ضرورت افزایش مراکز تست کرونا
بدون افزایش تست‌های کرونا، مثل این است که با چراغ خاموش و در جاده‌ای تاریک بخواهیم رانندگی کنیم و به مقصد برسیم. واضح است که در این شرایط، احتمال خطا بسیار بالا می‌رود، زیرا اطلاعات و داده‌های ما از مسیر، بسیار پایین است. کنترل کرونا نیز به داده‌های دقیق و قابل اتکا نیاز دارد و نمی‌توان با چشمان بسته و داده‌های ناقص، مسیر کنترل بیماری را مدیریت کرد. نداشتن آمار قابل اتکا از تعداد بیماران مبتلا به کرونا، یکی از همین داده‌های ناقص است که کنترل بیماری را به خطا می‌برد.
افزایش تست‌های تشخیصی می‌تواند آمار دقیق‌تری از روند شیوع بیماری در اختیار ما بگذارد. به همین دلایل بسیاری از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که یکی از پیش‌شرط های کنترل بهتر کرونا، افزایش تست‌های تشخیصی و در دسترس بودن این تست‌هاست. درواقع بدون توسعه فرآیند بیماریابی، نمی‌توانیم در کنترل کرونا موفق باشیم. کارشناسان تاکید دارند که برای کنترل کرونا به افزایش تست‌های تشخیصی نیاز مبرم داریم تا مسیر درمان، قرنطینه و کنترل موارد مشکوک به بیماری با موفقیت همراه باشد.
با وجود آنکه در ماه‌های گذشته، تلاش زیادی برای افزایش تست‌های تشخیصی انجام شده است، اما همچنان تعداد مراکز تست کرونا در کشور به اندازه کافی نیست. بر اساس آمارهای رسمی، حدود هزار و 200 مرکز تست کرونا در سراسر کشور فعال است، در حالی که کارشناسان و حتی خود مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند حداقل باید تعداد این مراکز به چهار برابر برسد.
مسئولان وزارت بهداشت نیز اذعان دارند که تعداد مراکز تست کرونا کافی نیست و باید تعداد این مراکز افزایش یابد. به طور مثال، ایرج حریرچی، معاون کل وزیر بهداشت، تاکید می‌کند: «هم اکنون هزار و ۲۰۰ مرکز در کشور تست کرونا انجام می‌دهند که در حال برنامه‌ریزی برای افزایش آنها به پنج هزار مرکز هستیم. افزایش مراکز انجام تست کرونا می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماران و قرنطینه آنها کمک کند و شیوع بیماری کووید ۱۹ را کاهش دهد. اگر بتوان بیماران را زودتر شناسایی کرد و با کمک و پشتیبانی نیروهای بهداشتی و جهادی فعال در اجرای طرح‌های محله محور بر قرنطینه آنها نظارت داشت، می‌توان به کاهش شیوع کرونا امیدوار بود.»
همچنین حریرچی در ادامه از دو استان نام می‌برد که توانسته‌اند با افزایش تست‌های کرونا، مسیر کنترل پاندمی را بهتر طی کنند. او توضیح می‌دهد: «دو استان فارس و کهگیلویه و بویراحمد در کاهش میزان بیماران بستری و مرگ و میرها خیلی خوب عمل کرده‌اند. این استان‌ها با افزایش تعداد تست‌های خود و تشخیص زودهنگام بیماران از طریق اختصاص بخشی از منابع خود و خرید کیت‌های تشخیص کرونا، علاوه بر کیت‌های سهمیه به این موفقیت دست یافته‌اند و سایر استان‌ها نیز باید از این الگو پیروی کنند.»
بروکراسی‌های دست و پاگیر برای افزایش مراکز تست کرونا
اگرچه وزارت بهداشت می‌گوید که می‌خواهد تعداد مراکز تست کرونا را به 5 هزار مرکز افزایش دهد، اما برخی از کارشناسان نظام سلامت می‌گویند در مسیر تایید صلاحیت این مراکز، بروکراسی‌های آزاردهنده‌ای وجود دارد که برخی مراکز تست کرونا را دلسرد کرده است. آنها می‌گویند فرآیند صلاحیت‌سنجی مراکز تشخیص کرونا، بسیار کند است، طوری که برخی از این مراکز کلا عطای انجام تست کرونا را به لقایش بخشیده‌اند.
محمد صاحب‌الزمانی، دبیر مجمع انجمن‌های علوم آزمایشگاهی کشور نیز در گفت‌وگو با سپید با اشاره به چالش‌های پیش‌روی افزایش مراکز تست کرونا، یادآور می‌شود: «واقعیت این است که سیاست وزارت بهداشت در حوزه آزمایشگاهی، درست نبوده است. از آزمایشگاه‌های متقاضی تست کرونا به تعداد کافی بازدید نکردند و خیلی از آزمایشگاه‌ها را معطل گذاشتند. حتی باید دانشگاه‌ها به سمت تشویق آزمایشگاه‌ها گام برمی‌داشتند تا آزمایشگاه‌ها برای انجام آزمایش پی‌سی‌آر، خود را تجهیز کنند، اما نه تنها تشویقی صورت نگرفت، بلکه دانشگاه‌های علوم پزشکی نتوانستند آزمایشگاه‌های متقاضی تست پی‌سی‌آر را ارزیابی کنند و به آنها مجوز تست کرونا بدهند. تازه الان برخی دانشگاه‌ها به این فکر افتاده‌اند که از آزمایشگاه‌های متقاضی تست کرونا بازدید کنند، در صورتی که این اقدام باید از همان ابتدای بحران کرونا انجام می‌شد.»
همچنین او به دیگر مشکلات آزمایشگاه‌ها برای افزایش آمار تست کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «آزمایشگاه‌ها در دوران کرونا با مشکلات مختلفی مواجه هستند و کیت‌های آزمایشگاهی نیز به سختی پیدا می‌شود. ورود کیت‌های پی‌سی‌آر به کشور با مشکلات متعددی مواجه است. متاسفانه هیچ گونه نظارتی هم بر قیمت کیت‌های آزمایشگاهی وجود ندارد. هر شرکتی هر طور که دلش می‌خواهد، کیت‌ها را با قیمت‌های مختلف به فروش می‌رساند. دسترسی به کیت‌های آزمایشگاهی نیز در نقاط مختلف کشور یکسان نیست. از سوی دیگر، مواد اولیه برخی از کیت‌های آزمایشگاهی نیز از خارج از کشور تامین می‌شود. در این بین، برخی می‌گویند ما هزینه واردات این کیت‌ها را پرداخت کرده‌ایم، اما به دلیل نوسانات نرخ ارز، این کیت‌ها به دست ما نرسیده است. حتی برای تامین مواد اولیه کیت‌های داخلی نیز به واردات نیاز داریم که گاهی در این زمینه به مشکل برمی‌خوریم.»
صاحب‌الزمانی با اشاره به پیش شرط‌های افزایش آمار تست کرونا، خاطرنشان می‌کند: «برخی آزمایشگاه‌ها در صورت خرابی تجهیزات خود، به سختی می‌توانند قطعات را تامین کنند. شرکت‌ها تا بخواهند این قطعات را تامین کنند، گاهی چندین روز طول می‌کشد. بعضی مواقع به دلیل تحریم‌ها اصلا نمی‌توانند این قطعات را تامین کنند. در این بین، بیماران هم سردرگم می‌شوند. اگر وزارت بهداشت می‌خواهد آمار تست‌های کرونا را افزایش دهد و بیماریابی را قوی‌تر انجام دهد، باید یک تصمیم عالمانه و کارشناسی اتخاذ شود. باید چندین کارشناس و متخصص در حوزه آزمایشگاه‌ها، بیرون از مجموعه وزارت بهداشت حضور داشته باشد تا در سیاستگذاری‌ها به وزارت بهداشت کمک کنند.»
امید به بیماریابی بیشتر با تست‌های سریع کرونا
وزارت بهداشت می‌خواهد برای بهبود فرآیند بیماریابی، تست‌های سریع کرونا را توسعه دهد. متولیان نظام سلامت می‌گویند با توسعه تست‌های سریع کرونا می‌توان به آمار 100 هزار تست کرونا در روز رسید. البته کارشناسان نظام سلامت و پیراپزشکان می‌گویند مسیر افزایش تست‌های سریع کرونا با چالش‌هایی نیز همراه است که رفع این چالش‌ها به برنامه‌ریزی جدی نیاز دارد.
محمود شوقی، متخصص علوم آزمایشگاهی به توانایی ایران در ساخت کیت‌های تشخیص سریع کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «این بسیار قابل افتخار است که ایران در زمره پنج کشور نخست جهان در زمینه تولید تست‌های سریع کرونا شناخته می‌شود. اگرچه گفته می‌شود که حساسیت تست‌های سریع کرونا حدود 78 درصد است، اما در برخی منابع علمی نیز حساسیت این تست‌های سریع را بالای 85 درصد اعلام کرده‌اند.» او خاطرنشان می‌کند: «جواب تست‌های سریع کرونا در زمان بسیار کوتاهی بین 15 تا 20 دقیقه معلوم می‌شود. همچنین نکته بسیار مهم این است که تست‌های تشخیص سریع کرونا به امکانات پیچیده آزمایشگاهی نیاز ندارد و در مناطق کمتر توسعه یافته کشور نیز که امکانات آزمایشگاهی ندارند، این تست قابل انجام است. این اتفاق موجب خواهد شد که بیماریابی در مناطق محروم کشور نیز با سرعت بیشتری انجام شود. خوشبختانه ایران به دانش ساخت این کیت‌ها دست یافته است که نباید این دستاورد مهم را دست کم بگیریم.»
شوقی تاکید می‌کند: «این کیت‌ها بیشتر برای بیماران سرپایی استفاده می‌شود و حتی نیاز به حضور پزشک هم وجود ندارد. جدای از سرعت بالای تشخیص، قیمت این کیت‌ها نیز حداقل یک سوم کیت‌های ملکولی است. تولید این کیت‌های تشخیص سریع کرونا، مانع خروج ارز از کشور خواهد شد و می‌تواند آمار فعلی بیماریابی کرونا را حداقل چهار برابر افزایش دهد.»
همچنین رضا همیانی، متخصص مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی هم تاکید می‌کند: «وجود تست‌های سریع کرونا برای مهار این بحران لازم است، اما کافی نیست. فقط زمانی این تست‌های سریع کرونا می‌تواند موثر باشد که برنامه‌ای برای غربالگری و پیگیری بیمار و اطرافیانش داشته باشیم. اگر این مرحله اتفاق نیفتد، افزایش تعداد تست‌های تشخیص سریع کرونا فقط پول دور ریختن خواهد بود.»
او به الف توضیح می‌دهد: «افزایش دسترسی به تست‌های سریع کرونا موجب بالا رفتن آمار مبتلایان به کرونا خواهد شد. حال اگر امکاناتی برای قرنطینه، مراقبت و درمان افراد مبتلا اندیشیده نشود، تست‌های تشخیص سریع کرونا نیز دردی را دوا نخواهد کرد. یعنی فرض بگیریم که اگر تعداد آمار مبتلایان به کرونا، چهار برابر افزایش پیدا کند، در آن صورت باید امکانات درمانی و ملزومات قرنطینه هم به همان نسبت گسترش پیدا کند. این دو نسبت باید همگام با همدیگر افزایش یابند تا شاهد کنترل بیماری باشیم.»
برنامه وزارت بهداشت برای افزایش موارد بیماریابی
در طول یک ماه اخیر، وزارت بهداشت بارها از اجرای برنامه‌های جدید برای افزایش بیماریابی سخن گفته است تا شاید با کمک افزایش تست‌های تشخیصی، مسیر کنترل موج سوم کرونا تسهیل شود.
سیامک سمیعی، مدیرکل آزمایشگاه‌های مرجع سلامت وزارت بهداشت نیز با اشاره به برنامه‌های این وزارتخانه برای افزایش تست‌های تشخیصی، خاطرنشان می‌کند: «افزایش ظرفیت تست روزانه کرونا در برخی روزها باعث فشار کاری بیشتر به کارکنان آزمایشگاه‌ها و تاخیر در جوابدهی تست‌ها شده است. در عین حال در تلاشیم با سازماندهی مناسب‌تر این مشکل را هم رفع کنیم و با افزایش تعداد تست‌های روزانه و تشخیص بیشتر مبتلایان، به قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا کمک کنیم. برای قطع زنجیره انتقال ویروس، تشخیص به موقع افراد مبتلا و ناقل و ردیابی آنها و جلوگیری از تماس آنها با افراد دیگر بسیار مهم است.»
او تاکید می‌کند: «تاکنون برای تشخیص افراد مبتلا به کووید۱۹ در کشور از تست‌های مولکولی «پی‌سی‌آر» استفاده می‌کردیم، اما با توجه به اینکه به افزایش تعداد این تست‌های تشخیصی نیاز داریم، دو راهبرد اساسی برای افزایش تعداد تست‌ها در پیش گرفته شده است. این کار با افزایش تعداد آزمایشگاه‌های تشخیص مولکولی کرونا از طریق تجهیز بیشتر آزمایشگاه‌ها و افزایش شیفت کاری کارکنان آزمایشگاه‌ها اتفاق می‌افتد. البته راهبرد افزایش شیفت کاری کارکنان آزمایشگاه‌ها برای بلند مدت مناسب نیست. همچنین راهبرد افزایش تجهیزات آزمایشگاه‌های تشخیص مولکولی کرونا مشکل‌تر است، زیرا در شرایط تحریم هستیم و واردات دستگاه‌های آزمایشگاهی مورد نیاز برای کیت‌های «پی‌سی‌آر» و افزایش ظرفیت ناوگان آزمایشگاهی کشور در این زمینه با مشکل مواجه است.»
مدیر کل آزمایشگاه‌های مرجع سلامت وزارت بهداشت با اشاره به سایر برنامه‌های این وزارتخانه برای افزایش تست‌های سریع کرونا، یادآور می‌شود: «به هیچ وجه قرار نیست کیت‌های تشخیص سریع کرونا در داروخانه‌ها توزیع شود. این کیت‌ها هیچ ربطی به داروخانه ندارند و در شبکه بهداشتی در مراکز ۱۶ ساعته وزارت بهداشت توسط افراد ماهر برای تشخیص ابتلا به کووید ۱۹ مورد استفاده قرار می‌گیرد. درواقع، هیچ برنامه‌ای برای توزیع این کیت‌ها در هیچ جای دیگری نداریم و هیچ جای دنیا نیز این تست‌ها را در داروخانه توزیع نمی‌کنند.»
او توضیح می‌دهد: «در مورد کیت‌های تشخیص سریع وارداتی و هم برخی نمونه‌های تایید شده داخلی، ۸۰ درصد انطباق با تست «پی‌سی‌آر» وجود داشته است. بیش از هزار مرکز سرپایی ۱۶ ساعته در کشور وجود دارد که همه آنها می‌توانند تست تشخیص کرونا را از هر دو روش «پی‌سی‌آر» و تشخیص سریع انجام دهند. بنابراین برنامه این است که ظرفیت تست روزانه کرونا را به ۱۰۰ هزار تست در روز برسانیم.»
با توجه به دستور اخیر رئیس جمهوری برای افزایش تست‌های تشخیص کرونا باید دید با گسترش تست‌های سریع کرونا، بخصوص در مناطق کم برخوردار کشور، تا چه حد آمار بیماریابی بهتر و قابل اتکاتر خواهد شد.
