مجموعه فاکتورهای مستعدکنندهای (Risk factor) وجود دارد که باعث میشود فرد دچار آمبولی شود. یکی از مهمترین فاکتورهای مذکور، جراحی، استراحتهای طولانی مدت، بارداری و مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری است. حال اگر فردی باردار بوده و جراحی هم انجام داده باشد یا سزارین شود، احتمال بروز این اتفاق برای او بیشتر میشود. یکی دیگر از مواردی که زمینه بروز آمبولی را فراهم میکند، سرطان است. در پس این بیماری امکان آن وجود دارد در رگهای بیمار، ترومبوز تشکیل شود و این ترومبوز کشنده شده و وارد رگهای ریه شود که به آن آمبولی ریه میگویند. در زمینه آمبولی ریه هر عاملی که باعث شود ترومبوز در عروق یا رگهای پا ایجاد شود، میتواند باعث آمبولی ریه نیز شود. به عبارتی لخته یا ترومبوزی که از جای خود جدا میشود وارد عروق ریه میشود، آمبولی ریه ایجاد میکند. اگر به دنبال علل و عوامل ایجاد آمبولی باشیم مجموعهای از عوامل آن سرشتی و ژنتیکی است. به عبارتی کمبود برخی مواد در خون باعث آن میشود که فرد مستعد ترومبوز و به تبع آن آمبولی شود. از جمله کمبود پروتئین C و S و کمبود فاکتور ضد انعقادی و مواردی دیگر باعث میشود ترومبوز در عروق تحتانی آن ایجاد شود. بهطور معمول با به وجود آمدن لخته یا ترومبوز در پا اگر زمان وجود داشته باشد، بدن لخته را از بین میبرد اما گاه تا زمانی که در ساختار بدن شرایطی ایجاد شود که لخته را از بین ببرد، ممکن است ترومبوز جدا شود و وارد عروق ریه شود. در این زمینه پزشکان روشهای گوناگونی را مورد استفاده قرار میدهند، روش اول، دارویی به بیمار میدهند که جلوی رشد لخته را بگیرد و وقتی لخته رشد نکند طبیعتا بدن این لخته را لیز کرده و نابود میسازد. به این داروها ضد انعقادی میگویند. اگر به دنبال آن باشیم که بیمار دچار ترومبوز نشود، بهترین راه است که عوامل خطر را تا حد امکان کم کنیم و در چنین شرایطی باید با داروهای ضدانعقاد، شرایط پیشگیرانه را فراهم آورد. برای مثال اگر فردی بخواهد عمل جراحی مفصل هیپ را انجام دهد، چون در این عمل امکان ترومبوز در رگهای پا بسیار است، معمولا پیش از عمل داروهایی به بیمار داده میشود که به وسیله آن مانع از ایجاد لخته خون و ترومبوز میشویم. معمولا در زمینه استراحت مطلق نیز شرایط همین است. وقتی قرار است به بیماری استراحت مطلق بدهیم و امکان دارد لخته در عروق پا ایجاد شود؛ به او داروهای ضد انعقاد داده میشود تا لخته تشکیل نشود. به عبارتی ما تلاش میکنیم مواردی که امکان دارد عامل ایجاد لخته در پا شود را شناسایی کنیم و داروی ضد انعقاد را برای بیماران مستعد ترومبوز بدهیم. اگر هم لخته ایجاد شد برای جلوگیری از جدا شدن آن و تبدیل نشدن به آمبولی نیز داروهای ضد انعقاد داده میشود. در صورتی که نتوان به بیمار چنین داروهایی بدهیم در این صورت لخته رشد می کند. در نتیجه در رگ تحتانی آنجا که محل بزرگ شدن رگهاست، چیزی شبیه چتر که به آن فیلتر نیز میگویند، قرار میدهند و مانع ازعبور آن به سمت ریه میشوند و همانجا در این فیلتر باقی میمانند. البته در موارد بسیار اندک، لخته چنان بزرگ بوده که نیاز است به روشهای مختلف آن را خارج کنند و به آن آمبولکتومی یا ترومبوکتومی میگویند.
محمدعلی زحل
فوقتخصص ریه