دکتر محمد مهدی گویا/ متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری
همانطور که می‌دانیم ظرف روزها و هفته‌های اخیر سازمان جهانی بهداشت در مورد افزایش بروز سرخک در جهان اطلاع‌رسانی و هشدار داده است و از کشورهای جهان خواسته ضمن تقویت نظام مراقبت این بیماری، این سیستم را مورد بازنگری قرار دهند. سرخک در منطقه کشورهای امریکایی که سال‌ها بود به‌عنوان «منطقه عاری از سرخک» شناخته شده بودند مجدداً شعله‌ور شده و رو به افزایش است که شاخص‌ترین آنها کشور امریکاست. امریکا در سال ۲٠٢۴ سیصد و هفتاد و هشت مورد قطعی ابتلا و دو مورد مرگ گزارش کرده که 17درصد مبتلایان بستری شده‌اند. عمده موارد ابتلا در کودکانی بوده که واکسینه نشده و یا والدین آنها سابقه تزریق واکسن کودک خود را نمی‌دانستند. منبع طغیان‌های سرخک هم شناخته شده نبوده ولی انتقال محلی قطعی است.
سرخک هنوز هم یکی از علت‌های عمده بیماری و مرگ در جهان است. هر سال میلیون‌ها نفر مبتلا به بیماری شده و بین یکصد تا یکصد و پنجاه هزار نفر در دنیا جان خود را در اثر ابتلا از دست می‌دهند.
در حال حاضر ما شاهد یک چرخش مهم در اپیدمیولوژی سرخک در جهان هستیم. موارد ابتلا در کودکان زیر یک سال و حتی کمتر از 9 ماه سن و همچنین در سنین بالاتر از بلوغ در حال افزایش بوده و این امر نشان‌دهنده یک خلاء ایمنی بدون پاسخ نسبت به این بیماری در جامعه است. متاسفانه موارد ابتلا ناشی از انتقال عفونت در مراکز بهداشتی و درمانی سرپایی و بستری هم رو به افزایش گذاشته است. این خلاء ایمنی بویژه در جمعیت‌های پناهنده، افراد بی‌خانمان، کسانی که در مناطق مرزی با کشورهای همسایه‌ای که پوشش واکسیناسیون مناسبی ندارند و اغلب در برنامه‌های ایمن‌سازی روتین کمتر به آنها توجه می‌شود بیشتر است. پاندمی کووید 19 هم عامل دیگری بوده که به این خلاء ایمنی دامن زده است. در چندین کشور جهان تعداد کودکان غیرواکسینه بیشتر شده و به ایمن‌سازی روتین کمتر توجه و بیشتر فعالیت‌ها معطوف پویش‌های گاه و بیگاه ایمن‌سازی شده که معلوم نیست کیفیت آنها تا چه اندازه توانسته مورد قبول باشد. اغلب این پویش‌ها مکانسیم‌های مناسب و دقیقی نداشته و فقط برای شرایط اضطراری مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر روز به روز به اقدامات واکسن هراسی بیشتر دامن زده شده و پوشش ایمن‌سازی در کشورهای متعددی پائین آمده است. انواع مختلف شرایط اضطراری مثل حوادث طبیعی، درگیری‌ها، جنگ‌ها، جابجایی‌های بزرگ جمیعتی در بعضی دیگر از کشورها نظام‌های مراقبت را بهم ریخته و هدف حذف بیماری را تحت تاثیر خود قرار داده و منجر به طغیان‌های متعدد و بقای زنجیره انتقال بیماری در جامعه شده است.
سرخک بیماری است که به شدت واگیر بوده و انتقال آن از طریق هوا و با قطرات تنفسی خارج شده از دستگاه تنفس فرد بیمار صورت می‌گیرد. فرد بیمار از 4 روز قبل از شروع بروز بثورات تا 4 روز بعد از بروز بثورات است. میزان مرگ و میر سرخک ۲ تا ۳ مورد به ازای هر ۱۰۰۰ ابتلا است. سرخک در کل به‌عنوان یک بیماری خفیف تا متوسط شدید شناخته می‌شود اما گاهی با عوارض دیگری توام می‌شود که شامل: پنومونی، اسهال، عفونت‌های ثانویه گوش، انسفالیت، کوری و حتی مرگ می‌تواند باشد.
پاسخ به سرخک در عرصه بهداشتی شامل 3 حرکت بسیار مهم است که مراکز بهداشتی باید بدقت به آن توجه کنند:
پروفیلاکسی بعد از تماس
کنترل و پیشگیری از عفونت در مرکزی که بیمار به صورت سرپایی مراجعه کرده یا بستری شده
بررسی مورد مظنون، تائید آن و ایجاد یگ ارتباط مناسب با بیمار و راهنمایی خود و همراهان بیمار فراموش نکنیم که افراد در همه سنین می‌توانند مبتلا به سرخک شوند.
بعضی کشورهای جهان گواهی‌نامه حذف سرخک را که مراحل پیچیده‌ای دارد از سازمان جهانی بهداشت دریافت کرده‌اند ولی باید در نظر داشت این گواهی‌نامه هیچ‌وقت دائمی نبوده و ممکن است به‌دلایل مختلف به‌دنبال طغیان بیماری حذف بیماری را تحت تاثیر قرار داده و کشور مجبور شود تا مجدداً اقدامات حذف را از سر گیرد. دلایل این امر متعدد هستند:
اول آنکه وقتی پوشش واکسیناسیون بعد از حذف به اندازه کافی نباشد رفته رفته تعداد افراد حساس واکسینه نشده افزایش می‌یابد (این وضعیت بخصوص بعد از پاندمی کووید 19به وضوح مشاهده شد).
دوم افزایش تبلیغات واکسن هراسی و سوم محدودیت دسترسی به مراکز بهداشتی برای تزریق واکسن بخصوص در جمعیت‌های آسیب پذیر و مهاجرین و پناهندگان بوده است و همین موضوعات باعث افزایش خطر ورود بیماری به کشور از کشورهای دیگر و استقرار مجدد بیماری می‌شود.
برای پیشگیری از استقرار مجدد بیماری بعد از حذف سازمان جهانی بهداشت به کشورهای جهان توصیه می‌کند:
پوشش واکسیناسیون نوبت اول و دوم سرخک را بالای ۹۵درصد حفظ کنید.
نظام مراقبت اپیدمیولوژیک سرخک و سرخجه را تقویت و به دقت از آن حراست کنید.
مرزهای جغرافیایی خود را تحت نظارت‌های جامع بهداشتی قرار داده و از وضعیت بیماری در کشورهای همسایه اطلاع دقیق داشته باشید.
تیم‌های واکنش سریع بهداشتی تشکیل و آنها را که تحت آموزش قرار دهید.
پروتکل‌های واکنش سریع را تهیه و به تیم‌ها و استان‌ها ابلاغ کنید.
با سطوح استانی برای ایجاد ارتباط بیشتر و اطلاع‌رسانی به مراکز بهداشتی و درمانی تحت پوشش و بخش خصوصی هماهنگ کنید.
نظام مراقبت بیمارستانی و نظام مراقبت آزمایشگاهی را تقویت کنید.
ایزولاسیون بیماران بستری بسیار اهمیت دارد.
مراقبت ویژه و جداسازی بیماران مشکوک را در هنگام تریاژ و اتاق‌های انتظار جدی بگیرید.
پروفیلاکسی بعد از تماس امر بسیار مهمی است. واکسیناسیون افراد ظرف ۳ روز بعد از تماس با بیمار و استفاده از ایمونوگلوبولین ظرف 6 روز بعد از تماس با بیمار در شیرخواران، زنان باردار و افراد باسیستم ایمنی تضعیف شدن خیلی اهمیت دارد.