مریم‌سادات کاظمی
پوست سالم، شفاف و بدون لکه یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زیبایی محسوب می‌شود. این مسئله به‌حدی اهمیت دارد که بسیاری از افراد با بروز کمترین لکه از باقیماندن آن نگران می‌شوند و به پزشک مراجعه می‌کنند. لکه‌ها یکی از شایع‌ترین مشکلات پوستی هستند که می‌توانند در قسمت‌های مختلف صورت ظاهر شده و گاه در برابر درمان مقاوم باشند. البته اثربخشی درمان در وهله اول به تشخیص علت زمینه‌ای و انتخاب روش مناسب مرتبط است زیرا در غیر این صورت حتی امکان تشدید لکه‌ها نیز وجود دارد.
با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم: «خانمی ۴۵ ساله هستم. حدود پنج سال است که روی گونه‌ها و پیشانی‌ام لک‌های قهوه‌ای ظاهر شده است. اول فکر می‌کردم به‌خاطر بارداری است و بعد از زایمان کمرنگ می‌شود، اما نه‌تنها از بین نرفت بلکه پررنگ‌تر هم شد. خیلی‌ها گفتند ضدلک بزنم، کلی کرم و سرم امتحان کردم، اما نتیجه خاصی ندیدم. چند ماه پیش، به توصیه دکتر، لیزر فرکشنال انجام دادم. فکر می‌کردم بعد از چند جلسه پوستم روشن‌تر می‌شود اما بعد از اولین جلسه، صورتم شدیداً ملتهب و قرمز شد، مدتی هم خشکی و خارش شدید داشتم. حتی حس می‌کنم بعضی از لک‌ها بدتر شده‌اند! الان دکتر روش جدیدی پیشنهاد داده، مزوتراپی ترکیبی با کوکتل‌های ضدلک و ویتامینC و معتقد است که این روش کمتر تهاجمی است و می‌تواند به‌تدریج لک‌ها را کمرنگ کند. اما هنوز مطمئن نیستم. دوست دارم روشی باشد که تأثیر داشته باشد و اذیت‌کننده نباشد. واقعاً نمی‌دانم این روش برای من مناسب است یا نه.»
استفاده از تکنیک‌های نادرست درمانی موجب مقاوم شدن و تشدید ملاسما می‌شود
دکتر شاهین آقایی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
: آقای دکتر، لک صورت به چه حالتی در پوست گفته می‌شود؟
«لک صورت» یا «ملاسما» یک اختلال پوستی اکتسابی و شایع است که بهشکل لکههای دوطرفه و قهوه‌ای‌رنگ ظاهر می‌شود. این شکل از رنگدانه‌های صورت قبلا «کلوآسما» نامیده می‌شد. همچنین به عنوان «ماسک بارداری» نیز شناخته می‌شد.
: چه کسانی به ملاسما مبتلا می‌شوند؟
ملاسما در زنان شایع‌تر از مردان است و معمولا بین سنین 20 تا 40 سالگی شروع می‌شود. ملاسما در افرادی که به‌راحتی برنزه می‌شوند یا بهطور طبیعی پوست قهوه‌ای دارند، شایع است. در افراد با پوست روشن یا پوست سیاه کمتر شایع است.
: علت بروز این لکه‌ها چیست؟
علت ملاسما پیچیده است و به‌نظر می‌رسد در افرادی که زمینه ژنتیکی دارند، ایجاد شود. این مشکل به تولید بیش‌ازحد ملانین (رنگدانه پوست) توسط ملانوسیت‌ها مربوط است. ملانین اضافی یا توسط سلول‌های سطحی پوست جذب می‌شود یا در لایه‌های عمیق‌تر پوست تجمع پیدا می‌کند.
عوامل متعددی در ایجاد ملاسما نقش دارند. سابقه خانوادگی یکی از این عوامل است و 60 درصد مبتلایان اعلام می‌کنند که اعضای خانواده این لکه‌ها را داشته‌اند. قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز عامل بسیار مهمی است زیرا اشعه ماوراء‌بنفش و نور مرئی باعث تولید ملانین می‌شود.
هورمون‌ها نیز نقش دارند به‌طوری‌که بارداری و استفاده از داروهای ضدبارداری خوراکی حاوی استروژن/ پروژسترون، دستگاه‌های داخل رحمی، ایمپلنت‌ها و درمان جایگزینی هورمون، در یک‌چهارم زنان مبتلا منجر به بروز ملاسما می‌شود. اختلالات تیروئید نیز می‌تواند با ملاسما همراه باشد.
داروها و محصولات معطر نیز می‌توانند در بروز ملاسما نقش داشته باشند. برخی درمان‌های جدید سرطان، صابون‌های معطر و لوازم آرایشی و بهداشتی ممکن است واکنش فوتوتوکسیک ایجاد کرده و ملاسما را تشدید کنند. واکنش فوتوتوکسیک زمانی رخ می‌دهد که یک ماده شیمیایی روی پوست، پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید (به‌ویژه اشعه‌های فرابنفش)، باعث التهاب، قرمزی، تاول یا تیرگی پوست شود. این واکنش معمولاً ناشی از برخی داروها، عطرها، مواد آرایشی یا گیاهان حساس‌کننده به نور است و می‌تواند به تشدید ملاسما و دیگر مشکلات رنگدانه‌ای منجر شود.
: ویژگی‌های بالینی ملاسما چیست؟
ملاسما به‌صورت لکههای دوطرفه، بدون علامت، قهوه‌ای روشن تا تیره یا لکه‌هایی با حاشیه‌های نامنظم ظاهر می‌شود. ملاسما ممکن است در مرکز صورت یعنی پیشانی، گونه‌ها، بینی و لب فوقانی ظاهر شود که شایع‌ترین الگو است. در الگوی گونه‌ای نیز لکه‌ها روی گونه‌ها و بینی ظاهر می‌شوند. همچنین ممکن است فک پایین یعنی خط فک و چانه درگیر شود. گاه نیز ملاسما خارج صورت و روی ساعد، بازوها و شانه‌ها اگر در معرض آفتاب باشند، به‌وجود می‌آید.
ملاسما بر اساس میزان تجمع ملانین در پوست به سه نوع اپیدرمی، درمی و مختلط تقسیم می‌شود.
ملاسمای اپیدرمی: در لایه سطحی پوست (اپیدرم) رخ می‌دهد و معمولاً با لکههای قهوه‌ای مشخص می‌شود که به درمان بهتر پاسخ می‌دهند.
ملاسمای درمی: در لایه‌های عمیق‌تر پوست (درم) ایجاد شده و به رنگ آبی مایل به خاکستری دیده می‌شود. این نوع ملاسما معمولاً مقاوم‌تر به درمان است.
ملاسمای مختلط: ترکیبی از هر دو نوع است و شایع‌ترین نوع ملاسما محسوب می‌شود. این نوع با لکه‌هایی به رنگ قهوه‌ای تیره و آبی مایل به خاکستری مشخص شده و معمولاً بهبود نسبی در پاسخ به درمان نشان می‌دهد، اما کاملاً از بین نمی‌رود.
: آیا بروز ملاسما عوارضی دارد؟
ملاسما به‌دلیل قابل مشاهده‌بودن می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار دهد.
: ملاسما چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ملاسما معمولا براساس ظاهر بالینی و معاینه با لامپ وود و درماتوسکوپی تشخیص داده می‌شود. گاهی اوقات ممکن است بیوپسی پوست نیز انجام شود.
: آیا ممکن است ملاسما با دیگر مشکلات پوستی اشتباه گرفته شود؟
سایر اختلالاتی که از نظر بالینی ممکن است شبیه ملاسما باشند، شامل موارد زیر هستند:
هیپرپیگمانتاسیون پس از التهاب: تیرگی پوست که به‌دلیل التهاب یا آسیب (مانند آکنه، سوختگی یا اگزما) ایجاد می‌شود.
لنتیگو آفتابی: لکههای تیره ناشی از قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور خورشید، که معمولاً در سنین بالا ظاهر می‌شوند.
سایر اشکال لنتیگو: شامل انواع ژنتیکی یا مرتبط با بیماری‌های خاص پوستی.
کک‌ومک: لکههای کوچک قهوه‌ای که بیشتر در افراد با پوست روشن و به‌دلیل تأثیر اشعه‌های فرابنفش ایجاد می‌شوند.
تیرگی پوستی اکتسابی: شامل تغییرات رنگدانه‌ای ناشی از عوامل محیطی، هورمونی یا بیماری‌های سیستمیک.
تیرگی ناشی از دارو: برخی داروها، مانند داروهای شیمی‌درمانی، تتراسایکلین‌ها و ضدالتهاب‌های خاص، می‌توانند باعث تغییر رنگ پوست شوند.
: چه روش‌هایی برای درمان ملاسما کاربرد دارد؟
معمولا برای درمان ملاسما ترکیبی از اقدامات لازم است. اقدامات کلی شامل محافظت از آفتاب در تمام طول سال و مادام‌العمر است که با استفاده از کلاه لبه پهن، کرم ضدآفتاب با فاکتور حفاظتی بسیار بالا (SPF50+) حاوی اکسید آهن باید باشد. در صورت امکان داروهای ضدبارداری هورمونی قطع شود. پوشاندن لک با کرم‌های آرایشی نیز می‌تواند کمک کند.
از نظر درمان موضعی، موثرترین ترکیب درمانی شامل هیدروکینون، ترتینوئین و استروئید موضعی با قدرت متوسط است که به‌عنوان کرم روشن‌کننده پوست شناخته می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که این ترکیب می‌تواند لکههای ملاسما را بین ۶۰ تا ۸۰ درصد بهبود بخشد.
در برخی موارد، متخصص پوست ممکن است درمان خوراکی تجویز کند. یکی از داروهای مورد استفاده ترانکسامیک اسید است که با مسدود کردن تبدیل پلاسمینوژن به پلاسمین، از تولید پروستاگلاندین و سایر عوامل محرک ملاسما جلوگیری می‌کند. البته، تحقیقات برای یافتن درمان‌های خوراکی جدیدتر همچنان ادامه دارد. برخی روش‌های فیزیکی نیز در درمان ملاسما کاربرد دارند، اما باید با احتیاط انجام شوند، زیرا ممکن است منجر به تشدید ملاسما یا ایجاد تیرگی پس از التهاب شوند.
لایه‌برداری شیمیایی و لیزر می‌توانند تأثیرگذار باشند، اما پیش از انجام آن‌ها، بیمار باید با مهارکننده تیروزیناز مانند هیدروکینون پیش‌درمان شود تا خطر عوارض کاهش یابد. برای حذف رنگدانه‌های سطحی اپیدرم، می‌توان از اسیدهای آلفا هیدروکسی (AHA) مانند اسید گلیکولیک و اسیدهای بتا هیدروکسی (BHA) مانند اسید سالیسیلیک استفاده کرد.
میکرونیدلینگ، نور پالسی شدید (IPL) و لیزرهای کیوسوئیچ Nd:YAG و لیزرهای فرکشنال ممکن است برای برخی بیماران مؤثر باشند، اما خطر عود و مقاوم‌شدن ملاسما در برابر درمان را افزایش می‌دهند. به همین دلیل، این روش‌ها باید حتماً تحت‌نظر متخصص پوست انجام شوند.
: نتیجه درمان ملاسما چیست؟
درمان ملاسما برای بیمار و پزشک می‌تواند خسته‌کننده باشد. بیماری به درمان دیر پاسخ می‌دهد، به‌خصوص اگر برای مدت طولانی وجود داشته باشد. حتی در افرادی که نتیجه خوبی از درمان می‌گیرند، ممکن است رنگدانه‌ها در مواجهه با آفتاب تابستان دوباره ظاهر شوند. مزمن بودن و خطر عود باعث می‌شود که نیاز به محافظت مادام‌العمر در برابر آفتاب ضروری باشد.
مزوتراپی؛ روشی برای جوانسازی و تقویت مو
دکتر آزاده گودرزی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
مزوتراپی به تزریق مواد مغذی، داروها یا ترکیبات خاص در لایه درم یا لایه‌های عمیق‌تر پوست گفته می‌شود که با اهداف درمانی و زیبایی انجام می‌شود. این روش در ناحیه سر، صورت و سایر قسمت‌های بدن کاربرد دارد و بسته به محل تزریق، می‌تواند اثرات متفاوتی داشته باشد.
کاربردهای مزوتراپی
1. مزوتراپی مو برای تقویت و بهبود رشد مو، افزایش تراکم موها و کاهش ریزش مو
2. مزوتراپی صورت برای جوانسازی و کاهش چین‌وچروک‌های پوستی و کاهش لکههای پوستی و افزایش شفافیت پوست
3. مزوتراپی سایر نواحی بدن شامل گردن، پشت دست‌ها و سینه: برای جوانسازی و بهبود بافت پوست و غبغب؛ برای کاهش تجمع چربی و لیپولیز (چربی‌سوزی موضعی)
مزوتراپی ممکن است در نواحی دیگری از بدن نیز انجام شود و بسته به نوع داروهای تزریق‌شده، می‌تواند به بهبود کیفیت پوست و کاهش برخی مشکلات زیبایی کمک کند.
اهمیت انتخاب مواد تزریقی
یکی از مهم‌ترین نکات در مزوتراپی، انتخاب نوع دارو است. مواد مورد استفاده باید استاندارد، دارای تأییدیه سازمان غذا و دارو و تحت شرایط نگهداری مناسب (حفظ دما و جلوگیری از فساد) باشند. استفاده از مواد غیراستاندارد می‌تواند باعث عوارض جدی شود.
خطرات و نکات ایمنی
مزوتراپی می‌تواند روش درمانی مؤثری برای اقدامات جوانسازی، بهبود تراکم موها و کاهش چروک‌های پوستی باشد اما اگر از مواد غیراستاندارد استفاده شود، می‌تواند با عوارض جدی نیز همراه باشد. همچنین انجام این روش فقط باید توسط متخصص پوست باتجربه و تبحر کافی صورت گیرد. به‌عبارتی، انجام مزوتراپی در هر محیطی و توسط هر فردی اطمینان‌بخش نیست.
متأسفانه، بسیاری از تبلیغات سودجویانه درباره برخی داروهای مزوتراپی وجود دارد که اثربخشی مطلوبی ندارند. تزریق هر ماده‌ای به پوست، سر یا بدن نیازمند تکنیک صحیح و رعایت استانداردهای لازم است تا علاوه‌بر اثربخشی، ایمن باشد. مزوتراپی می‌تواند یک روش درمانی مؤثر برای جوانسازی پوست، بهبود تراکم موها و کاهش چین‌وچروک‌های پوستی باشد، اما اگر از مواد غیراستاندارد استفاده شود، ممکن است خطرات جدی به همراه داشته باشد.
لیزر توسط فرد فاقد تخصص و با دستگاه نامناسب منجر به پررنگ‌شدن لکه‌ها می‌شود
دکتر معصومه روحانینسب
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
ملاسما که تحت‌عنوان لکههای بارداری نیز شناخته می‌شود بهشکل لکههای قهوه‌ای از کمرنگ تا خیلی پررنگ ظاهر می‌شوند. این لکه‌ها معمولا بهطور قرینه روی گونه‌ها و بینی به‌وجود می‌آیند. البته ممکن است روی پیشانی و چانه نیز گسترش یابند.
این مشکل در خانم‌ها شایع‌تر است و به‌دنبال مصرف قرص‌های ضدبارداری و بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای نیز ممکن است تشدید شود.
در کنار زمینه ژنتیک، مهم‌ترین عامل تشدیدکننده ملاسما، نور خورشید است. از همین‌رو مهم‌ترین توصیه، مراقبت از مواجهه با نور خورشید برای پیشگیری است و تا حدودی به درمان نیز کمک می‌کند.
درمان ملاسما با توجه به عمق و رنگ پوست فرد همچنین درمان‌های قبلی متفاوت است. درمان ممکن روش‌های موضعی با استفاده از کرم‌های مناسب تا لیزر و تزریق مواد مختلف ضدلک را دربرگیرد.
در مورد لیزرها حتما تخصص، تجربه و مهارت پزشک در درمان لکه‌ها بسیار اهمیت دارد. اگر دستگاه نامناسب انتخاب شود و تنظیمات نادرست باشد نه‌تنها لکه‌ها بهتر نمی‌شود بلکه پررنگ‌تر نیز خواهد شد.
دستگاه‌هایی مانند کیوسوئیچ، CO2 فرکشنال یا میکرونیدلینگ و I2PL می‌توانند در صورت کاربرد توسط متخصص پوست باتجربه و انتخاب دستگاه مناسب با تنظیمات صحیح کمک‌‌کننده باشند.
کوکتل‌های مزوتراپی برخلاف لیزر، التهاب شدید ایجاد نمی‌کنند
دکتر فاطمه افرا
کرم‌ها و سرم‌های ضدلک معمولا حاوی ترکیباتی هستند که تولید ملانین را مهار می‌کنند یا باعث لایه‌برداری ملایم پوست می‌شوند. موادی مانند هیدروکینون (مهارکننده قوی تیروزیناز)، آزلائیک اسید، نیاسینامید، رتینوئیدها (مانند رتینول و ترتینوئین) و ویتامینC از جمله ترکیبات رایج در محصولات ضدلک هستند.
علاوه بر این، لایه‌بردارهایی مانند آلفا هیدروکسی اسیدها (AHA) و بتا هیدروکسی اسیدها (BHA) می‌توانند به روشن‌شدن لک‌ها کمک کنند.
با این حال، اثربخشی این محصولات به عوامل مختلفی از جمله شدت لک، نوع پوست، مدت زمان استفاده و محافظت همزمان در برابر نور خورشید بستگی دارد. در مورد مخاطب این میزگرد که لک‌ها پایدار و مقاوم به درمان موضعی بوده‌اند و حتی پس از لیزر فرکشنال تشدید شده‌اند، احتمالا پوست به درمان‌های تهاجمی حساس است و دچار التهاب پس از لیزر (PIH) شده است.
در چنین شرایطی، روش‌های ملایم‌تر مانند مزوتراپی ضدلک می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
کوکتل‌های مزوتراپی معمولا حاوی ترکیباتی مانند گلوتاتیون، ویتامین C، ترانگزامیک اسید و پپتیدهای روشن‌کننده هستند که مستقیم به لایه‌های میانی پوست تزریق می‌شوند و برخلاف لیزر، التهاب شدید ایجاد نمی‌کنند.
این روش معمولا تدریجی و کم‌عارضه‌تر از لیزر است، اما نیاز به چندین جلسه و مراقبت مستمر با ضدآفتاب و مرطوب‌کننده مناسب دارد. در نهایت، مراقبت دقیق از پوست با مرطوب‌کننده‌های ضدالتهاب و ضدآفتاب با SPF بالا برای جلوگیری از بازگشت لک‌ها بسیار مهم است.