دکتر بهروز باریک‌بین
متخصص پوست‌ومو
برای اینکه آسیب‌های ناشی از نور خورشید نمایان شوند، لازم نیست که پوست انسان به معنای واقعی کلمه بسوزد! واقعیت این است که نشانه‌های پیری پوست ناشی از نور خورشید اساسا به‌مرور زمان شکل می‌گیرند. در بعضی موارد هم تماس مستمر با پرتوهای فرابنفش خورشیدی (UV) می‌تواند باعث تغییرات جدی‌تر در پوست مانند سرطان شود. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله می‌خواهیم ارتباط بین نور خورشید و پیری پوست، علائم این نوع از پیری پوست، روش‌های پیشگیری و درمان‌هایی که می‌توانند نقش مثبتی داشته باشند را مرور کنیم.
پیری پوست ناشی از نور خورشید چیست؟
این نوع از پیری پوست که با اصطلاح photoaging هم شناخته می‌شود، زمانی شکل می‌گیرد که تماس با تابش خورشید درواقع نشانه‌ها و علائم قابل مشاهده‌ای را روی پوست به‌وجود می‌آورد. این مشکل به‌دلیل عملکرد پرتوهای فرابنفش خورشیدی یا همان اشعه‌های ماورای بنفش پدید می‌آید.
نور فرابنفش، نوعی از پرتوافشانی خورشید است که در نور خورشید وجود دارد. نور فرابنفش خورشید، در مقادیر کم و محدود، می‌تواند فوایدی داشته باشد، زیرا انسان‌ها می‌توانند مقادیری از ویتامینD مورد نیاز بدنشان را از طریق همین پرتوها دریافت کنند. با این‌حال، نور فرابنفش همچنین می‌تواند باعث آسیب‌های پوستی خاصی شود که به‌مرور زمان می‌توانند تغییرات قابل مشاهده‌ای را در پوست ایجاد کنند. این روند به‌دلیل اکسیداسیون اتفاق می‌افتد؛ یعنی فرایندی که سلول‌ها از طریق آن خودشان را ترمیم می‌کنند. وقتی که سلول‌ها تحت استرس اکسیداتیو بیش‌ازحد قرار می‌گیرند، DNA آنها آسیب می‌بیند، درحالی که همین اتفاق به قابلیت‌های آنها برای بازتولید و عملکرد طبیعی صدمه می‌زند. پدید آمدن استرس اکسیداتیو در پوست می‌تواند به ازبین‌رفتن قابلیت ارتجاعی پوست یا الاستیسیته پوست منجر شود، زیرا پرتوهای فرابنفش اساسا بافت الاستین را تجزیه می‌کنند، درحالی که ساختار طبیعی پوست به الاستین نیاز دارد. آسیب‌های ناشی از پرتوهای فرابنفش همچنین می‌توانند باعث زبری پوست، ازبین‌رفتن یکدستی در قوام پوست، قرمزی پوست یا نمایان شدن رگ‌های خونی قابل مشاهده شوند.
آیا نور خورشید باعث بیشترین سطح از پیری پوست می‌شود؟
شواهد و مدارک علمی نشان می‌دهند که نور خورشید باعث شکل‌گیری بیشترین علائم پیری پوست در افراد دارای پوست روشن‌تر می‌شود. یکی از مطالعات علمی با تمرکز بر حدود ۳۰۰ نفر از زنان سفیدپوست در رده سنی ۳۵ تا ۷۰ سال نشان می‌دهد که تماس با نور خورشید می‌تواند باعث شکل‌گیری ۸۰ درصد از نشانه‌های قابل مشاهده پیری پوست شود. البته مشخص نیست که این نتیجه علمی چه معنایی برای پیری پوست ناشی از نور خورشید در پوست‌های تیره‌تر دارد، زیرا مطالعات علمی هنوز این موضوع را ارزیابی نکرده‌اند. با این‌حال، پوست‌های تیره‌تر اساسا نسبت به پوست‌های روشن‌تر در برابر نور خورشید آسیب‌پذیری کمتری دارند، زیرا پوست‌های تیره‌تر حاوی ملانین بیشتری هستند. ملانین همان رنگدانه‌ای است که رنگ پوست را به‌وجود می‌آورد، درحالی که درجاتی از محافظت پوست در برابر پرتوهای فرابنفش نیز بر عهده ملانین است. البته توجه به این نکته نیز مهم است که پیری پوست ناشی از نور خورشید همچنان در میان افراد دارای پوست‌های تیره‌تر هم اتفاق می‌افتد، اما طبق بررسی‌ها و تحقیقاتی که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، این افراد بیشتر با علائمی مانند تغییر در رنگ پوست و لکه‌های پوستی مواجه می‌شوند تا اینکه با چین‌وچروک‌های پوستی درگیر شوند. اگر هم چین‌وچروک‌های پوستی به‌دلیل تماس با نور خورشید در افراد دارای پوست‌های تیره‌تر شکل بگیرند، این نشانه‌های پیری پوست برای این افراد معمولا در سنین بالاتر نمایان می‌شوند.
نشانه‌های پیری پوست ناشی از نور خورشید
پیری پوست ناشی از نور خورشید می‌تواند به اشکال مختلفی نمایان شود. بنابراین باید به چنین علائمی توجه کنید:
کک‌ومک
لکه‌های پوستی
تیرگی یا تغییر رنگ در بعضی از قسمت‌های پوست
شُلی یا افتادگی پوست
خطوط ریز پوستی
چین‌وچروک‌های عمیق
مویرگ‌های پاره‌شده یا شکسته
لکه‌های پوستی زبر
براساس شرایط هر فرد، رنگ پوست و میزان تماس مستقیم با نور خورشید، این علائم می‌توانند کمتر یا بیشتر قابل مشاهده باشند. با این‌حال، فراموش نکنید که همه آسیب‌های ناشی از نور خورشید در سطح پوست ظاهر نمی‌شوند. حتی اگر اینطور به نظر برسد که فردی هیچ نشانه‌ای از پیری پوست ناشی از نور خورشید ندارد، تماس بیش‌ازحد با پرتوهای فرابنفش خورشید (بدون لباس یا بدون استفاده صحیح و مناسب از محصولات ضدآفتاب) می‌تواند درنهایت به پوست آسیب برساند. پس این امکان وجودد دارد که آسیب‌های ناشی از نور خورشید در پوست‌های تیره‌تر سخت‌تر دیده شوند، اما نور خورشید همچنان می‌تواند نشانه‌های قابل مشاهده پیری پوست را در میان این افراد نیز به‌وجود بیاورد.
پیری پوست ناشی از نور خورشید در مقایسه با پیری پوست معمولی
نشانه‌های قابل مشاهده پیری پوست، صرف‌نظر از علت آن، می‌توانند به یکدیگر شبیه باشند، اما تفاوت‌هایی هم بین پیری پوست ناشی از نور خورشید و پیری پوست معمولی وجود دارند. پیری ذاتی یا تقویمی به‌طور طبیعی با افزایش سن افراد اتفاق می‌افتد و بر کل بدن تاثیر می‌گذارد. نشانه‌های پیری پوست می‌توانند به‌طور یکنواخت در همه قسمت‌های بدن نمایان شوند و باعث ازبین‌رفتن قابلیت ارتجاعی پوست، شکل‌گیری خطوط ریز و چین‌وچروک‌های پوستی شوند، درحالی که نازکی و شکنندگی پوست را هم نسبت به حالت عادی‌اش افزایش می‌دهند.
در مقابل، پیری پوست ناشی از نور خورشید به‌عنوان یک فرایند بیرونی اهمیت دارد؛ یعنی اینکه این نوع از پیری پوست به‌دلیل یک عامل بیرونی شکل می‌گیرد. این پیری پوست می‌تواند فقط قسمت‌هایی از بدن را تحت تاثیر قرار بدهد که مکررا در معرض تماس با نور خورشید هستند، مانند صورت، گردن و دست‌ها. پیری پوست ناشی از نور خورشید همچنین می‌تواند باعث شکل‌گیری علائم خاصی مانند لکه‌های پوستی ناشی از نور خورشید شود که ربطی به پیری ذاتی و طبیعی پوست ندارند.
آیا می‌توان پیری پوست ناشی از نور خورشید را جبران کرد؟
آسیب‌هایی که پرتوهای فرابنفش به لایه‌های عمیق‌تر پوست وارد می‌کنند، همیشه برگشت‌پذیر نیستند. با این‌حال، راه‌هایی هم برای کاهش نشانه‌های قابل مشاهده در سطح پوست وجود دارند. این راهکارها، براساس اهداف و نیازهای هر فرد، می‌توانند شامل مواردی مانند درمان‌های موضعی یا روندهای زیبایی باشند.
یک متخصص پوست می‌تواند گزینه‌های زیر را برای شما در نظر بگیرد:
محصولات رتینوئیدی مانند کرم رتینول
درمان‌های مبتنی بر لایه‌برداری مانند میکرودرم‌ابریژن یا لایه‌برداری شیمیایی
درمان با لیزر یا IPL
سونوگرافی یا HIFU برای سفت‌سازی پوست
پرکننده‌ها یا فیلرها مانند بوتاکس برای پر کردن خطوط ریز و چین‌وچروک پوستی
کرایوتراپی یا سرمادرمانی که در آن از نیتروژن مایع استفاده می‌شود
فاکتورهای رشد یا محصولات پپتیدی برای درمان شُلی و افتادگی پوست
پیشگیری از پیری پوست ناشی از نور خورشید
درحالی که می‌توان بعضی از نشانه‌های پیری پوست ناشی از نور خورشید را جبران کرد، اما پیشگیری معمولا آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است. این یعنی محافظت از پوست در برابر پرتوهای فرابنفش خورشیدی تا جایی که امکان دارد. چند مورد از توصیه‌های مهم برای پیشگیری از پیری پوست ناشی از نور خورشید به ترتیب زیر هستند:
عدم استفاده از تخت‌های برنزه‌کننده پوست
خودداری از رفتن به فضای باز در ساعات اوج تابش خورشید و کاهش حضور در فضای باز در ساعات روز
استفاده منظم از محصولات ضدآفتاب با۳۰ SPF یا بالاتر قبل از خروج از خانه
پوشاندن پوست با لباس در ساعات تماس با نور خورشید
استفاده از کلاه لبه‌پهن برای سایه انداختن روی صورت و گردن
استفاده از شیشه دودی در خودروها و ساختمان‌ها
هرکسی که درمان‌های مناسب برای مبارزه با پیری پوست ناشی از نور خورشید را دریافت می‌کند، باید به محافظت از پوست خودش در برابر نور خورشید ادامه بدهد. جدی گرفتن این کار به‌ویژه برای کسانی مهم است که از محصولات پوستی حاوی رتینوئیدها و اسیدها استفاده می‌کنند، زیرا چنین محصولاتی اساسا حساسیت پوست نسبت به پرتوهای فرابنفش خورشیدی را افزایش می‌دهند.
حتی اگر از نور خورشید دوری کنید، پیری طبیعی و ذاتی پوست به‌مرور زمان اتفاق خواهد افتاد. عوامل زیست‌محیطی دیگری هم وجود دارند که می‌توانند باعث پیری پوست قابل مشاهده شوند، ازجمله سیگار کشیدن و آلودگی هوا.
چه زمانی باید به متخصص پوست مراجعه کنیم؟
در بعضی موارد، آسیب‌های ناشی از نور خورشید می‌توانند باعث مشکلات و بیماری‌های جدی مانند سرطان پوست شوند. بنابراین اگر با هر کدام از علائم زیر مواجه شدید، بسیار مهم است که هرچه سریع‌تر به یک متخصص پوست مراجعه کنید.
هرگونه زائده پوستی
بثورات پوستی که بهبود نمی‌یابند
لکه‌های پوستی رنگ‌پریده، همراه با پوسته‌ریزی یا موم‌شکل
زخم‌های پوستی که بهبود نمی‌یابند
خال‌های قرمز یا خال‌های گوشتی جدید
تغییر در رنگ خال‌هایی که قبلا داشتید یا لکه‌های پوستی تیره (مثلا تغییر در اندازه آنها)
توجه داشته باشید که بعضی از مشکلات پوستی توصیف‌شده می‌توانند نشان‌دهنده بیماری‌های پوستی جدی باشند و ممکن است که روی پوست‌های تیره‌تر نیز جلوه ظاهری متفاوتی به خود بگیرند.