اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریمهای اقتصادی مرتبط با برنامه هستهای ایران که بیش از 12 سال محل مناقشه ایران و طرفهای قدرتمند بینالمللی بود اگرچه اقتصاد بیمار کشور را نجات نخواهد داد اما تدبیر در استفاده از فرصتهای متاثر از آن میتواند به احیای وضعیت فعلی و در مسیر بهبود قرار دادن وضعیت اقتصادی ایران کمک شایان توجهی کند. در ادامه به مهمترین حوزههای رفع تحریمها و همچنین زوایای اقتصادی اجرایی شدن برجام در پی برداشته شدن این تحریمها پرداختهایم.
تحریمهای انرژی و پتروشیمی
با اجرای برجام، ایران میتواند عواید حاصل از فروش نفت و فرآوردههای نفتی خود را به هر جا که تمایل دارد، انتقال دهد و محدودیتهایی که بر 20 کشور خریدار نفت ایران تحمیلشده بود و آنها را وادار به کاهش جدی خرید نفت خود از ایران میکرد، خاتمه مییابد.
تحریمهای امور مالی و بانکی
با اجرای برجام، اکثر بانکهای ایرانی از فهرست تحریمها خارج میشوند. ازاینرو، اشخاص و نهادهای غیرآمریکایی میتوانند با بانکهای ایرانی تعامل و روابط اقتصادی داشته باشند. علاوهبر این، تحریمهای آمریکا علیه فعالیتهای مرتبط با ریال ایران خاتمه مییابد؛ ارائه اسکناس دلار آمریکا به دولت ایران آزاد میشود؛ خرید، پذیرهنویسی و تسهیل انتشار دیون حاکمیتی ایران مثل اوراق قرضه دولت ایران مشمول تحریمهای ثانویه نیست و درنهایت، ارائه خدمات پیامرسانی مالی به بانک مرکزی ایران و آن دسته از بانکهای ایرانی که از فهرست تحریمها خارج میشوند آزاد میشود. درنتیجه رفع تحریمهای مالی و بانکی از روز اجرا، بانک مرکزی ایران خواهد توانست وجوه محدودشده یا توقیفشده خود در خارج از کشور را به محلهایی که تمایل دارد، منتقل کند یا اینکه از آنها به هر نحو که تمایل دارد، استفاده کند.
تحریمهای صنعت بیمه
پس از روز اجرایی شدن برجام، تحریمهای مربوط به بیمه و بیمه بیکاری که آمریکا علیه اشخاص و نهادهای غیرآمریکایی برقرار کرده بود از میان برداشته میشود. بهاینترتیب آنها میتوانند به اشخاص و نهادهای ایرانی خدمات بیمهای ارائه کنند و حتی اگر موضوعی که مسئول تحریمها بوده است، قبلاً مورد بیمه قرارگرفته باشد و حادثهای درخصوص آن رخداده باشد، پرداخت خسارت مربوط به آن بعد از اجرای برجام بلامانع است.
تحریمهای حوزه کشتیرانی، کشتیسازی و خدمات بندری
از روز اجرای برجام، تحریمهای مربوط به این امور برداشته میشود و اشخاص و نهادهای غیرآمریکایی میتوانند کالاها یا خدمات مهم در رابطه با صنایع مزبور را به ایران ارائه کنند. علاوهبر این، تحریمهای اشخاصی که بهعنوان بخشی از صنایع مزبور در ایران شناختهشدهاند یا در کنترل اشخاص مزبور هستند، رفع میشود. علاوهبر این، اشخاص غیرآمریکایی میتوانند مالک، بهرهبردار، کنترلکننده یا بیمهکننده کشتیهایی باشند که نفت خام، فرآوردههای نفتی، تولیدات پتروشیمی یا گاز طبیعی ایران را حمل میکنند.
تحریمهای طلا و سایر فلزات گرانبها
ایالاتمتحده آمریکا تحریمهای مربوط به فروش، عرضه، صادرات یا نقلوانتقال طلا و فلزات گرانبها از ایران یا به ایران را خواه بهطور مستقیم و خواه بهطور غیرمستقیم پس از روز اجرای برجام برمیدارد. البته رفع این تحریم نیز شامل اشخاص غیرآمریکایی میشود. علاوهبر این، معاملات طلا و فلزات گرانبها نباید متضمن اشخاص و نهادهای موجود در فهرست تحریمها باشند.
تحریمهای نرمافزار و فلزات
ایالاتمتحده آمریکا پس از روز اجرا، تحریمهای مربوط به فروش، عرضه و انتقال مستقیم و غیرمستقیم گرافیت، فلزات خام و نیمهساخته مثل آلومینیوم، فولاد، زغالسنگ و نرمافزارهای فرآیندهای صنعتی را که به نحو ثانویه برقرار کرده بود، برمیدارد. این به آن معنا است که غیرآمریکاییان میتوانند چنین تولیداتی را به ایران عرضه کنند. همچنین شرکتهای گوگل، یاهو و مایکروسافت هم تحریمهای مرتبط با فروش و ارائه خدمات به ایرانیان را لغو کردند.
تحریمهای صنعت خودرو
تحریمهای آمریکا در رابطه با فروش، عرضه یا انتقال کالاها و خدماتی که مرتبط با صنعت اتومبیل ایران هستند، پس از روز اجرای برجام لغو میشوند. ازاینرو اشخاص غیرآمریکایی پس ازاینروز بهدلیل ارائه خدمات و کالاهای مزبور به ایران و صنعت خودروی آن با محدودیت و تنبیهی ازسوی آمریکا مواجه نخواهند شد. حوزههای لغو تحریم اتحادیه اروپا نیز تقریباً مانند لغو تحریمهای آمریکا هستند؛ با این تفاوت که اتحادیه اروپا در حوزه صنعت خودرو و ریال تحریمی علیه ایران ندارد، بنابراین در این حیطهها مقرره لغو تحریمی نیز نخواهد داشت.
مهمترین نهادها و سازمانهای اقتصادی کشور که دیگر مشمول تحریم نیستند
1) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
2) بانکهای سپه، ملت، مسکن، ملی، رفاه کارگران، تجارت، کشاورزی و دی
3) هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (ایرانایر)
4) کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران
5) شرکت بازرگانی پتروشیمی
موارد لغو شده تحریمهای غیرهستهای خارج از برجام
1) فروش، اجاره و انتقال هواپیمای غیرنظامی و قطعات و خدمات مرتبط با آن به ایران
2) مبادلات و روابط تجاری و مالی شرکتهای تابعه شرکتهای آمریکایی در خارج آمریکا با ایران
3) واردات فرش و محصولات غذایی ایرانی ازجمله پسته و خاویار به آمریکا
پس از روز اجرایی شدن برجام، هم ایالاتمتحده آمریکا و هم اتحادیه اروپا اقدامات لازم برای رفع تحریمهای ایران را انجام خواهند داد. البته باید توجه داشت که اگرچه بخش عظیمی از تحریمها پس ازاینروز رفع خواهد شد اما برخی از تحریمها در روز انتقال یا Transitio- Day لغو یا تعلیق خواهند شد.
با توجه به آنچه گفته شد، میتوان انتظار داشت که اجرای برجام البته با گذشت مدتزمانی معقول و متعارف، آثار خود را بر اقتصاد ایران به نحو محسوس بر جای بگذارد.