علی ابراهیمی
دکتر محمدحسن گلپایگانی، دامپزشک و عضو شورای مرکزی نظام دامپزشکی کشور گفت: 60 درصد از عوامل بیماری‌زای شناخته‌شده در جهان جزو عوامل مشترک انسان و دام هستند و بسیاری از بیماری‌های ویروسی، باکتریایی، انگلی ریشه مشترک انسانی و حیوانی دارند و باید مراقب بیماری‌های مشترک باشید.
به گزارش سلامت، عمده افرادی که حیوانات خانگی ازجمله سگ و گربه نگهداری می‌کنند، اطلاعات کافی از شرایط و نحوه نگهداری این حیوانات ندارند یا آگاهی آنها به حدی نیست که به‌صورت دوره‌ای حیوانات را برای دریافت داروها و واکسن‌ها نزد دامپزشک ببرند. موضوعی که می‌تواند منجر به ابتلا برخی افراد به بیماری‌ها مشترک بین انسان و حیوان شود.
به همین منظور ما در هفته‌نامه سلامت به گفت‌وگو با دکتر محمدحسن گلپایگانی، دامپزشک و عضو شورای مرکزی نظام دامپزشکی ایران نشسته‌ایم تا با شرایط و قوانین مربوط به نگهداری از حیوانات خانگی بیشتر آشنا شویم. در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
سلامت: برخی می‌گویند که 60 درصد از بیماری‌های عفونی که انسان به آن مبتلا می‌شود ریشه حیوانی دارد. آیا این دیدگاه علمی است؟
به‌صورت کلی می‌توان گفت که 60 درصد از عوامل بیماری‌زای شناخته‌شده در جهان جزو عوامل مشترک انسان و دام هستند. دامی که می‌گوییم شامل تمامی حیوانات می‌شود انواع و اقسام جانوران، آبزیان، چهارپایان و همین‌طور پرندگان را شامل می‌شود؛ بنابراین گزافه نیست که این آمار را بشنویم. البته اینکه برخی می‌گویند 60 درصد از بیماری‌های عفونی به دلیل حیوانات خانگی بروز می‌کند درست نیست ولی به‌صورت کلی 60 درصد بیماری‌های مختلف ویروسی، باکتریایی، انگلی که در دنیا شناخته‌شده‌اند ریشه مشترک انسانی و حیوانی دارند.
سلامت: آنچه امروز محل توجه قرار گرفته سبک زندگی است که چند سالی است در کشور مرسوم شده و آن نگهداری از برخی حیوانات همچون سگ و گربه در خانه است. از دیدگاه علمی این اتفاق چقدر می‌تواند موجب افزایش بار بیماری‌ها در بین افراد شود؟
نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه داشت این است که نگهداری از این قبیل حیوانات اتفاق تازه‌ای نیست. به تاریخ هم اگر نگاه کنیم خواهیم دید که انسان‌ها از دیرباز حیوانات مختلفی را همراه خود داشته‌اند. این اتفاق حتی در تاریخ دین هم مسبوق به سابقه است. برای مثال سگ اصحاب کهف همراه آنها بوده و حتی از پیشوایان دینی هم نقل شده که محبت کردن به حیوانات یک خصیصه اخلاقی خوب است و حتی در اشعار شاعران بزرگی همچون سعدی هم از محبت کردن به حیوانات به‌عنوان یک رفتار انسانی یاد شده است. البته این اتفاق به این صورت که امروز مشاهده می‌شود پررنگ نبوده است وگرنه ما در تاریخ بشر همواره شاهد بودیم که حتی انسان‌ها در محل زندگی خود چهارپایان را می‌بستند و امروز هم اگر به نقاط دوردست و صعب‌العبور برویم ممکن است شاهد چنین مواردی باشیم، اما آنچه امروز ضرورت توجه به این موضوع را دوچندان کرده خصیصه زندگی شهرنشینی است وگرنه در نقاط روستایی کشور همچنان از برخی حیوانات همچون سگ برای نگهبانی استفاده می‌شود. امروز در شهرها ما شاهد هستیم که برخی این قبیل حیوانات را در حیاط منازل خود نگهداری می‌کنند که از این حیوانات به‌عنوان حیوانات همراه یاد می‌شود.
باید به این نکته توجه کرد که فقط سگ و یا گربه عامل انتقال بیماری‌ها نیستند بلکه حتی خزندگان و پرندگانی هم که در محیط خانه نگهداری می‌شوند می‌توانند عامل بروز بیماری‌ها باشند. نمونه بارز بیماری مشترک بین انسان و دام بیماری کرونا است که از یک نوع حیوان به انسان سرایت کرده بود.
سلامت: طرفداران حقوق حیوانات معتقدند که نگهداری حیوانات در محل زندگی انسان‌ها می‌تواند نسل این حیوانات را به خطر بیندازد زیرا این حیوانات درنتیجه زندگی کردن در محیط‌های انسانی توانایی ادامه حیات در طبیعت را از دست می‌دهند و بسیار آسیب‌پذیر می‌شوند. با این دیدگاه موافق هستید؟
بنده در حوزه رفتارشناسی حیوانات مطالعاتی نداشته‌ام و قاعده این است که هر موجودی خصیصه زندگی خاصی دارد و در این زمینه باید رفتارشناسان حیوانات اظهارنظر کنند، اما به‌عنوان یک دامپزشک می‌توانم بگویم که ما موظف هستیم که اگر سرپرستی حیوانی را پذیرفتیم باید مراقبت‌های بهداشتی را به‌صورت کامل به عمل‌آوریم تا موجب بروز بیماری مشترک نشود ضمن اینکه خود آن موجود هم باید در برابر بیماری‌ها ایمن شود.
سلامت: برخی معتقدند که اگر واکسن و مراقبت‌های بهداشتی در زمان مشخص از حیوانات خانگی مانند سگ و گربه انجام شود این حیوانات دیگر موجب بروز بیماری نمی‌شوند. این دیدگاه را قبول دارید؟
نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه شود این است که مراقبت‌ها باید به‌صورت دائمی باشد. شما حتی اگر دو انسان را هم که در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و مراقبت‌های بهداشتی را هم رعایت می‌کنند در نظر بگیرید ممکن است برخی عوامل بیماری‌زا از راه هوا و غذا به آنها منتقل شود. ازاین‌رو نمی‌توانیم بگوییم که انسان‌ها حتی اگر در شرایط ایزوله هم باشند به بیماری مبتلا نمی‌شوند. چراکه بیماری‌ها ممکن است از زوایا و قسمت‌های مختلف به افراد انتقال پیدا کنند. آنچه ما می‌گوییم این است که کنترل بیماری، چکاب دام‌ها و واکسیناسیون آنها خطر ابتلا به بیماری را کمتر می‌کند ولی الزاماً از بین نمی‌برد. بخش دیگر ماجرا این است که برخی از حیواناتی که ما نگهداری می‌کنیم حتی پرندگان به‌واسطه پر می‌توانند موجب بیماری‌های آلرژیک برای انسان‌ها شوند و الزاماً بیماری‌ها همیشه بیماری‌های میکروبی و یا عفونی و ویروسی نیستند. پس عوامل آلرژن هم می‌توانند موجب بروز بیماری در انسان‌ها شوند.
سلامت: امروز اگر به قوانین و شرایط نگهداری از حیوانات خانگی در کشورهای پیشرفته نگاهی کنیم می‌بینیم که ضوابط سفت و سختی در این خصوص دارند برای مثال صاحب حیوان خانگی موظف است که اگر حیوان او در محیط بیرون اجابت مزاج داشته باشد آن را جمع‌آوری کند درحالی‌که در کشور ما این اتفاق نمی‌افتد. آیا قانون مشخصی در خصوص نگهداری از حیوانات خانگی در کشور وجود دارد؟
مثالی که زدید بیشتر در حوزه قوانین زیست‌محیطی است زیرا ممکن است این اقدام سبب بروز آلودگی‌های محیطی شود. البته در بحث دامپزشکی قوانین سلامت دام را داریم که می‌گوید ما برای پرورش و نگهداری دام اعم از اهلی و غیراهلی و ازدیاد آنها باید از قانون «ضوابط بهداشتی تاسیس و نگهداری اماکن دامی» که در قالب ماده 5 قانون جامع نظام دامپروری هم به آن اشاره شده تبعیت کنیم. در خصوص حمل‌ونقل دام آیین‌نامه چگونگی تردد حیوانات را داریم که می‌گوید که دام‌ها باید چکاب شوند و گواهی سلامت داشته باشند تا اجازه تردد به آنها داده شود. البته در خصوص نقل‌وانتقال و نگهداری حیوانات در محیط‌های شهری آیین‌نامه‌ای داریم که مصوب هیئت وزیران بوده و بر اساس آن تردد حیوانات در داخل شهرها ممنوع است.
سلامت: پس با توجه به صحبت‌های شما اخطارهایی که از سوی شهرداری‌ها و پلیس و با عناوین مجرمانه همچون سگ گردانی صادر می‌شود ریشه قانونی دارد؟
هر اقدامی که موجب به خطر افتادن سلامت جسم و روان افراد جامعه شود در هر نقطه‌ای از دنیا ممنوع است و افراد نمی‌توانند سلامت جسمی و روانی سایر شهروندان را به خطر بیندازند. ازاین‌رو نیروی انتظامی و شهرداری‌ها در این چهارچوب اقدام به جمع‌آوری و ممانعت از گرداندن حیوانات در محیط عمومی می‌کنند. در طرف دیگر این ماجرا باید به این موضوع هم اشاره کرد که اگر فرد صاحب حیوان با دادن تضمین‌های قانونی همچون دارا بودن کارت سلامت و حمل حیوان در باکس مخصوص و داشتن گواهی حمل جابجا شود مطمئناً مورد حمایت دستگاه‌های قانونی خواهد بود و احکام متعددی هم در این خصوص صادر شده است.
سلامت: به موضوع داشتن کارت سلامت برای حیوانات خانگی اشاره کردید. آیا رویه اخذ این گواهی در کشور ما جا افتاده است و آیا دارندگان این قبیل حیوانات خود را ملزم به اخذ این گواهی می‌دانند؟
متاسفانه اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی عمومی در این خصوص کم بوده و خیلی از افراد امروز شناسنامه‌ای برای دام‌های خود ندارند. درحالی‌که امروز شناسنامه‌های زیادی برای این حیوانات به‌صورت فیزیکی و میکروچیپ صادر شده است تا هویت آنها خدشه‌دار نشود. در حال حاضر بسیاری اقدام به این کار نکرده‌اند و گواهی سلامت هم برای دام خود ندارند. حتی ما شاهد هستیم که در حمل‌ونقل دام‌ها سهل‌انگاری زیادی می‌شود و بدون داشتن باکس مخصوص و در داخل ماشین آنها را جابجا می‌کنند که این کار هم می‌تواند خطرات متعددی برای رانندگان و حتی سایر شهروندان داشته باشد و هم خلاف قانون است.
سلامت: یکی از موضوعاتی که امروز محل نگرانی است این است که افراد این قبیل حیوانات را در محیط منزل و در مجاورت کودکان خردسال نگهداری می‌کنند. با توجه به اینکه ممکن است این کودکان آسیب‌پذیرتر باشند آیا این کار سبب انتقال سریع بیماری از حیوان به انسان نمی‌شود؟
نخست به این نکته باید توجه داشت که ما هم در تعالیم اسلامی و هم در تعالیم بشری موضوعی داریم به نام «قانون رفاه حیوانات» که تاکید دارد باید آب و غذای کافی در اختیار حیوان قرار داده شود تا بتواند رفتارهای ذاتی و غریزی خود را به‌راحتی بروز دهد و در رنج و عذاب نباشد و نیز از حق درمان نیز برخوردار باشد. قاعدتاً این رفاه در فضاهای بسته و آپارتمانی کمتر محیا می‌شود و ما به‌نوعی با پدیده «حیوان آزاری» مواجه هستیم و افراد حقوق اولیه آنها را خدشه‌دار می‌کنند.
اما در پاسخ سوال شما باید این را بگویم که بله ممکن است این اتفاق بسته به میزان مقاومت بدنی افراد موجب بروز بیماری در آنها شود. برای مثال یکی از فاکتورهای بیماری‌زا بحث آلرژیک بودن این قبیل حیوانات هستند که ممکن است کودکان با این موضوع درگیری بیشتری داشته باشند.
سلامت: توصیه شما برای کسانی که حیوان خانگی دارند و یا در فکر خرید یک حیوان هستند، چیست؟
درخواست بنده به‌عنوان یک دامپزشک از این افراد این است که قبل از انتخاب یک حیوان همراه اعم از پرنده یا هر حیوانی دیگری مطالعاتی در این خصوص داشته باشند. دوم اینکه افراد باید ظرفیت‌های خود را هم در این خصوص بسنجند این ظرفیت‌ها اعم از مسئولیت‌پذیری و داشتن درآمد کافی برای هزینه‌های این حیوانات است زیرا داشتن یک حیوان خانگی نوعی هزینه سربار برای افراد خواهد بود چراکه این حیوانات علاوه بر هزینه غذا، هزینه‌های درمانی هم دارند و پوشش بیمه‌ای نیز ندارد.