دکتر بهروز باریک‌بین، متخصص پوست‌ومو
پوست، به‌عنوان بزرگ‌ترین ارگان بدن، بازتابی از سلامت درونی است و تنها با یک روتین پوستی مناسب نمی‌توان از آن مراقبت کرد. رژیم غذایی نقش مهمی در سلامت پوست دارد و اشتباهات تغذیه‌ای را جبران نمی‌کند. در تعطیلات نوروز، مصرف خوراکی‌های نمکی، شیرین، چرب و بسیار فراوری‌شده افزایش می‌یابد که می‌تواند به مشکلات پوستی منجر شود. اما این خوراکی‌ها چگونه به پوست آسیب می‌زنند؟
خوراکی‌های شیرین: افزایش سرعت پیری پوست و کمک به شکل‌گیری آکنه
مصرف بیش‌ازحد خوراکی‌های شیرین باعث افزایش قند خون و واکنش «گلیکاسیون» می‌شود. این فرایند زمانی رخ می‌دهد که سطح قند از کنترل انسولین خارج شود و به کلاژن و الاستین، که در شادابی و جوانی پوست نقش دارند، آسیب برساند. وقتی که این پروتئین‌ها با ترکیبات قندی پیوند می‌خورند، سرشت ضعیف‌تری پیدا می‌کنند و بافت طبیعی آنها مختل می‌شود، درحالی که همین اتفاق هم نشانه‌های پیری پوست را آشکارتر و برجسته‌تر می‌کند. افزایش خشکی پوست، ضعیف شدن قابلیت ارتجاعی پوست، شکل‌گیری چین‌وچروک‌های پوستی، افتادگی پوست و کدرشدگی پوست نیز از دیگر پیامدهای زیاده‌روی در مصرف خوراکی‌های شیرین هستند.
هرچه گلیکاسیون در بدن بیشتر اتفاق بیافتد، پوست هم سریع‌تر پیر می‌شود. این موضوع به‌ویژه در میان افراد مبتلا به دیابت رایج است، زیرا کنترل قند خون برای آنها دشواری‌های بیشتری دارد. درواقع دانشمندان دریافته‌اند که افراد مبتلا به دیابت سریع‌تر از کسانی که قند خونشان بالا نیست، پیر می‌شوند. همچنین هرچه سطح قند خون در بدن افراد عادی هم بیشتر باشد، نشانه‌های پیری در بدن آنان بیشتر از دیگران خواهد بود. قندها می‌توانند باعث شکل‌گیری التهاب و استرس اکسیداتیو شوند، درحالی که همین دو اتفاق هم سرعت فرایندهای پیری پوست را بیشتر می‌کنند.
گذشته از اینها، قندها می‌توانند به شکل‌گیری آکنه و انواع جوش‌های پوستی هم کمک کنند. درواقع مصرف مقادیر زیادی از خوراکی‌های شیرین و انواع قندها می‌تواند سطح قند خون و در نتیجه سطح انسولین را افزایش بدهد. بالا رفتن سطح انسولین هم می‌تواند ترشحات چربی را در سطح پوست افزایش بدهد و درنهایت مشکلاتی مانند انسداد روزنه‌های پوستی، بروز آکنه و شکل‌گیری انواع جوش‌های پوستی را به همراه داشته باشد. البته التهابی که به‌واسطه زیاده‌روی در مصرف خوراکی‌های شیرین در بدن شکل می‌گیرد هم می‌تواند آکنه و دیگر مشکلات پوستی را تشدید کند.
خوراکی‌های نمکی و شور: از کم‌آبی و خشکی پوست تا تشدید مشکلات پوستی
نمک یا سدیم همواره نقش مهمی در بدن دارد، زیرا به برقراری تعادل میان مایعات بدن، تنظیم عملکرد عصبی و انقباضات عضلانی کمک می‌کند. اما زیاده‌روی در مصرف نمک و خوراکی‌های شور (مانند انواع آجیل‌های شور) می‌تواند باعث مشکلات مختلفی شود و پوست اولین ناحیه از بدن است که این مشکلات را بازتاب می‌دهد.
یکی از اثرات دریافت بیش‌ازحد سدیم، کم‌آبی بدن است، زیرا سدیم آب را از سلول‌ها خارج می‌کند و به جریان خون می‌فرستد تا بتواند تعادل مایعات را در بدن حفظ کند. هرچقدر که این اتفاق با شدت بیشتر رخ بدهد، سلول‌های پوست رطوبت طبیعی بیشتری را از دست می‌دهند و مشکلاتی مثل خشکی پوست، پوسته‌ریزی یا زبری پوست به‌وجود می‌آیند. پوستی که دچار کم‌آبی شده باشد، دیگر نمی‌تواند عملکرد سد دفاعی خودش را در وضعیت مناسب و موثر حفظ کند. همین ماجرا است که احتمال بروز تحریکات پوستی، حساسیت‌پذیری و آسیب‌های ناشی از تماس با عوامل محیطی را افزایش می‌دهد. مطالعات مختلفی هم نشان داده‌اند که پوست کم‌آب‌شده اساسا بیشتر مستعد ابتلا به پیری زودرس است، زیرا قادر به حفظ رطوبت طبیعی و محافظت از خود در برابر عوامل آسیب‌زای محیطی نیست.
از دیگر پیامدهای زیاده‌روی در مصرف نمک و خوراکی‌های شور می‌توان به پف‌کردگی زیر چشم‌ها و تورم کلی بدن اشاره کرد که به‌ویژه در ناحیه دور چشم‌ها و صورت بازتاب می‌یابد. البته این حالت معمولا موقتی است و طی یک تا دو روز برطرف می‌شود، اما اگر دریافت بیش‌ازحد سدیم به یک روند مزمن و روتین تبدیل شود، می‌تواند باعث احتباس طولانی‌مدت آب و مایعات در بدن گردد. این روند نه‌تنها به ظاهر شما آسیب می‌رساند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به مشکلاتی مانند فشارخون بالا هم باشد.
مشکل دیگری که به‌واسطه دریافت بیش‌ازحد سدیم اتفاق می‌افتد، افزایش التهاب پوست است که می‌تواند مشکلاتی مانند آکنه و اگزما را تشدید کند. پس اگرچه خود سدیم مستقیما باعث ابتلا به آکنه نمی‌شود، اما در شکل‌گیری التهابی نقش دارد که باعث تشدید آکنه و مشکلات پوستی دیگر خواهد شد. فرایندهای التهابی باعث ترشح بیش‌ازحد چربی در پوست می‌شوند و همین روند هم باعث انسداد در روزنه‌های پوستی و بروز جوش‌های پوستی می‌شود.
افزایش قابل توجه سدیم در رژیم غذایی با استرس اکسیداتیو هم مرتبط است که در فرایندهای پیری پوست نقش دارد. استرس اکسیداتیو زمانی اتفاق می‌افتد که تعادل میان رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن از بین می‌رود و سلول‌های بدن آسیب می‌بینند. دریافت سدیم با افزایش استرس اکسیداتیو ارتباط دارد بنابراین مصرف روزانه و بیش‌ازحد خوراکی‌های شور می‌تواند باعث شکل‌گیری زودرس خطوط ریز پوستی، چین‌وچروک‌ها و ازبین‌رفتن قابلیت ارتجاعی پوست شود. علاوه بر این، دریافت نمک اضافی می‌تواند شکل‌گیری کلاژن را هم دچار اختلال کند، درحالی که کلاژن برای حفظ ساختار کلی پوست بسیار حیاتی و مهم است. وقتی که سدیم باعث اختلال در تعادل آب پوست می‌شود و استرس اکسیداتیو را هم افزایش می‌دهد، پوست هم در برابر تجزیه کلاژن آسیب‌پذیرتر خواهد شد. همین روند به‌مرور زمان می‌تواند باعث افتادگی پوست، شکل‌گیری خطوط ریز پوستی و زبر شدن بافت پوست منجر شود.
خوراکی‌های بسیار فراوری‌شده: از تشدید آکنه تا اختلال در تعادل هورمون‌ها
خوراکی‌های بسیار فراوری‌شده (ultra-processed) مانند بعضی از انواع شکلات‌ها، پاستیل‌ها، اسنک‌ها، هله‌هوله‌ها و... که در تعطیلات نوروز همیشه طرفداران خاص خودشان را دارند، معمولا حاوی افزودنی‌ها، نگهدارنده‌ها و طعم‌دهنده‌های مصنوعی زیادی هستند. مطالعات علمی مختلفی هم اثرات منفی مصرف بیش‌ازحد خوراکی‌های فراوری‌شده را بر جنبه‌های مختلف سلامتی، ازجمله شادابی و درخشندگی پوست، نشان داده‌اند. یکی از نگرانی‌های مهم در مورد این خوراکی‌ها به بالا بودن شاخص گلایسمی آنها برمی‌گردد که می‌تواند سلامتی پوست را هم تخریب کند. خوراکی‌هایی که شاخص گلایسمی بالایی دارند، باعث افزایش سریع و ناگهانی قند خون می‌شوند و همین روند هم زنجیره‌ای از فرایندهای التهابی را در بدن به‌وجود می‌آورد. این التهاب مزمن و شدید می‌تواند در قالب مشکلاتی مانند آکنه و اگزما روی پوست نمایان شود و همچنین سرعت فرایندهای پیری پوست را هم افزایش بدهد. وجود انواع چربی‌های ناسالم و میزان زیادی از قندها در خوراکی‌های بسیار فراوری‌شده می‌تواند میکروبیوم روده را مختل کند، تعادل حساس میان هورمون‌ها (ماند انسولین و کورتیزول) را از بین ببرد و باعث تشدید مشکلات پوستی شود. مطالعات مختلفی نشان داده‌اند که بالا بودن شاخص گلایسمی در رژیم غذایی با شدت آکنه ارتباط دارد. به‌علاوه، بالا بودن میزان خوراکی‌های بسیار فراوری‌شده در رژیم غذایی می‌تواند باعث کدرشدگی و کم‌آبی پوست و همچنین ازبین‌رفتن قابلیت ارتجاعی یا کشسانی پوست شود. خوراکی‌های بسیار فراوری‌شده فاقد مواد مغذی ضروری و آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که از سلامتی پوست حمایت می‌کنند و درنتیجه آسیب‌پذیری پوست را در برابر عوامل آسیب‌زای محیطی افزایش می‌دهند و سرعت بیشتری به فرایندهای پیری پوست می‌بخشند. بنابراین برای محافظت از پوست خود باید از خوراکی‌های غیرفراوری‌شده، کامل و باکیفیت استفاده کنید. انواع میوه‌ها، سبزی‌ها، گوشت‌های بدون چربی قابل مشاهده و منابع حاوی چربی‌های سالم مانند گردو و روغن زیتون به‌خوبی بدن را تغذیه می‌کنند و باعث می‌شوند که پوستی سالم و درخشان داشته باشید.
خوراکی‌های حاوی چربی‌های ناسالم: از التهاب تا جوش‌های پوستی
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که دریافت چربی‌ها مستقیما با ابتلا به آکنه مرتبط است، اما همه چربی‌ها با یکدیگر برابر نیستند. چربی‌های ترانس و بعضی از چربی‌های اشباع برای پوست و بدن مضر هستند، درحالی که چربی‌های مفیدی هم وجود دارند که به محافظت از سلامتی پوست و بدن کمک می‌کنند. چربی‌های ترانس با افزودن هیدروژن به روغن ساخته می‌شوند و اگر اصطلاح «روغن هیدروژنه» را روی بسته‌بندی هر محصولی مشاهده کردید، برای محافظت از سلامتی پوست خودتان باید از مصرف آن خودداری کنید. تولیدکنندگان از این روغن‌ها برای حفظ تازگی محصولات خودشان استفاده می‌کنند، درحالی که چربی‌های ترانس دارای هیچ جنبه مفید و مثبتی برای سلامتی انسان‌ها نیستند. گذشته از اینها، توجه داشته باشید که چربی‌های اشباع به‌اندازه چربی‌های ترانس بد و مضر نیستند، مخصوصا اگر در مصرف آنها اصل اعتدال را رعایت کنید. اما زیاده‌روی در مصرف چربی‌های اشباع (که در منابع حیوانی وجود دارند) می‌تواند باعث شکل‌گیری التهاب در پوست شود و درنهایت شما را با مشکلاتی مانند جوش‌های پوستی درگیر کند.
اگر به سلامتی پوست خودتان اهمیت می‌دهید، در تعطیلات نوروزی هم باید از چربی‌های غیراشباع تک‌زنجیره‌ای و چندزنجیره‌ای استفاده کنید. اسیدهای چرب امگا-۳ که در منابعی مانند گردو، روغن زیتون و ماهی‌های چرب وجود دارند، برای پوست بسیار مفید هستند. این ترکیبات درواقع در شکل‌گیری لایه‌های سطحی پوست نقش دارند و دریافت منظم و متعادل آنها به داشتن پوستی صاف‌تر، شاداب‌تر و سالم‌تر کمک می‌کند. افزایش رطوبت‌رسانی به پوست، مبارزه با خشکی پوست، رساندن آنتی‌اکسیدان‌های ضدپیری پوست به بدن و کاهش التهاب مرتبط با آکنه نیز از دیگر مزیت‌ها و فواید اسیدهای چرب امگا-۳ هستند.