دکتر بابک الیاسی، متخصص کودکان
خیلی از ویروس‌ها در بدن آدم مثل مهاجمان سرزده عمل می‌کنند؛ با تب و لرز و التهاب سر و صدا راه می‌اندازند تا سیستم ایمنی را به چالش بکشند. اما HPV از آن نوع مهاجمان نیست. او آرام، بی‌سروصدا و بسیار زیرک است. نیازی به خون ندارد، در اعصاب پنهان نمی‌شود، حتی دنبال التهاب و تب و لرز هم نیست. او فقط پوست می‌خواهد. بله، همین سطح ساده و آشنا، اما در عین حال دروازه‌ای مخفی برای یکی از موفق‌ترین ویروس‌های انسانی!
همه چیز از یک لمس کوچک شروع می‌شود. HPV نیازی به سرفه، عطسه، یا تماس با مایعات بدن ندارد. او فقط منتظر لحظه‌ای تماس پوست با پوست است، خصوصاً در مناطق مرطوب و حساس مثل ناحیه تناسلی، دهان یا مقعد. شاید حتی لحظه‌ای اصطکاک کوچک در حین رابطه جنسی کافی باشد تا راهش را به بدن باز کند.
برخلاف تصور خیلی‌ها، HPV فقط از طریق رابطه جنسی کامل منتقل نمی‌شود. او راه‌های خلاقانه‌تری برای سفر به بدن‌های جدید پیدا کرده است:
رابطه جنسی واژینال، مقعدی، یا دهانی
لمس یا تماس پوست ناحیه تناسلی بدون دخول
بوسیدن عمیق (در برخی موارد نادر)
استفاده مشترک از تیغ، حوله یا وسایل شخصی
انتقال از مادر به نوزاد هنگام زایمان
وقتی این ویروس به پوست برسد، نیازی نیست که حتی زخمی بزرگ یا بریدگی واضحی باشد؛ میکروترک‌های ریز و نامرئی روی سطح پوست کافی است تا او راهش را پیدا کند.
جایی در عمق پوست
حالا که HPV وارد بدن شده، یک رفتار جالب از خودش نشان می‌دهد. او مستقیم به جریان خون نمی‌رود، به سیستم عصبی هم حمله نمی‌کند، بلکه خیلی آرام و صبورانه وارد سلول‌های پایه‌ای اپیتلیوم (لایه‌ی پایینی پوست یا مخاط) می‌شود. این همان جایی است که سلول‌های جدید قبل از رسیدن به سطح پوست تولید و تکثیر می‌شوند. این مرحله، کلید موفقیت HPV است. او نه خودش را لو می‌دهد، نه التهاب ایجاد می‌کند، نه سیستم ایمنی را تحریک می‌کند. فقط آرام در گوشه‌ای از سلول‌های در حال تقسیم منتظر می‌ماند و تکثیر می‌شود. به زبان ساده، HPV هم‌مسیر با روند طبیعی رشد پوست حرکت می‌کند و همراه سلول‌های آلوده بالا می‌آید، تا وقتی که سلول‌های سطحی پوست به صورت طبیعی پوسته‌پوسته شده و بیفتند، ویروس‌های جدید آزاد شوند و در جستجوی بدن‌های تازه باشند.
ویروس HPV گاهی خطرناک می‌شود
بیشتر انواع HPV بی‌خطر هستند و بدن خودش بعد از یک یا دو سال از شرشان خلاص می‌شود. اما بعضی از گونه‌های خاص، سخت‌جان‌تر و موذی‌تر هستند.
بعضی از این انواع، دست به کار خطرناکی می‌زنند: تولید زگیل‌های تناسلی – شاید دردناک نباشند، اما نشانه‌ای از فعالیت ویروس‌اند.
سرطان دهانه رحم، مقعد، آلت تناسلی و دهان و حلق – گونه‌هایی مثل 16-HPV و 18-HPV می‌توانند با دستکاری ژن‌های سلول، باعث تکثیر غیرطبیعی و ایجاد سرطان شوند.
ویروس HPV برای این کار، از دو سلاح بیوشیمیایی خطرناک به نام E6 و E7 استفاده می‌کند: E6 و پروتئین p53 (مدافع سلول در برابر سرطان) را از بین می‌برد، تا سلول‌های آلوده خودشان را نابود نکنند. E7 و پروتئین Rb را خاموش می‌کند، تا سلول‌ها بدون کنترل رشد کنند. نتیجه؟ سلول‌ها شروع به تکثیر بیش از حد و غیرطبیعی می‌کنند و گاهی به سرطان تبدیل می‌شوند.
مبارزه با HPV – راه‌های دفاعی انسان‌ها
انسان‌ها برای مقابله با HPV راه‌های هوشمندانه‌ای پیدا کرده‌اند:
واکسن HPV (گارداسیل ۹) – موثرترین دفاع! اگر بدن از قبل آموزش ببیند، ویروس را قبل از ورود نابود می‌کند.
استفاده از کاندوم و محافظ دهانی – احتمال انتقال را کم می‌کند، اما چون HPV می‌تواند روی کل ناحیه تناسلی باشد، ۱۰۰درصد ایمنی نمی‌دهد.
آزمایش پاپ‌اسمیر و تست HPV – برای شناسایی تغییرات پیش‌سرطانی در زنان قبل از آنکه دیر شود.
سیستم ایمنی قوی – بدن افراد سالم معمولاً خودش در عرض یکی دو سال HPV را شکست می‌دهد.
چرا بعضی ویروس‌ها رابطه جنسی را دوست دارند؟
ویروس HPV تنها ویروسی نیست که مسیر تماس جنسی را انتخاب کرده است. ویروس‌هایی مثل HIV، تبخال تناسلی (2-HSV)، سیفلیس و هپاتیت B هم همین روش را دارند. اما چرا؟
زیاد بودن تماس پوستی در حین رابطه – انتقال آسان‌تر از روش‌های دیگر.
پوست و مخاط تناسلی نازک و مستعد خراش‌های میکروسکوپی است – ورود ویروس راحت‌تر می‌شود.
بعضی افراد تا مدت‌ها متوجه آلودگی نمی‌شوند – ویروس در بدن باقی می‌ماند و فرصت انتقال بیشتری دارد.
فعالیت‌های مکرر جنسی = فرصت بیشتر برای تکثیر و پخش شدن در جامعه.
به همین دلیل، ویروس‌هایی که از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شوند، معمولاً هوشمندانه عمل می‌کنند و عجله‌ای برای کشتن میزبان ندارند. چون اگر زود کشنده باشند، فرصت انتشار کمتری دار ویروس HPV ممکن است یک ویروس بی‌سروصدا باشد، اما ناآگاهی از آن خطرناک است. خبر خوب این است که ما حالا می‌دانیم چگونه از خودمان محافظت کنیم. اگر واکسینه شویم، از روش‌های پیشگیری استفاده کنیم، و چکاپ‌های منظم داشته باشیم، می‌توانیم جلوی آسیب‌های جدی آن را بگیریم. در نهایت، HPV شاید حرفی برای گفتن نداشته باشد، اما ما داریم.