اگر دنبال یک واژه نامتقارن و متضاد با سلامت و سلامتی بگردید، شاید اولین کلمهای که به اذهان خطور کند، سیگار و دخانیات باشد. در افواه یک جمله کلیشهای و همیشگی حک شده است؛ «سیگار دشمن سلامتی است» با این پندار و تلقی علیالظاهر نمیتوان هیچ قرابت و تجانسی میان سلامتی و سیگار پیدا کرد اما با همه مضرات سیگار برای سلامت جسمانی، دخانیات و سیگار برای پیشبرد اقتصاد سلامت نقش کلیدی در همه سالهای گذشته ایفا کرده است.
درست است که با دود شدن هر نخ سیگار، فرد سیگاری متوجه آسیبهای جسمانی میشود اما در همان حال بخشی از هزینههای این تدخین به واسطه پرداخت مالیات به اقتصاد سلامت تزریق میشود، سالهای سال است که این اقدام جامه عمل میپوشد و مالیات بر دخانیات بخش عمدهای از درآمدهای حوزه سلامت را شامل میشود، هر چند که در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه مقرر شده بود که بخش عمدهای از درآمدهای مالیات بر دخانیت به صندوق بازنشستگی فولاد داده شود که البته با مخالفت نمایندگان روبهرو شد اما با همه این اوصاف نمایندگان در 26 دیماه سالجاری در ادامه بررسی پیشنهادهای الحاقی به لایحه برنامه ششم توسعه با الحاق یک بند به ماده 88 با 151 رای موافق، 16 رای مخالف و 10 رای ممتنع از مجموع 212 نماینده حاضر، یکپنجم ازدرآمدهای مالیاتی حاصل از دخانیات را به اشتغال جوانان اختصاص دادند تا علاوه بر حوزه سلامت، اشتغال جوانان نیز از این ناحیه منتفع شود. نکته جالب توجه البته در اخذ مالیات از دخانیات در برنامه ششم توسعه که در لایحه بودجه 96 عینا به تصویب کمیسیون تلفیق لایحه بودجه 96 نیز رسیده، افزایش قابل توجه مالیات بر دخانیت است که از یکسو درآمدهای دولت از این ناحیه را افزایش داده و از طرف دیگر به احتمال زیاد قیمت دخانیات اعم از داخلی و وارداتی را افزایش خواهد داد. در این میان البته نکته آن است که این افزایش مالیات با شیوهای که در قانون برنامه و لایحه بودجه آمده این گمانه را تقویت کرده که افزایش به این شیوه به سود واردکنندگان سیگار خارجی بوده و شرکت ملی دخانیات را تا حدودی در این میان متضرر میکند.
درآمد دولت از مالیات بر سیگار
نقره داغ سیگاریها شاید عبارت خوبی باشد برای توصیف مالیات بر سیگار در برنامه ششم، جایی که براساس بند الف ماده ۸۸ از ابتدای اجرای قانون برنامه تولید و واردات انواع سیگار و محصولات دخانی علاوه بر مالیات و عوارض موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده در لایحه برنامه ششم توسعه که به تصویب نمایندگان نیز رسید، مقرر شده است که مالیات هر پاکت انواع سیگار تولید داخل به میزان ۱۰ درصد قیمت درب کارخانه و تولیدی مشترک ۲۰ درصد و تولید داخل با نشان بینالمللی (برند) ۲۵ درصد، و وارداتی به میزان ۴۰ درصد قیمت کالا، بیمه و کرایه تا بندر مقصد تعیین شود. همچنین مالیات انواع توتون پیپ و تنباکوی آماده مصرف تولید داخلی به میزان ۱۰ درصد قیمت درب کارخانه و وارداتی به میزان ۴۰ درصد قیمت کالا، بیمه و کرایه تا بندر مقصد تعیین میشود. سازمان امور مالیاتی همچنین موظف شده است که مالیات موضوع این ماده را وصول و آن را به ردیف درآمدی نزد خزانهداری کل کشور واریز کند. مصارف مالیات فوق نیز بدین شرح از تصویب نمایندگان گذشته است که 100 درصد درآمدهای حاصل از اجرای این بند طی ردیفهایی که در بودجههای سنواتی مشخص میشود برای کاهش مصرف دخانیات، پیشگیری و درمان بیماریهای ناشی از آن، بازتوانی و توسعه ورزش، در اختیار وزارتخانههای ورزش و جوانان، آموزش و پرورش و بهداشت قرار میگیرد.
نقدهای وارد بر مالیات بر دخانیات
سیگار در ایران ارزان است؛ این مهمترین گلایه منتقدان دخانیات و سازمانهای مبارزه با دخانیات است. آنان تاکید میکنند که بر اساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت در دنیا 70 تا 80 درصد قیمت خردهفروشی سیگار شامل بر مالیات میشود که در ایران این رقم 20 درصد است. منتقدان تاکید داشتند که باید سالیانه حداقل 10 درصد بر مالیات بر سیگار افزوده شود تا این فاصله جبران شده و با افزایش قیمت سیگار از مصرف آن کاسته شود. در کشورهای عربی منطقه مالیات 200 درصدی هم بر قیمت سیگار وضع شده است تا درآمدهای دولتی از این ناحیه را افزایش و مصرف سیگار کاسته شود. حال با تصویب قانون جدید مالیات بر دخانیات به نظر میرسد گام بزرگی برای جبران عقبماندگی مالیات بر دخانیات برداشته شده و خلاء چندین ساله در این زمینه پر شود اما در این میان یک نکته را نباید از نظر دور داشت که افزایش اینچنینی و ناگهانی مالیات بر سیگار خطر افزایش قاچاق این محصول را دو چندان میکند به خصوص که بهواسطه گستره مرزهای جغرافیایی و کریدورهای مختلفی وارداتی پدیده قاچاق در کشور ما کتمانناپذیر است و در این میان بیم آن میرود که این افزایش چشمگیر دکان و دستک قاچاق چیان سیگار را پس از سالها مبارزه با این پدیده دوباره داغ کند. به خصوص که مالیات بر سیگارهای وارداتی به یکباره تا 40 درصد افزایش داشته و طبیعی است که سودجویان را به طمع اخذ درآمدهای هنگفت در این زمینه ترغیب کند. از طرف دیگر مالیات بر تولید سیگارهای داخلی با برند بینالمللی نیز 25 درصد افزایش داشته است، یعنی پر مصرفترین سیگارهایی که در بازار داخلی مورد استفاده قرار میگیرد و اینجاست که افزایش قیمت در این حوزه نیز میتواند بازار قاچاق این محصولات را داغ کند و با کاهش تولید مشترک داخلی ضررهایی را متوجه تولید این محصول در داخل کرده و درآمدزایی را از کانالهای رسمی به سمت لایههای پنهان سوق دهد و چه بهتر آن بود که با اتخاذ تدابیر حساب شده، مالیات بر این نوع سیگارهای پر مصرف به این میزان افزایش نمییافت تا زمینه برای گریزهای مالیاتی و آسیب به تولید داخلی و سرمایهگذاری مشروع و قانونی خارجی در این زمینه با آسیب روبهرو نمیشد. به نظر میرسد افزایش پلکانی و تدریجی 10 درصدی و یا کمی بیشتر، راهکار مطلوبی برای افزایش همزمان درآمدهای مالیاتی این حوزه و نیز حفظ و تداوم تولیدات مشترک باشد. تولیدی که سودآوری بالا و اشتغالزایی گسترده داشته و چرخه اقتصادی آن فراگیر است و به راحتی نمیتوان از کنار درآمدزایی آن گذشت. بنابراین نباید با اقدامات ناگهانی و تلاطمهای یکبار و غیرحساب شده آن را در خطر قرار داده و مسیر پولزایی آن را به سوی کانالهای غیرقانونی و قاچاق سوق داد.
رضا رئیسی