برای معاینه بیمار توسط پزشک باید بیمار به پزشک اعتماد داشته باشد. بیمار باید حس کند که پزشک به او صدمه نمیزند و حس کند که پزشک کار خود را بلد است و به خوبی انجام میدهد. در شماره گذشته، نکاتی در مورد نگاه کردن، و لمس کردن که از اجزای هر معاینهای است، گفته شد. در ادامه، به دیگر اجزا پرداخته میشود.
- حرکت دادن اندام
در مرحله بعد پزشک حرکت اندام را بررسی میکند. این حرکت دو نوع است. یک بار پزشک از بیمار میخواهد تا با اراده خودش اندام را حرکت دهد. این را حرکت فعال یا اکتیو میگویند یا ممکن است پزشک خود اندام بیمار را حرکت داده و دامنه حرکتی آن را بررسی کند. این را حرکت غیرفعال یا پاسیو میگویند.
بررسی حرکت اندامها در غالب اوقات برای بررسی صحت کارکرد مفاصل آن است، چون حرکت اندام بهطور معمول در مفصل صورت میگیرد. پزشک مفاصل قرینه را با هم مقایسه میکند، مثلا حرکات خم و راست شدن زانوها را در دو طرف با هم مقایسه میکند. مسلما دامنه حرکتی هر مفصل میتواند بهطور طبیعی در انسانهای مختلف متفاوت باشد. این بدان معنا است که زانوی یک فرد ممکن است از زانوی فرد دیگر کمتر خم شود و هر دو این افراد طبیعی باشند. به همین علت مقایسه حرکتی در مفاصل دو طرف میتواند غیرطبیعی بودن را بهتر نشان دهد.
در حین حرکت دادن مفصل، پزشک به نکات دیگری هم توجه میکند:
آیا حرکت مفصل به راحتی انجام میشود یا مفصل خشک است؟
آیا حرکت مفصل نرم است یا با خرتخرت همراه است؟
آیا مفصل در حین حرکت دادن شل و ناپایدار است؟
آیا حرکت مفصل موجب صدا میشود؟
اندازهگیری میزان حرکت مفاصل برحسب درجه زاویه باز و بسته شدن یا چرخیدن آنها است. مفاصل ممکن است فقط در یک جهت یا در چند جهت حرکت کنند. به طور مثال، مفصل زانو فقط خم و باز میشود ولی بعضی مفاصل حرکات بیشتری دارند. مثلا مفصل ران میتواند خم و راست شود، میتواند از بدن دور یا به آن نزدیک شود یا میتواند بچرخد. تمام این حرکات را میتوان برحسب زاویه آنها اندازهگیری کرد.
- استرس دادن به مفصل و معاینه قدرت عضلات
مرحله آخر معاینه استرس به مفصل است. در این معاینه پزشک اندام بیمار را گرفته و سعی میکند مفصل را در جهتی که بهطور معمول نباید حرکت کند به حرکت درآورد. بطور مثال، زانو فقط به جلو و عقب خم و راست میشود و نمیتواند به داخل و خارج خم شود. پزشک با فشار دادن زانو به خارج یا داخل بررسی میکند که آیا رباطهای اطراف آن سالم هستند یا خیر
بررسی دیگر، اندازهگیری قدرت عضلات اطراف مفصل است. حرکت مفصل در هر جهتی توسط یک یا تعدادی عضله صورت میگیرد. میتواند قدرت این عضله یا عضلات را اندازهگیری کرد، به این صورت که:
صفر: هیچ قدرتی در عضله وجود ندارد.
یک: انقباض عضله را میتوان با دست گذاشتن بر روی عضله لمس کرد.
دو: عضله میتواند مفصل را فقط وقتی نیروی جاذبه حذف شده، حرکت دهد. بهطور مثال، وقتی بازو و ساعد هر دو روی میز قرار گرفتهاند انقباض عضله جلو بازو بتواند آرنج را خم کند.
سه: عضله میتواند اندام را علیه جاذبه حرکت دهد. مثلا فرد میتواند وقتی روی صندلی نشسته، زانوی خود را راست و صاف کند که به معنای قدرت سه برای عضلات جلو ران است.
چهار: قدرت عضله بیش از سه و کمتر از پنج است
پنج: قدرت عضله طبیعی است.
مهرداد منصوری
ارتوپد