سلامت کادر درمان؛ قربانی سفرهای غیرضروری
بعد از گذشت حدود هفت ماه از شیوع بحران کرونا، هنوز پروتکل مشخصی برای سفرهای برون شهری تدوین نشده است. در غیاب یک پروتکل واحد و ایمن برای سفر در دوران کرونا، حالا در شرایطی قرار گرفته‌ایم که سفرهای برون شهری به یک عامل مهم و جدی در جهت تهدید سلامت کادر درمان تبدیل شده است. همچنین افزایش سفرهای غیرضروری، فشار کاری جامعه پزشکی را تشدید کرده و بر خستگی و فرسایش کادر درمان، دامن زده است.
طبق آمارهای رسمی، تعداد سفرهای برون شهری در ایام محرم امسال، حتی از محرم سال گذشته هم پیشی گرفته است. به تعبیر ساده‌تر، مردم در دوران کرونا، بیشتر از زمانی که کرونا نبوده است، به سفرهای تفریحی رفته‌اند.
کارشناسان نظام سلامت هشدار می‌دهند که تا چند هفته دیگر باید منتظر عواقب این سفرهای غیرضروری باشیم. افزایش سفرهای گردشگری به افزایش موارد ابتلا به کرونا و شلوغ‌تر شدن تخت‌های بستری منجر خواهد شد. همه اینها یعنی اینکه زحمت و مشقت کادر درمان برای مداوای بیماران مبتلا به کرونا در هفته‌های آتی، چندبرابر خواهد شد.
مجموع این شرایط موجب می‌شود که فرسودگی و خستگی مفرط در کادر درمان تشدید شود. با همین رویه فعلی، احتمال ابتلا به کرونا در کادر درمان نیز افزایش خواهد یافت و آمار شهدای مدافع سلامت نیز رو به فزونی خواهد گذاشت.
بسیاری از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که تا وقتی سفرهای غیرضروری کنترل نشود و پروتکل‌های مشخصی برای سفر در دوران کرونا وجود نداشته باشد، باید همچنان شاهد به خطر افتادن سلامت کادر درمان باشیم.
تاکید مسئولان بر کنترل سفرها برای حفظ سلامت کادر درمان
در طی هفته‌های اخیر، بارها مسئولان نظام سلامت از اهمیت کنترل سفرها برای حفظ سلامت کادر درمان، سخن گفته اند و از مردم درخواست کرده‌اند که از سفرهای غیرضروری پرهیز کنند.
علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در کلانشهر تهران هم با اشاره به رشد ۱۰ درصدی سفرهای شهروندان تهرانی در تعطیلات ماه محرم نسبت به سال قبل، یادآور می‌شود: «بالاترین میزان سفرها در استان تهران رخ داده است که تاثیر آن بر آمار ابتلا و فوت ناشی از کرونا را طی روزهای آتی شاهد خواهیم بود. پیش‌بینی می‌کنیم با توجه به جریانات اخیر بویژه مسافرت‌های پرتراکم در تهران، زودتر از فصل پاییز شرایط متفاوتی را تجربه کنیم. این موضوع به دلیل شکنندگی اوضاع با توجه به ماهیت استان تهران رخ می‌دهد.»
او درباره اینکه از چه زمانی تاثیر این سفرهای غیرضروری بر آمار ابتلا و مرگ و میر کرونا را مشاهده خواهیم کرد، خاطرنشان می‌کند: «تغییر آمار مبتلایان که منجر به فوت شود حدود چهار تا شش هفته بعد مشخص خواهد شد، اما در مورد بیماران سرپایی بین پنج تا ۱۴ روز بعد از تماس اولیه با فرد ناقل کرونا، علایم بیماری مشاهده می‌شود. افزایش بیماران بستری را نیز بین دو تا سه هفته دیگر ممکن است مشاهده کنیم.»
زالی با اشاره به ارتباط مستقیم سفر با بالا رفتن آمار ابتلا به کرونا، تاکید می‌کند: «هم در عید نوروز، هم در عید فطر و هم در تعطیلات متراکم خردادماه، افزایش آماری ابتلا به کرونا و ارتباط آن با سفر برای ما اثبات شد. بنابر این یکی از عوامل پرخطر و پر ریسک در دوران کرونا، سفرهایی است که انجام می‌شود. به ویژه در استان‌هایی که وضعیت قرمز بیماری را دارند هرگونه تردد می‌تواند در چرخش این ویروس اثر داشته باشد. اگر این سفرها اتفاق بیفتد و مجددا یک چرخش بیماری انجام شود، پیک‌های بعدی بیماری کرونا زودتر از آنچه که در انتظار آن هستیم پدید می‌آید. درواقع، حجم بالای مسافرت‌های روزهای اخیر، هشداری برای بروز پیک جدید کرونا، زودتر از پاییز و زمان پیش‌بینی شده دارد.»
او با اشاره به تبعات سفرهای غیرضروری بر سلامت کادر درمان، هشدار می‌دهد: «سفرهای غیرضروری منجر به خستگی و فرسودگی تیم درمانی می‌شود. با توجه به حجم بالای کار تیم های درمانی، سفر رفتن می‌تواند بر استمرار خدمت‌رسانی کادر درمان، تاثیر منفی داشته باشد. در شرایطی که برخی از استان‌های مقصد در حال دست و پنجه نرم کردن برای تقابل با این ویروس هستند، چرا باید به تیم پزشکی خسته آن استان بار مضاعفی را تحمیل کنیم؟ از مردم می‌خواهیم که اگر ما جامعه پزشکی را فرزندان خود می‌دانید و می‌خواهید دچار فرسایش نشویم، با اجتناب از سفرهای غیرضروری، بار بیمارستان‌ها را کم کنید تا کادر درمان، تجدید قوا کند.»
همچنین سعید نمکی، وزیر بهداشت هم با اشاره به تبعات سفرها بر سلامت کادر درمان، تاکید می‌کند: «در ایام کرونا، همکاران ما تلاش فراوانی برای مهار بیماری کرونا داشتند و روز و شب‌های سخت عرق‌ریزی را سپری کردند. در این دوره، شهدای عزیزی را نثار کردیم و تعداد قابل توجهی از همکاران ما بیمار و بستری و از چرخه خدمت، خارج شدند. سایر نیروهای درمانی مجبور شدند دو شیفت و سه شیفت، جای خالی آنها را پر کنند تا بیماران بدون پزشک و پرستار نمانند. بنابراین از مردم تقاضا دارم که عادی‌انگاری نکنند تا مشقت کادر درمانی بیشتر نشود. از مردم می‌خواهیم بار سفر نبندند و در جاده راه نیفتند. بیشترین گرفتاری را در استان مازندران داریم و هنوز هم خیز این بیماری در این استان و مرگ و میرها در مازندران، ما را گرفتار کرده است. بیشترین عارضه در استان مازندران به دلیل مسافرت است.»
او یادآور می‌شود: «برخی اظهارنظرها را می‌شنوم که می‌گویند سفر در اشاعه بیماری کرونا، نقش نداشته است. اگر سفر در انتقال بیماری نقش نداشت، ویروس ووهان چین در نیوزیلند چه کار می‌کرد؟ چطور به آنجا رفت؟ در دورترین نقاط کشور، ویروس کرونای ووهان از چه طریقی رفت؟ چه کسی به جز مسافر، این ویروس را منتقل کرد؟»
نمکی گلایه می‌کند: «ما در شرایط بسیار سختی به هموطنان خدمات می‌دهیم. کادر درمانی با بیشترین مشکلات، شبانه روز در حال خدمت است، اما متاسفانه برخی هموطنان با توجه نکردن به پیام‌های بهداشتی و انجام سفرهای غیرضروری، هم بر خودشان جفا می‌کنند و هم کار همکاران ما را سخت‌تر می‌کنند.»
سفرها، سلامت کادر درمان را نشانه رفته است
بر اساس آمارهای رسمی، هر یک دهم افزایش سفر، آمار ابتلا به کرونا را ۱.۹ درصد افزایش می‌دهد. با این وجود، افزایش حجم سفرها نشان می‌دهد که برخی از شهروندان چندان از کرونا و تبعات آن واهمه ندارند.
مطابق آمارهای رسمی، سه استان شمالی ایران در ایام تعطیلات اخیر، میزبان بیش از دو میلیون و 600 هزار مسافر بودند؛ طوری که بیش از دو میلیون و 100 هزار مسافر، فقط در روز منتهی به عاشورای امسال سفر کردند. این افزایش چشمگیر سفرهای غیرضروری، نتیجه‌اش در چند هفته آینده مشخص خواهد شد و البته مثل همیشه، قربانی اصلی افزایش سفرهای غیرضروری، کادر درمان خواهد بود.
با توجه به نبود هیچ پروتکل مشخصی برای کنترل سفرهای غیرضروری، خیلی از کارشناسان نظام سلامت بر این باورند که سلامت کادر درمان در اولویت تصمیم‌گیری‌های کلان قرار ندارد. مثال بارز آن را هم تداوم سفرهای غیرضروری می‌دانند که فشار کاری کادر درمان را افزایش می‌دهد و سلامت جامعه پزشکی را به خطر می‌اندازد.
هاشم موذن‌زاده، متخصص جراحی عمومی و فعال رسانه‌ای نیز با انتقاد از اینکه سلامت کادر درمان در اولویت اصلی تصمیم‌گیری‌های مدیران قرار ندارد، به سپید می‌گوید:«استراتژی کلی و محوری مبارزه با کرونا باید حفظ منابع انسانی بخش سلامت باشد. این خیلی فرق می‌کند با اینکه یکی از استراتژی‌های مقابله با کرونا، حفظ سلامت کادر درمان باشد. درواقع باید تمام بسترهای فعالیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بر این مبنا پیش برود که آیا بخش درمان می تواند هزینه‌های مقابله با کرونا را مدیریت و تحمل کند یا خیر. باید مبنای همه سیاست‌های اتخاذی این باشد که آیا نظام سلامت می‌تواند بار مقابله با کرونا را تحمل کند یا خیر.»
او هشدار می‌دهد: «شرایط فعلی طوری نیست که کادر سلامت بتواند تاب‌آوری مثل روزهای اول شیوع کرونا داشته باشد. حتی همان روز اول هم دچار مشکل بودیم. متاسفانه هیچ برنامه راهبردی در کشور برای مهار کرونا بر اساس تاب‌آوری کادر درمان تعیین نشده است. اصلا بحث ما این نیست که بگوییم از کادر درمان حمایت کنید و به بقیه رسیدگی نکنید. جنس حرف ما چیز دیگری است. ما می‌گوییم کادر درمان به عنوان خط اول مقابله با کرونا فعالیت دارد که اگر این خط اول بشکند، تبعات سنگینی در انتظار کل جامعه خواهد بود.»
او با بیان اینکه حفظ سلامت کادر درمان باید به عنوان استراتژی کلی و محوری باشد، انتقاد می‌کند: «تاکنون بسیاری از همکاران کادر درمان به کرونا مبتلا شده‌اند. برخی دیگر هم بسیار خسته و فرسوده شده‌اند. خستگی مزمن، کارایی کادر درمان را پایین می‌آورد. همین اتفاق موجب می‌شود که احتمال ابتلای آنها به کرونا افزایش پیدا کند. در این شرایط، احتمال شکست کل تنه جامعه پزشکی نیز دور از انتظار نیست. مشکل اصلی اینجاست که بسیاری از تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا، تصمیمات سیاسی است که محور اصلی این تصمیمات، حفظ سلامت کادر درمان نیست. جدای از حرف و شعارهای زیبایی که مطرح می‌کنند، حفظ سلامت کادر درمان به عنوان استراتژی کلی و محوری مدنظر قرار نمی‌گیرد. متاسفانه جمع قابل توجهی از کارکنان کادر درمان، جانشان را از دست داده‌اند و برای خیلی از آنها هیچ جایگزینی در مراکز درمانی وجود ندارد.»
همه بار کنترل کرونا را به دوش کادر درمان نیندازیم
اگرچه مسئولان از مرم درخواست کرده‌اند که از سفرهای غیرضروری پرهیز کنند، اما بسیاری از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که با توجه به اهمیت کنترل بیماری کرونا نباید فقط به خواهش و درخواست از مردم، بسنده شود. به اعتقاد آنها در این شرایط باید با قوانین بازدارنده، مانع از تداوم سفرهای غیرضروری شد تا کادر درمان، بیش از این دچار فرسودگی نشود.
یدالله سهرابی، عضو شورای عالی نظام پزشکی کشور هم در گفتگو با سپید با اشاره به تاثیر سفرهای غیرضروری بر افزایش حجم کاری کادر درمان و به خطر افتادن جان آنها، یادآور می‌شود: «هرگونه اعمال محدودیت کرونایی باید حتما با ممنوعیت سفرهای غیرضروری همراه باشد. واقعیت این است که سفرهای غیرضروری، سلامت مردم و سلامت کادر درمان را به خطر انداخته و فشار کاری کادر درمان را افزایش داده است. کنترل این سفرها می‌تواند به حفظ سرمایه‌های انسانی در نظام سلامت، کمک کند.»
او یادآور می‌شود: «رسانه‌ها نقش چشمگیری در فرهنگ‌سازی و آموزش مردم برای پیشگیری از کرونا دارند. رسانه‌ها می‌توانند مثل اسفند 98، دوباره حساسیت جامعه نسبت به کرونا را افزایش دهند. باید این آموزش‌ها ارائه شود که در این برهه زمانی، سفر نرفتن، رعایت پروتکل‌های بهداشتی و ماسک زدن از هر واکسن و دارویی موثرتر است.»
سهرابی با اشاره به روزهای سخت کادر درمان، خاطرنشان می‌کند: « کادر درمانی واقعا خسته شده است و دیگر اوضاع مثل گذشته نیست. حتی فقط همین لباس پوشیدن کادر درمان به همراه تجهیزات حفاظتی برای خیلی از مردم قابل تحمل نیست، چه برسد به اینکه بخواهید با همین پوشش سخت، ساعت‌های طولانی هم تحت فشار به بیماران مبتلا به کرونا خدمت کنید. به نظر می‌رسد که برخی مردم از رعایت پروتکل‌های بهداشتی خسته شده‌اند و عده‌ای هم احساس می‌کنند که همه وظایف بر دوش کادر درمان است که آنها را نجات دهد. در صورتی که این تصور، غلط است و بدون همکاری مردم، کادر درمان و نظام سلامت، نمی‌توان بحران کرونا را از بین ببرد.»
با توجه به اینکه می‌توان انتظار داشت که در ایام دیگر سال نیز سفرهای غیرضروری در دوران کرونا ادامه داشته باشد، کنترل نکردن این سفرها می‌تواند هم مشقت کادر درمان را تشدید کند و هم آمار مرگ و میر بر اثر ابتلا به کرونا را افزایش دهد. در این بین، نکته مهم اینجاست که اگر توان و سلامت کادر درمان، قربانی سفرهای غیرضروری شود، در این صورت همه گروه‌های اجتماعی آسیب خواهند دید و تبعات آن فقط به جامعه پزشکی محدود نخواهد شد.
