متانول به‌راحتی در دستگاه گوارش جذب شده و طی 30 تا 60 دقیقه، غلظت خونی آن به حداکثر می‌رسد. تنها مصرف 10 سی‌سی متانول می‌تواند باعث نابینایی شود. نابینایی ناشی از متانول به‌دلیل اثر بر عصب بینایی و دائمی است. سایر علائم مسمومیت با متانول شامل گیجی، خواب‌آلودگی، تهوع، استفراغ و سردرد است. اسیدوز ناشی از متانول باعث آسیب به کلیه‌ها نیز می‌شود. مصرف متانول باعث علائم شرب خمر نمی‌شود؛ در نتیجه اگر بیمار مشروبات الکلی مصرف کند اما علائم مرتبط مانند مستی در او ایجاد نشود، لازم است در اسرع‌وقت به اورژانس بیمارستان مراجعه کند.
حتی مصرف کم «الکل» برای قلب مضر است
دکتر آتوسا مصطفوی
متخصص قلب و عروق، فلوشیپ فوق تخصصی اکوکاردیوگرافی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
مصرف الکل و تاثیر آن بر سلامت قلب پیچیدگی‌هایی دارد و با نوع الکل و نحوه مصرف مرتبط خواهدبود. پیش‌تر در مطالعات گفته می‌شد که مصرف کم یا متوسط الکل خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی و گرفتگی رگ را کاهش می‌کند اما اگر زیاد باشد، موجب مشکلات قلبی می‌شود. توضیح این مسئله چنین بود که مصرف کم الکل نیز با توجه به جنس متفاوت بوده و برای خانم‌ها یک درینک و برای آقایان نهایتا دو درینک در نظر گرفته شده‌بود. مقدار درینک به مقدار الکل متفاوت است مثلا اگر آبجو باشد، یک درینک معادل حدود 350 سی‌سی است اما در ودکا که سطح الکل بالاتر است، معادل 40 سی‌سی است. اما در حال‌حاضر مطالعات نشان می‌دهد که مصرف کم الکل نیز برای سلامت قلب‌و عروق مضر است. بنابراین الان پزشکان توصیه می‌کنند که الکل نباید به‌هیچ‌وجه شروع شود و اگر فرد در حال مصرف است، تا حد امکان مقدار مصرف را کم و بهتر اینکه قطع کند.
«الکل» بهتدریج فشار خون را بالا می‌برد
طیف گسترده‌ای از بیماری‌های قلبی می‌تواند با الکل مرتبط باشد. فردی که الکل مصرف می‌کند به‌مرور زمان دچار افزایش فشار خون می‌شود و حتی مصرف حاد فشار خون را به حد زیادی بالا می‌برد طوری‌که فرد دچار سکته قلبی یا مغزی شود. اما حتی اگر مقدار کم الکل به‌طور مداوم باشد، فشار خون بهتدریج افزایش می‌یابد و سبب آسیب به دیواره عروق می‌شود، گرفتگی رگ به‌وجود می‌آید و سکته قلبی و مغزی ایجاد می‌شود.
نارسایی قلبی نیز یکی دیگر از عوارض مصرف الکل است. با مصرف الکل کلسیم در ماهیچه قلب تعادل را از دست می‌دهد، کم‌کم ضعف ماهیچه‌های قلب به‌وجود می آید، فیبروز ماهیچه‌های قلب به وجود می‌آید و حالتی ایجاد می‌شود که قلب بسیار ضعیف می‌شود که کاردیوماتوپاتی ناشی از الکل گفته می‌شود. الکل می‌تواند باعث آرتیمی‌های قلبی نیز شود. این آریتمی می‌تواند نامنظمی ضربان قلب باشد که خیلی خطرناک نیست اما ممکن است آریتمی‌هایی مانند فیبریلاسیون دهلیزی باشد که بسیار مشکل‌ساز هستند و حتی منجر به سکته مغزی می‌شود. بنابراین یکی از عوارض الکل، سکته‌های مغزی است که می‌تواند ناشی از نرسیدن خون به مغز یا خونریزی‌های داخل مغز است. سکته قلبی عارضه دیگری است. علاوه بر عوارضی که الکل به‌طور مستقیم بر سلامت قلب دارد، یک‌سری تاثیرات غیرمستقیم نیز دارد. مثلا ممکن است فرد زمینه بعضی بیماری‌های قلبی را دارد اما خیلی خفیف است و بروز پیدا نکرده که با مصرف الکل این بیماری‌ها ظاهر می‌شود و علائم بروز پیدا می‌کند.
«الکل» با پیامدهای غیرمستقیم بر سلامت قلب اثر دارد
الکل باعث چاقی و دیابت می‌شود، تنظیم چربی خون را بر هم می‌زند و مشکلات تیروئید و کبد ایجاد می‌کند که همه این شرایط به‌طور غیرمستقیم بر سلامت قلب تاثیر می‌گذارد و عملکرد قلب را دچار اختلال کند.
فردی که داروهای قلبی یا داروهای کنترل چربی مصرف می‌کند، با مصرف الکل ممکن است دچار مشکلاتی شود زیرا متابولیسم این داروها تغییر می‌کند و باعث اثر بیش از حد دارو شده و عارضه ایجاد می‌کند یا اینکه تاثیر دارو کم شده و هدف درمانی تامین نشود. عوارض ذکرشده مربوط به اثرات درازمدت الکل است که فرد مرتب مصرف می‌کند.
اما این سؤال پیش می‌آید که آیا مصرف یکبار الکل نیز خطرناک است؟ فردی که الکلی نیست و در مهمانی حجم بالای الکل استفاده می‌کند با خطر جدی مواجه است زیرا آریتمی‌های قلبی و نارسایی حاد قلب به‌وجود می‌آید و فرد دچار مشکل می‌شود. به‌طور کلی اگر سوال شود که چه مقدار الکل برای قلب ایمن است باید گفت که هیچ مقدار ایمن الکل برای قلب وجود ندارد، هیچ مقداری مفید نیست و حتی مقدار بسیار کم نیز می‌تواند باعث بروز آسیب‌های قلبی شود. بنابراین توصیه پزشکان این است که اصلا الکل مصرف نشود یا مصرف به‌طور جدی محدود باشد.
« الکل» و داروها
دکتر فاطمه افرا
متخصص داروسازی بالینی
الکل (اتانول) به عنوان یک ماده‌ی فعال روان‌گردان می‌تواند با بسیاری از داروهای نسخه‌ای، بدون نسخه (OTC) و داروهای گیاهی تداخل داشته‌باشد. این تداخلات می‌توانند اثر دارو را کاهش یا افزایش دهند یا باعث بروز عوارض جانبی خطرناکی شوند.
مکانیسم‌های تداخل الکل با داروها
تداخل ممکن است از طریق مسیرهای فارماکوکینتیکی (جذب،توزیع، متابولیسم، دفع) یا فارماکودینامیکی (اثرگذاری دارو بر گیرنده‌ها در بدن و پاسخ بدن) رخ دهد. به‌عنوان مثال، الکل می‌تواند انزیم‌های کبدی را القا یا مهار کند و در نتیجه باعث تغییر سطح خونی دارو در بدن شود.
داروهای ضد افسردگی و الکل: مصرف همزمان داروهای ضد افسردگی (مانندSSRIها، TCAها یاMAOIها) با الکل می‌تواند باعث تشدید خواب‌آلودگی، سرگیجه و اختلال در هماهنگی شود. همچنین ممکن است اثربخشی دارو کاهش یا افزایش یابد.
بنزودیازپین‌ها و الکل: ترکیب الکل با داروهای آرام‌بخش مانند دیازپام، آلپرازولام یا لورازپام بسیار خطرناک است، زیرا هر دو باعث سرکوب سیستم عصبی مرکزی می‌شوند و ممکن است منجر به افزایش خواب آلودگی، کما یا مرگ شوند.
داروهای آنتی سایکوتیک (ضد جنون) و الکل: الکل می‌تواند اثر داروهای ضدجنون مانند اولانزاپین یا کلوزاپین را تغییر دهد، باعث افزایش خواب‌آلودگی، افت فشار خون، یا حتی تشدید علائم بیماری شود.
ضددردهای مخدر و الکل: داروهایی مانند مورفین، فنتانیل یا کدئین اگر همراه با الکل مصرف شوند، احتمال سرکوب تنفسی و ایست تنفسی را به شدت افزایش می‌دهند و ممکن است مرگ‌آور باشند.
استامینوفن و الکل: مصرف مزمن الکل باعث افزایش آسیب‌پذیری کبد نسبت به استامینوفن می‌شود. زیرا الکل به وسیله‌ی کبد متابولیزه و بنابراین حتی مصرف دوز معمول استامینوفن در فردی که مصرف مزمن الکل دارد، می‌تواند منجر به سمیت و آسیب به بدن شود.
داروهای ضدانعقاد (وارفارین) و الکل: مصرف حاد الکل ممکن است اثر وارفارین را افزایش داده و خطر خونریزی را بالا ببرد، در حالی‌که مصرف مزمن الکل ممکن است اثر آن را کاهش داده و خطر لخته‌شدن را افزایش دهد.
داروهای ضددیابت و الکل: الکل می‌تواند خطر هیپوگلیسمی یا افت قند خون را در بیماران دیابتی که از انسولین یا داروهایی مانند سولفونیل‌اوره‌ها استفاده می‌کنند، افزایش دهد. همچنین می‌تواند علائم هیپوگلیسمی را پنهان کرده و تشخیص آن را دشوار سازد.
آنتی‌بیوتیک‌ها و الکل: برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند مترونیدازول در صورت مصرف همزمان با الکل می‌توانند باعث واکنش شبه‌دیسولفیرام شوند که علایم ان شامل: تهوع، استفراغ، تعریق و افزایش ضربان قلب است.
داروهای ضد سل و الکل: داروهایی مانند ایزونیازید در صورت مصرف همزمان با الکل، خطر هپاتوتوکسیسیتی (آسیب کبدی) را به‌شدت افزایش دهد.
داروهای ضدصرع و الکل: الکل ممکن است باعث افزایش فرکانس حملات تشنج شود و اثربخشی داروهایی مانند فنی‌توئین یا والپروات سدیم را در مصرف مزمن کاهش دهد. همچنین عوارض عصبی آنها را تشدید می‌کند.
داروهای قلبی و الکل: داروهایی مانند نیفدیپین یا نیتروگلیسیرین در صورت مصرف همزمان با الکل ممکن است باعث افت شدید فشار خون، سرگیجه و سنکوپ شوند.
داروهای ضدسرفه و الکل: برخی شربت‌های ضدسرفه حاوی دکسترومتورفان و الکل هستند که در مصرف همزمان ممکن است باعث خواب‌آلودگی شدید یا حتی سرکوب تنفس شوند.
آنتی‌هیستامین‌ها و الکل: داروهای ضد آلرژی مانند دیفن‌هیدرامین یا کلرفنیرآمین در ترکیب با الکل موجب خواب‌آلودگی شدید، اختلال در عملکرد شناختی و خطر حوادث به دنبال آن می‌شوند.
داروهای گوارشی و الکل: الکل می‌تواند اثر ضداسیدهایی مانند سایمتیدین را کاهش داده یا باعث تحریک معده و افزایش احتمال زخم شود. همچنین خطر خونریزی گوارشی در ترکیب با NSAIDها مثل ایبوپروفن بیشتر می‌شود.
داروهای ضدبارداری خوراکی و الکل: اگرچه خود الکل اثر مستقیمی بر اثربخشی قرص‌های ضدبارداری ندارد، اما مصرف زیاد آن ممکن است باعث استفراغ یا فراموشی مصرف قرص شود که در نهایت منجر به شکست پیشگیری از بارداری گردد.
و توصیه کلی...
با توجه به اینکه بسیاری از داروها با الکل تداخل دارند، توصیه می‌شود که افراد در زمان مصرف هر دارویی، از مصرف الکل پرهیز کنند، مگر اینکه پزشک خلاف آن را تصریح کرده‌باشد. عوارض این تداخلات می‌توانند خفیف، شدید یا حتی مرگ‌آور باشند.