در دنیای امروز، فضای مجازی و گوشی‌های هوشمند به یکی از اجزای جدانشدنی زندگی انسان‌ها تبدیل شده‌اند. این تکنولوژی‌ها تأثیرات مثبت و منفی زیادی بر جامعه، به‌ویژه بر نسل جوان، گذاشته‌اند. از یک سو، فضای مجازی ابزار قدرتمندی برای ارتباطات جهانی، دسترسی به اطلاعات و افزایش آگاهی است و از سوی دیگر، استفاده مفرط از این فضا می‌تواند مشکلات جدی به‌ویژه در زمینه‌های روانی، اجتماعی و فرهنگی به همراه داشته باشد.
گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام تأثیرات عمیقی بر جامعه گذاشته‌اند و به‌علت دسترسی سریع به داده‌‌‌ها می‌توانند پاسخگویان خوب یا گاه بدی برای حل مشکلات باشند. ممکن است به فراخور توسعه علم و پیشرفت بشر، دیگر نتوانیم بدون برخورداری از این تکنولوژی‌ها پیش برویم، بنابراین لازم است به آسیب‌‌های گوشی‌‌های هوشمند و فضای مجازی (اینستاگرام) و راه‌حل‌هایی نیز برای بهبود استفاده از این تکنولوژی‌ها بپردازیم.
آثار فضای مجازی در گروه‌‌های مختلف جامعه از منظر سنی و رشدی
کودکان
 ترویج معیارهای غیرواقعی و مصرف‌گرایی: اینفلوئنسرهای کودک غالباً در زندگی روزمره خود محصولات و برندهایی را تبلیغ می‌کنند و مستقیم یا غیرمستقیم بر مخاطبان خود تأثیر می‌گذارند. کودکانی که تحت‌تأثیر اینفلوئنسر قرار می‌گیرند، ممکن است تصور کنند که برای موفقیت یا خوشبختی باید مثل این افراد باشند. این روند می‌تواند به ایجاد اضطراب و احساس ناکامی در کودکان منجر شود زیرا ممکن است قادر به دسترسی به این محصولات نباشند.
 افزایش اضطراب اجتماعی: کودکان به‌ویژه در سنین رشد، به شدت تحت‌تأثیر نظرات دیگران و تلاش برای پذیرش و تایید از سوی همسالان خود هستند. اینفلوئنسرهای کودک معمولاً درمعرض دید عموم قرار دارند و میلیون‌ها فالوور دارند که همیشه در حال نظارت بر آنها هستند. کودکان ببیننده آنها ممکن است احساس کنند که برای جلب‌توجه یا تأیید دیگران باید همچون اینفلوئنسر عمل کنند و در نتیجه دچار اضطراب اجتماعی و نگرانی از قضاوت‌های دیگران شوند.
 انزوای اجتماعی و وابستگی به دنیای مجازی: حضور زیاد در فضای مجازی به ویژه تحت‌تأثیر اینفلوئنسر می‌تواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی واقعی در دنیای خارج از اینترنت شود. کودکان ممکن است وقت زیادی را صرف تماشای ویدئوهای اینفلوئنسر‌ها و کمتر به روابط اجتماعی خود با خانواده و دوستان توجه کنند. این روند می‌تواند باعث ایجاد انزوای عاطفی و اجتماعی درکودکان شود.
 محدودیت در خودآگاهی و هویت فردی: اینفلوئنسرها ممکن است تصاویری از خود بسازند که ‌دور از واقعیت است. کودکان که در مرحله‌ای حساس از رشد هویتی قرار دارند، ممکن است به اشتباه تصور کنند که باید به همان شیوه عمل کنند یا به همان شکلی که اینفلوئنسر در فضای مجازی ظاهر می‌شوند، باشند. این  رویه می‌تواند باعث مشکلات هویتی و از دست دادن خودآگاهی در کودکان شود.
 پوشش ناکافی یا نادرست مسائل سلامت روانی: اینفلوئنسرهای کودک معمولا درمورد مسائل جدی‌تر مانند سلامت روانی، اضطراب، افسردگی و چالش‌های زندگی واقعی صحبت نمی‌کنند. به همین دلیل، کودکانی که تحت‌تأثیر اینفلوئنسرها قرار می‌گیرند، ممکن است مشکلات عاطفی و روانی خود را نادیده بگیرند یا نتوانند از منابع مناسب کمک بگیرند.
 مداخله در رشد طبیعی کودک: بسیاری از اینفلوئنسرهای کودک مجبورند زندگی خود را به نمایش بگذارند و حتی کارهایی انجام دهند که ممکن است برای سنین آنها مناسب نباشد. این فشار می‌تواند باعث آسیب به رشد طبیعی‌شان شود، زیرا ممکن است مجبور شود به جای بازی‌های طبیعی و فعالیت‌های مناسب سن خود، وقت زیادی را صرف تهیه محتوا و جلب دنبال‌کنندگان کند.
گروه دوم نوجوانان
 افزایش وابستگی به تصویری ایده‌آل: اینستاگرام و سایر پلتفرم‌های اجتماعی به نوجوانان تصاویری از زندگی‌های ایده‌آل، خوشحال و موفق ارائه می‌دهند. این تصاویر با واقعیت زندگی خود نوجوانان تضاد دارند و باعث می‌شوند که نوجوانان به‌جای پذیرش واقعیت‌های زندگی خود، بیشتر تمایل داشته باشند در دنیایی خیالی و ایده‌آل زندگی کنند. این می‌تواند باعث اضطراب، افسردگی و احساس ناکامی در نوجوانان شود، زیرا آنها خود را در مقایسه با دیگران کم‌ارزش می‌بینند.
 ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی و ظاهری بودن: در این فضا، نوجوانان بیشتر به ظواهر توجه می‌کنند و این تأثیر می‌تواند بر تصمیمات و ارزش‌های آنها اثر بگذارد. نوجوانان ممکن است بیشتر به دنبال برندهای خاص، لباس‌های مد روز و یک سبک زندگی خاص باشند که بیشتر جنبه نمایشی دارند تا عملکرد واقعی. این فرهنگ می‌تواند آن‌ها را از درک واقعیت‌های زندگی و اولویت‌های سالم دور و به تماشاگرانی از دنیای خیالی مصرف‌گرایی و برندگرایی تبدیل شوند.
 کاهش مهارت‌های اجتماعی واقعی: با افزایش استفاده از گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی، نوجوانان بیشتر در فضای دیجیتال و آنلاین زندگی می‌کنند که می‌تواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی واقعی آنها شود. آنها ممکن است به جای صحبت کردن با دوستان در دنیای واقعی، وقت خود را صرف تماشای محتواهای مختلف در فضای مجازی کنند و از ارتباطات چهره‌به‌چهره دور بمانند. این روال می‌تواند مهارت‌های اجتماعی، همدلی و توانایی‌های حل مشکلات بین‌فردی را تضعیف کند.
 افزایش اضطراب و استرس اجتماعی: نوجوانان ممکن است با مقایسه خود با دیگران در این شبکه‌ها احساس اضطراب کنند. لایک‌ها و کامنت‌ها می‌توانند به معیارهایی برای سنجش ارزش فردی تبدیل شوند که این باعث فشار روانی می‌شود. این رقابت اجتماعی در فضای آنلاین می‌تواند نوجوانان را به سمت ساختن هویتی کاذب و دور از واقعیت سوق دهد.
 تنهایی و انزوای عاطفی: به‌جای آنکه نوجوانان وقت خود را با خانواده و دوستان بگذرانند، بیشتر در فضای آنلاین غرق می‌شوند که می‌تواند منجر به احساس تنهایی و انزوا در دنیای واقعی شود، زیرا ممکن است ارتباطات سطحی و دروغین در فضای مجازی را به ارتباطات عاطفی واقعی ترجیح دهند. در نتیجه، بیشتر به تماشاگرانی در دنیای خیالی و مجازی تبدیل می‌شوند تا فعالان واقعی در زندگی اجتماعی.
 دوری از فعالیت‌های خلاقانه و جسمی: نوجوانانی که بیشتر وقت خود را صرف تماشای محتواهای دیجیتال می‌کنند، ممکن است کمتر به فعالیت‌های خلاقانه، ورزشی یا یادگیری مهارت‌های جدید بپردازند. این می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس و خلاقیت منجر شود و نوجوان را بیشتر به یک «تماشاگر» تبدیل کند تا یک «فعال» در زندگی خود.
گروه سوم جوانان
 اطلاعات غلط: در انتشار اطلاعات غلط و گمراه‌کننده، در شبکه‌های اجتماعی، خیلی از مواقع محتوای فریبنده و نادرست به اشتراک گذاشته می‌شود که ممکن است باعث شود جوانان باور کنند که این اطلاعات حقیقت دارند. مثلاً خیلی از ویدئوهای آموزشی یا پست‌های تبلیغاتی ممکن است به شکل‌های غیرواقعی، مطالبی را در مورد زیبایی، رژیم‌های غذایی، موفقیت‌های شخصی و حتی سلامت منتشرکنند. این اطلاعات غلط می‌تواند جوانان را به مسیرهای اشتباهی هدایت کند؛ مثلاً گاهی رژیم‌های غذایی عجیب یا روش‌های کاهش وزن غیراستاندارد به‌عنوان راه‌حل‌های مؤثر معرفی می‌شوند که نه تنها فایده‌ای ندارند، می‌توانند سلامت فرد را به خطر بیندازند. یا مثلا اطلاعات پزشکی غلطی که در شبکه‌ها به اشتراک گذاشته می‌شود، می‌تواند منجر به درمان‌های نادرست یا نادیده گرفتن بیماری‌ها شود.
 جذابیت‌های نادرست در فضای مجازی، به ویژه در اینستاگرام و شبکه‌های مشابه: افراد برای جلب توجه و دنبال‌کننده بیشتر، بیشتر به ظاهر توجه می‌کنند. خیلی از پست‌ها و تصاویری که منتشر می‌شود، پر از فیلترهای مختلف و تغییرات مصنوعی است که بدن و چهره افراد را دست‌کاری و واقعیت را از چشم بیننده پنهان می‌کند.این تصاویر از استانداردهای زیبایی دست‌کاری شده و نادرست، می‌تواند باعث ایجاد احساس ناکامی در جوانان شود. وقتی که یک جوان خود را با این استانداردهای غیرواقعی مقایسه می‌کند، ممکن است به این نتیجه برسد که بدن یا چهره‌اش کافی نیست و این حس ناکافی بودن می‌توانند او را دچار مشکلات خودپنداره کنند. این موضوع باعث می‌شود که فشار زیادی به خود بیاورد و حتی در برخی موارد منجر به اختلالات روانی مثل اختلالات خوردن یا افسردگی می‌شود.
 مقایسه بدن و ظاهر: مقایسه بدن یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که جوانان با آن روبه‌رو هستند. این مقایسه‌ها در فضای مجازی بسیار شدت می‌گیرند، چراکه تصاویر و ویدئوهای افراد با بدنی ایده‌آل و به نظر «کامل» مداوم منتشر می‌شوند. این مقایسه‌ها باعث ایجاد احساس بی‌ارزشی و نارضایتی در میان جوانان می‌شود.
با دیدن تصاویر بدن‌هایی که به شکل‌های غیرواقعی اصلاح شده‌اند، جوانان ممکن است احساس کنند که بدنشان کافی نیست یا به اندازه کافی جذاب نیست. این مقایسه‌ها حتی می‌توانند باعث ایجاد مشکلات در اعتماد به نفس و سلامت روانی شوند. اگر این مقایسه‌ها مداوم انجام شوند، ممکن است منجر به رفتارهایی مثل تلاش مفرط برای کاهش وزن یا تغییرات جسمی شوند که به سلامت فرد آسیب می‌زند.
بزرگسالان
1. مشکلات روانی و اضطراب: فضای مجازی و به‌ویژه اینستاگرام با ویژگی‌هایی مانند «لایک‌ها»، «کامنت‌ها» و «فالوورها» می‌تواند باعث ایجاد احساس اضطراب، استرس و کمبود اعتماد به نفس در بزرگسالان و افراد میانسال شود. بسیاری از افراد با مشاهده زندگی‌های به‌ ظاهر کامل و پرشور دیگران در اینستاگرام، خود را با آنها مقایسه می‌کنند و احساس نارضایتی و ناکامی به سراغشان می‌آید. این امر می‌تواند منجر به مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی شود.
2. افزایش مقایسه اجتماعی: افراد در اینستاگرام معمولاً بهترین لحظات خود را به نمایش می‌گذارند که می‌تواند باعث ایجاد احساس ناکافی بودن در دیگران شود. این مقایسه اجتماعی به‌ویژه برای کسانی که در میانه زندگی خود هستند و ممکن است هنوز به اهداف و آرزوهای خود نرسیده باشند، می‌تواند آسیب‌زننده باشد. این مقایسه‌ها می‌تواند باعث ایجاد احساسات منفی مانند حسادت، غمگینی و احساس ناکامی شود.
3. کاهش تعاملات اجتماعی واقعی: افراد در اینستاگرام و دیگر پلتفرم‌های مجازی وقت زیادی را صرف مشاهده و تعامل آنلاین می‌کنند که می‌تواند منجر به کاهش تعاملات اجتماعی واقعی شود. این امر به‌ویژه در میانسالان که معمولا در سنین مختلف خانواده و شغل خود را مدیریت می‌کنند، می‌تواند باعث انزوای اجتماعی شود. کاهش روابط فیزیکی و عاطفی، به‌ویژه با خانواده و دوستان، ممکن است احساس تنهایی و افسردگی را افزایش دهد.
4. افزایش استرس کاری و زندگی شخصی: در دنیای امروز، گوشی‌های هوشمند این امکان را می‌دهند که فرد در هر زمانی به اطلاعات و پیام‌های مختلف دسترسی داشته باشد. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد فشار و استرس در محل کار و زندگی شخصی شود، به‌ویژه برای افرادی که در میان‌سالی و بالاتر مدام با اخبار، ایمیل‌ها و پیام‌های کاری روبرو هستند. این نوع فشار روانی ممکن است به‌مرور زمان باعث احساس بی‌قراری واضطراب در افراد شود.
5. آسیب به روابط خانوادگی و شخصی: اینستاگرام و فضای مجازی به‌طور کلی می‌تواند روابط خانوادگی و شخصی را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ مثلاً وقتی یکی از افراد خانواده زیاد وقت خود را در اینستاگرام صرف می‌کند، ممکن است توجه کمتری به اعضای خانواده داشته باشد یا حتی وقت‌گذرانی‌های آنلاین باعث ایجاد سوءتفاهم ودرگیری‌ها شود. این مشکلات می‌توانند به مرور زمان روابط عاطفی و خانوادگی را تضعیف کنند.
6. اعتیاد به فضای مجازی: استفاده بی‌رویه از اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به اعتیاد دیجیتال منجر شود. بسیاری از افراد به‌ویژه در سنین میانه و بزرگسالی، برای فرار از مشکلات شخصی یا استرس‌های زندگی، به فضای مجازی پناه می‌برند. این اعتیاد ممکن است بر جنبه‌های دیگر زندگی، مانند روابط اجتماعی، شغلی و حتی سلامت جسمانی تأثیر منفی بگذارد.
7. مشکلات جسمانی: استفاده طولانی‌مدت از گوشی‌های هوشمند، به‌ویژه برای مشاهده محتوای شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، می‌تواند مشکلات جسمانی را نیز به همراه داشته باشد. مشکلاتی مانند درد گردن، کمردرد، خشکی چشم، اختلال در خواب و مشکلات پوستی از جمله آسیب‌هایی هستند که می‌توانند به‌واسطه استفاده زیاد از دستگاه‌های هوشمند و تعامل با فضای مجازی بروز کنند.
  راهکارهایی برای کمتر آسیب دیدن نسل جوان‌تر
۱. آموزش سواد رسانه‌ای: جوانان باید آگاه شوند که همه محتوای فضای مجازی واقعی نیستند و نیاز دارند که تفکر انتقادی را در مواجهه با اطلاعات یاد بگیرند. آموزش نحوه ارزیابی محتواهای آنلاین و اینکه چگونه باید تشخیص دهند که چه چیزی واقعی و چه چیزی جعلی است، بسیار اهمیت دارد.
۲. ترغیب به پذیرش بدن خود: باید فرهنگ پذیرفتن بدن‌ و ظاهر مختلف انسان‌ها و زیبایی‌های طبیعی را در جامعه تقویت کنیم. به جای اینکه همیشه روی ظاهر و استانداردهای زیبایی تأکید کنیم، باید به جوانان نشان بدهیم که زیبایی واقعی در تنوع است و هر فردی ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود را دارد.
۳. تشویق به صحت و واقعیت در انتشار تصاویر: باید تشویق کنیم که در فضای مجازی، تصاویر و ویدئوها واقعی و بدون دست‌کاری‌های اضافی به اشتراک گذاشته شوند. جوانان لازم است بدانند که طبیعی و بدون آرایش یا فیلتر بودن هیچ چیز بدی نیست.
۴. ترویج خودشناسی و افزایش اعتماد به نفس: مهم است جوانان به نحوی آموزش ببینند که خودشان را براساس ویژگی‌های درونی‌شان، نه ظاهر یا نظر دیگران، بشناسند. باید در مدارس و محیط‌های اجتماعی، اعتماد به نفس و عزت نفس را تقویت کنیم تا فشارهای بیرونی، کمتر روی آن‌ها تأثیر بگذارد.
  چه باید کرد؟
برای مقابله با این آسیب‌ها، نقش نهادهای مختلف از جمله دولت، رسانه‌ها، آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و سازمان‌های غیردولتی اهمیت ویژه‌ای دارد. با اعمال سیاست‌های مناسب، قانون‌گذاری صحیح و اجرای برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی، می‌توان از آسیب‌های فضای مجازی کاست و بهره‌برداری صحیح از آن را تسهیل کرد. همچنین، آموزش‌های فردی و اجتماعی در خصوص استفاده مسئولانه از تکنولوژی، می‌تواند به تقویت مهارت‌های مقابله‌ای افراد در برابر فشارهای فضای مجازیکمک کند. در نهایت، فضاهای مجازی و تکنولوژی‌های نوین باید به‌عنوان ابزارهایی مفید در خدمت جامعه قرار گیرند و نه به‌عنوان تهدیدی برای سلامت روانی و اجتماعی افراد. با توجه به رشد سریع تکنولوژی، باید همگان به‌ویژه نسل جوان را برای استفاده درست از این ابزارها آگاه کنیم تا ضمن بهره‌برداری از امکانات آن، از آسیب‌های ناشی از آن در امان بمانند.