نیازهای کودکان کار و کودکان استثنایی کجای بازگشایی مدارس قراردارند؟
اگرچه بسیاری از این کودکان فرزندان اتباع بیگانه‌ای هستند که به صورت غیر قانونی در ایران حضور دارند و خانواده‌های آنها تمایلی برای ثبت نامشان در مدارس ندارد در هر حال نگرانی برای سلامت کودکان شامل این افراد نیز می‌شود. چرا که به دلیل عدم حضور در مدارس وقت بیشتری را در محیط کار گذرانده و در معرض آسیب‌های بیشتری هستند. از سوی دیگر با مجازی شدن کلاس‌های آموزشی بسیاری از این کودکان از امکاناتی برای دسترسی به آموزش‌های الکترونیک دور هستند به همین دلیل علاوه بر سلامت، موضوع عدالت آموزشی در روزهای کرونایی برای این کودکان نیز مطرح می‌شود.
فقر آموزشی فقر سلامت را به دنبال دارد
به گزارش سپید محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در یاداشتی به مناسبت بازگشایی مدارس به موضوع سلامت و عدالت سلامت کودکان کار پرداخته است و می‌نویسد: «گروه‌های ویژه و آسیب‌پذیری از کودکان که احتمالا پیش از این هم موانع دسترسی به آموزش را تجربه می‌کردند، به احتمال زیاد با محرومیت و چالش‌های بیشتری در رابطه با حق یادگیری و تحصیل خود مواجه خواهند شد.»
وی می‌افزاید: «بیماری دنیاگیر کووید۱۹ هم از طریق آلودگی ناشی از ابتلا به خود ویروس، هم از طریق تاثیرات اجتماعی و اقتصادی بر خانوارها و هم از طریق تاثیر بر نحوه تحصیل بر زندگی کودکان در سراسر جهان تاثیر گذاشته است. در این میان همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب نیز به درستی اشاره داشتند، با شیوع ویروس کرونا و مطرح‌شدن مسئله آموزش مجازی، موضوع عدالت آموزشی بیش از پیش حساس‌تر شده است.»
وی ادامه می‌دهد: «به‌عنوان وزیر مسئول دستگاهی که یکی از مهم‌ترین وظایفش حرکت در مسیر تحقق عدالت اجتماعی بوده یکی از رویکردهای اصلی آن را تمرکز بر سیاست‌های کاهش انواع فقر تعیین کرده است. واکنش سیاستی‌ام به یکی از مهم‌ترین انواع فقر، که فقر آموزشی است قرار داده‌ام. این نوع از فقر است که زنجیره فقر بین‌نسلی را تقویت و فرد را دچار دیگر اشکال فقر ازجمله فقر درآمدی، فقر سلامت و حتی فقر حقوقی می‌کند.»
شریعمتداری می‌نویسد: «بر این اساس، معاونت‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط وزارتخانه موظف شده‌اند در حوزه مبارزه با فقر آموزشی بر ابعاد مختلف پژوهشی، سیاستی شناسایی ابعاد، دلایل بروز، تدوین راهکار سیاستی مبتنی بر فهم دقیق از مسئله، تصویب راهکارها در مجاری قانونی، اجرا و ارزیابی برنامه‌ها و سیاست‌ها متمرکز باشند.» وی اظهار می‌کند: «با همین هدف، طرح شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل مقطع ابتدایی با همکاری وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان ثبت‌احوال، موسسات خیریه، کلینیک‌های مددکاری اجتماعی و نیروهای مردمی یک اقدام سیاستی مهم بوده که اجرا شده و شناسایی و تعیین دلایل بازماندگی از تحصیل ۱۴۷ هزار کودک در سال تحصیلی ۹۸-۹۹، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اجرای این پروژه است.»
شریعتمداری می‌نویسد: «ابلاغ کرده‌ام نتایج این بررسی‌ها را در اختیار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان و صاحب‌نظران آموزش‌وپرورش و حوزه حمایت اجتماعی، پژوهشگران و محققان حوزه اجتماعی و سایر فعالان حمایت اجتماعی از کودکان در سطح ملی و منطقه‌ای قرار دهند تا از این طریق مشارکت‌جویانه بتوان با همفکری، راهکارهای خلاقانه‌ای برای کاهش بازماندگی از تحصیل کودکان یافت.»
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ادامه این یادداشت می‌گوید: «واقعیت این است که تعطیلی جهانی مدارس اتفاقی بی‌سابقه است. بالغ بر ۱۸۸ کشور مدارس تمام کشور خود را تعطیل کردند که تحصیل بیش از ۱.۵ میلیارد کودک و نوجوان یعنی ۹۱ درصد از دانش‌آموزان جهان را با اختلال مواجه کرد. در این میان قابل پیش‌بینی است که گروه‌های ویژه و آسیب‌پذیری از کودکان که احتمالا پیش از این هم موانع دسترسی به آموزش را تجربه می‌کردند، به احتمال زیاد با محرومیت و چالش‌های بیشتری در رابطه با حق یادگیری و تحصیل خود مواجه خواهند شد.»
شریعتمداری می‌افزاید: «نکته درخور توجه دیگری که در گزارش‌های بین‌المللی نیز به آن اشاره شده، این است که تعطیلی مدارس، به اضافه‌شدن مسئولیت یادگیری و آموزش کودکان، به‌ویژه کودکان کم‌سن، به سایر مسئولیت‌های والدین و مراقبان منجر شده است.»
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی یادآور می‌شود: «در کنار عوامل متعدد ازجمله دسترسی به ابزار مناسب یادگیری کودکان کم‌سن در منزل و نابرابری‌های مطرح‌شده در رابطه با دسترسی به زیرساخت‌ها و امکانات یادگیری از راه دور، توانایی و قدرت سازگاری والدین و مراقبان برای مدیریت این مسئولیت‌های متعدد نیز بر یادگیری کودکان در این دوران اثرگذار است. هیچ راهی وجود ندارد جز آنکه با بسیج همه امکانات، هماهنگی‌های بین‌بخشی کامل و همراهی تمام‌قد فعالان مدنی و خیرین تدابیری اتخاذ شود تا بیش از پیش اطمینان حاصل کنیم که همه کودکان در انواع شرایط و موقعیت‌ها دسترسی برابر به آموزش دارند.»
تشدید مشکلات کودکان کار در بازگشایی مدارس
پروین یاری از اعضای انجمن حمایت از حقوق کودکان، در گفتگویی با بیان اینکه بازگشایی مدارس در شرایط شیوع بیماری کرونا، وضعیت دشواری برای کودکان کار و کودکان اتباع خارجی به وجود می‌آورد، می‌گوید: «کودکان کار و خیابان به صرف داشتن وقت بیشتر و عدم نیاز به حضور در مدارس، یا از طرف خانواده‌ها در مدرسه ثبت‌نام نمی‌شوند و یا در صورت ثبت‌نام در مدرسه با افت تحصیلی مواجه خواهند شد، زیرا بیشتر زمان خود را در محیط کار می‌گذرانند»
وی با بیان اینکه هیچ نظارت و پیگیری مستمری بر وضعیت بیشتر کودکان کار وجود ندارد، می‌افزاید: «کمبود امکانات از قبیل اینترنت مناسب، گوشی‌های هوشمند هم به جدا شدن آنها از روند آموزش دامن می‌زند. از سوی دیگر با فرض اینکه کودکان کار و خیابان از امکاناتی برای آموزش مجازی بهره‌مند باشند، نظارتی وجود ندارد که مشخص شود چند درصد این کودکان از فضای مجازی و... برای آموزش استفاده می‌کنند.» یاری یکی دیگر از دلایل بازماندگی کودکان کار از تحصیل را نگرانی خانواده‌ها بابت تامین هزینه‌های آموزشی عنوان می‌کند و می‌گوید: «با توجه به شیوع بیماری و رونق کم کسب و کارها بیشتر این خانواده‌ها که از قشر کارگر هستند و نیز اغلب بیش از یک یا دو دانش آموز دارند، توان پرداخت هزینه‌های ثبت‌نام کودکان خود در مدارس را نخواهند داشت و همین باعث می‌شود که از ثبت نام کودکان خود در مدارس خودداری کنند.»
کودکان استثنایی نیز در بی‌عدالتی آموزشی شریک کودکان کار هستند
موضوع عدالت آموزشی و سلامت تنها گریبانگیر کودکان کار نیست بلکه کودکان استثنایی نیز در این روزها که وزارت آموزش و پرورش بر طبل آموزش حضوری می‌کوبد و از سوی دیگر آموزش مجازی و الکترونیک را جایگزین آموزش حضوری می‌داند به دایره محرومین از تحصیل به مانند سایر دانش‌آموزان افزوده می‌شوند. در روزهایی که تازه کرونا شیوع پیدا کرده بود بسیاری از نمایندگان انجمن‌های حامی معلولان و خانواده‌های آنان از وضعیت آموزش در سامانه شاد و تلویزیون آموزشی به ویژه برای دانش‌آموزان نابینا و ناشنوا انتقاد می‌کردند. این انتقادات به گوش مسئولان وزارت آموزش و پرورش نیز رسید و آنها نیز به ضعف این امکانات آموزشی اذعان کردند. مجید هداوند معاون برنامه‌ریزی آموزشی و توانبخشی سازمان آموزش و پررش استثنایی در این رابطه می‌گوید: «برخی از گروه‌های ما از جمله دانش آموزان کم توان ذهنی قادر به استفاده از شبکه‌های آموزشی نبودند و زیر نویس یا مترجم اشاره نداشتند. معلمان و سایر همکاران خودشان اقدام به تشکیل گروه های مجازی کردند و بیش از ۱۰ هزار گروه مجازی تشکیل شد و همچنین مراکز مشکلات یادگیری و مشاوره بیش از ۹۱ هزار نفر از اولیاء را آموزش تلفنی ارائه دادند.»
اما با بازگشایی مدارس و آغاز فصل جدید تحصیلی در کشور، این کودکان نیز به مانند سایر کودکان می‌بایست بر سر کلاس‌ها حاضر شوند. این دانش آموزان نیازهای ویژه‌تری دارند و چه بسا در این روزها بیشتر در معرض ویروس کرونا قرار بگیرند و اگر آموزش از راه دور نیز برای آنها در نظر گرفته شود به دلیل ضعف‌ها و عدم برنامه‌ریزی برای کودکان نتوانند عدالت آموزشی را برای آنها به ارمغان آورند. بنابراین آنچه در این روزها بیش از هرچیزی در رابطه با حقوق کودکان مطرح می‌شود توجه به حقوق کودک در هر دو حوزه آموزش و سلامت است که می‌بایست از جانب نهادهای متولی کودکان و نهادهای آموزشی مورد توجه قرار گیرد.
