دکتر شیرین نیرومنش
متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
دیدن دوقلوها جذاب و خوشایند است اما جزء بارداری‌های سخت محسوب می‌شود و نیاز به مراقبت بیشتر دارد. بارداری دوقلو به دو نوع تقسیم‌بندی می‌شود. در نوع دوقلویی تک‌تخمکی، یک تخمک و یک اسپرم لقاح پیدا می‌کنند و بعد از چند روز به دلایلی در نقص دیواره تشکیل‌شده، ممکن است به دو جنین تقسیم شوند. این دوقلوها همجنس هستند و تقریبا با عامل خاصی ارتباط ندارد. اما دو سوم موارد دوقلویی، دوقلوهای دوتخمکی هستند که از لقاح دو تخمک و دو اسپرم تشکیل میشوند.
از علل مساعدکننده دوقلویی دوتخمکی می‌توان به زمینه وراثت اشاره کرد. در بعضی از خانواده‌ها دوقلوزایی به‌طور طبیعی بیشتر است و در شرح‌حال پیش از بارداری یا اوایل بارداری باید به این مساله دقت شود. اگر خانم باردار، یکی از دوقلوها باشد یا مادر وی سابقه بارداری دوقلو داشته، احتمال بارداری دوقلویی دوتخمکی در این فرد بیشتر از افراد بدون این زمینه است. در بعضی اقوام نیز این مساله بیشتر دیده می‌شود. حتی در قبایلی از آفریقا، از هر 19 بارداری یک مورد دوقلو است.
بارداری دوقلو ارتباطی با سن مادر نیز دارد و بارداری پس از حدود سی سالگی تاحدی شیوع بارداری دوتخمکی را افزایش می‌دهد. وزن مادر نیز در این زمینه تاثیر دارد چنانچه هرچه وزن مادر بالاتر باشد، این احتمال افزایش مییابد.
البته شایع‌ترین عامل دوقلویی و چندقلویی در تمام دنیا، مصرف داروهای تحریک نخمک‌گذاری و درمان‌های پیشرفته ناباروری است. در مورد انتقال جنین در روش IVF به رحم مادر در بیشتر مراکز، دو جنین به رحم مادر منتقل می‌شود. جالب اینکه گاهی یکی از این جنین‌ها از نوع یک‌تخمکی می‌شود و بارداری سه‌قلو اتفاق می‌افتد.
در نیمی از بارداری‌های دوقلو در نهایت یک نوزاد متولد می‌شود
به‌کمک داروهای تحریک تخمک‌گذاری می‌توان احتمال بارداری دوقلو را افزایش داد و سونوگرافی که برای بررسی تخمک‌گذاری در روز 12 یا 13 سیکل قاعدگی انجام می‌شود، تعداد تخمک‌های رسیده را نشان می‌دهد. اگر همزمان دو یا سه تخمک در تخمدان ایجاد شده، اقدام به بارداری در این سیکل شانس دوقلویی یا چندقلویی را افزایش می‌دهد.
زمانی که خانمی بارداری دوقلو دارد، هورمون‌های دوران بارداری بیشتر از بارداری تک‌قلو است. گرچه بالابودن عدد آزمایش بتا HCG می‌تواند نشان‌دهنده دوقلویی یا چندقلویی باشد اما نتیجه قطعی نیست. برای تشخیص قطعی باید سونوگرافی انجام شود که از هفته پنجم بارداری می‌تواند دو یا سه ساک حاملگی را نشان دهد. نکته جالب اینکه ممکن است در اوایل بارداری، دوقلویی در سونوگرافی مشخص شود اما در 50 موارد، دوقلوها به پایان بارداری می‌رسند و به‌عبارتی، در نیمی از موارد یک جنین در این دوران از بین می‌رود و در نهایت یک نوزاد متولد می‌شود.
مراقبت‌های بارداری دوقلویی باید در فواصل کمتر باشد
از ابتدای بارداری که حتی ساک بارداری بدون جنین تشکیل می‌شود، از طریق سونوگرافی می‌توان خیلی زود، حاملگی دوقلویی و چندقلویی را تشخیص داد. انجام سونوگرافی منظم برای بررسی وضعیت دوقلوها ضروری است. ضمن اینکه از ابتدای بارداری باید نوع دوقلویی تک‌تخمکی یا دوتخمکی را تشخیص داد زیرا این مساله در وضعیت جنین‌ها تاثیر دارد و رشد و وزن جنین‌ها، میزان مایع، یک جفت یا دو جفت جداگانه حتما باید موردبررسی قرار گیرد.
در بارداری‌های دوقلو تک‌تخمکی عوارض بیشتر مانند ناهنجاری‌های جنین، اتصال عروق جنین در جفت مشترک و انتقال خون یک جنین به جنین دیگر و... دیده می‌شود. زمانی که خون از یک جنین به جنین دیگر پمپاژ می‌شود، حالتی شبیه انتقال خون را ایجاد می‌کند و اواسط بارداری، رحم مادر بسیار متسع و بزرگ می‌شود. مایع آمنیوتیک اطراف یک جنین بسیار زیاد و وزن به‌طور غیرطبیعی بیشتر شده و غلظت خون افزایش مییابد اما جنین دیگر وزن کم و مایع آمنیوتیک کمتری دارد که در این موارد درمان‌های خاص صورت می‌گیرد.
بنابراین فاصله مراجعات به متخصص زنان در بارداری‌های دوقلو باید کمتر باشد که براساس سن مادر، شیوه بارداری به‌طور طبیعی یا به‌کمک روش‌های دارویی، دوقلویی تک‌تخمکی یا دوتخمکی، جفت مشترک و رشد جنین‌ها خواهدبود تا اگر عارضه‌ای برای جنین‌ها یا مادر وجود دارد، بتوان اقدامات درمانی بهموقع را انجام داد.
در بارداری دوقلو برای تسهیل خونرسانی و بهبود وزن‌گیری جنین‌ها که معمولا با وزن کمتر متولد میشوند، تجویز آسپرین برای مادر مساله طبیعی است و نگرانی در این زمینه وجود ندارد.
افزایش هورمون‌های بارداری می‌تواند تهوع را بیشتر کند
یکی از عوامل تهوع و استفراغ در بارداری، میزان هورمون‌های این دوران است. از آنجا که این هورمون‌ها در بارداری دوقلویی به‌دلیل وجود دو جفت بیشتر است، بروز این حالات نیز بیشتر خواهدبود.
در شرایطی که مادر با حالت‌تهوع و استفراغ شدید و غیرقابل تحمل در بارداری مواجه است، یکی از موارد شک به این مشکل، دوقلویی یا سه‌قلویی است. در مواردی که تهوع و استفراغ بسیار شدید باشد نیاز به بستری در بیمارستان، سرم‌تراپی و تجویز داروهای تزریقی است اما معمولا تا حدود هفته 14 تا 15 بارداری این علائم بهبود مییابد.
بارداری دوقلویی مساوی با افزایش غیرطبیعی وزن مادر نیست
اگر وزن مادر باردار در حد متوسط در نظر گرفته‌شود و انتظار این باشد که در بارداری تک‌قلویی حدود 10 تا 11 کیلوگرم وزن اضافه شود، در بارداری دوقلویی این مقدار تا حدود 16 کیلوگرم می‌رسد زیرا دو جنین و دو جفت رشد می‌کنند و حجم مایع داخل عروقی افزایش مییابد. بنابراین، اضافه وزن بیشتری در بارداری دوقلویی قابل‌انتظار است.
البته این افزایش وزن در حد غیرطبیعی نباید باشد و اگر چنین شرایطی رخ دهد حتما بررسی در مورد رژیم غذایی اهمیت دارد و برنامه غذایی تحت‌نظر متخصص تغذیه طوری تنظیم شود که همه نیازهای غذایی بدن تامین شود و از اضافه وزن بالا که خطر مسمومیت بارداری و دیابت را در پی دارد، پیشگیری کرد.
هرچه جنین‌ها دیرتر جدا شوند، احتمال چسبیدگی آنها بیشتر است
دوقلوهای به هم چسبیده یکی از انواع دوقلوهای تک‌تخمکی هستند. هرچقدر جداشدن این دو جنین پس از لقاح طولانی‌تر باشد، شرایط بدتر می‌شود.
اگر در سه روز اول پس از لقاح جدا شوند، دو جنین همجنس در دو ساک حاملگی جداگانه رشد می‌کنند.ژ
اگر این اتفاق بین روز سوم تا هشتم باشد، یک قسمتی از ساک حاملگی جدا و یک قسمت مشترک است و احتمال انتقال خون از یک جنین به جنین دیگر طی بارداری رخ می‌دهد که در نتیجه یک جنین وزن بیشتر و دیگری وزن کمتر دارد و نیاز به تشخیص بهموقع و درمان مناسب دارد.ژ
نوع دیگر زمانی است که جداشدن جنین‌ها بین روز هشتم تا سیزدهم اتفاق می‌افتد. در این حالت، دو جنین داخل یک ساک حاملگی هستند و یک جفت مشترک دارند. در این موارد خطر پیچیدن بند ناف به یکدیگر طی چرخش در ساک حاملگی وجود دارد.ژ
اما اگر جداشدن جفت‌ها پس از روز سیزدهم لقاح اتفاق بیفتد، دوقلوهای به هم چسبیده هستند و ممکن است سر، قفسه سینه، شکم یا لگن چسبیده باشد. این وضعیت شرایط دشوار زندگی را ایجاد می‌کند و نیاز به جراحی‌های وسیع برای جداشدن نوزادها دارد.