آغاز ساماندهی کودکان کار با غربالگری‌های بهداشتی
به گزارش خبرنگار سپید، حبیب‌الله مسعودی فرید معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در نشست خبری سه شنبه 17 تیرماه، با بیان اینکه در تهران ۶۰۰ کودک کار دارای خانواده ایرانی شناسایی شده و فرایند توانمندسازی آنها شروع شده است، گفت: «توزیع بسته‌های بهداشتی به کودکان در ایام کرونا در چهارراه‌ها و مراکز حضور آنها انجام شد. همچنین شایعاتی در بین کودکان بود که آنها کرونا نمی‌گیرند اما بعدا با آموزش‌ها روشن شدند که آنها هم مبتلا می‌شوند و حتی اگر بیماری شدید نگیرند ممکن است به خانواده‌شان منتقل کنند. این بسته‌ها هر دو هفته با فاصله زمانی یا به مرور توزیع می‌شود و در تهران ۴۰ هزار بسته فقط توسط بهزیستی توزیع شده است.»
وی در ادامه با بیان اینکه آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی در سال ۸۴ در هیئت دولت تصویب شد، گفت: «در سال ۷۸ برنامه توسعه ششم نیز اهداف کمی را برای میزان پذیرش کودکان کار و خیابان قرار داد که در ماده ۸۰ هم سازمان بهزیستی مکلف شده با همکاری سایر دستگاه در این خصوص اقدام کند.»
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی با بیان اینکه طرح‌های مختلفی تا کنون برای ساماندهی کودکان کار دنبال شده است، افزود: «دو نکته که در مورد همه مسائل اجتماعی باید مطرح شده و مورد توجه باشد این است که تصویر آسیب‌های اجتماعی به مرور زمان با عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ممکن است تغییر کند. به عنوان مثال سال ۸۴ عمده کودکان خیابانی در کشور ایرانی بودند، اما به مروز زمان و در سال‌های اخیر ۵۵ درصد کودکان جذب کار و خیابان شده‌اند، غیر ایرانی‌اند که این میزان در تهران به بیش از ۸۰ درصد رسیده است.»
مسعودی فرید با بیان اینکه برای توقف چرخه آسیب باید فرایند ساماندهی و توانمندسازی را به انتها رساند، تصریح کرد: «در حوزه مسائل اجتماعی بخشی تحت عنوان شناسایی و جذب وجود دارد، پس از آن باید با اقدامات توانمندسازی کاری کرد تا مجددا شاهد ورود فرد به خیابان نباشیم. برای حل این موضوع نمی‌توان نسخه واحدی داد. این کودکان از خانواده‌های متنوعی هستند و به دلایل متعدد مانند فقر یا از کار افتادگی سرپرست، اعتیاد والدین یا بهره‌کشی و کرایه شدن وارد چرخه کار شده‌اند. برای هرکدام از این موارد باید نسخه خاص هر فرد را تجویز کنیم که همان «مدیریت مورد» است.»
مخالفت با هرگونه کار کودک زیر15 سال
مسعودی فرید در ادامه با بیان اینکه با هرگونه کار کودک زیر ۱۵ سال به ویژه کودک فعال در زباله‌گردی مخالفیم، گفت: «زباله‌گردی بدترین شکل کار کودک است، چراکه کودک که باید آموزش ببیند، سبک زندگی را بیاموزد و کودکی کند. اما این کودک در خیابان جایگاه بزرگسال را می‌گیرد و با اینکه جسم و روانش کودک است وارد بزرگسالی می‌شود که عوارض جبران نشدنی زیادی دارد. در مورد کودکان زباله‌گرد، این موضوع خیلی مهم‌تر است. همچنین برای سنین ۱۵ تا ۱۸ سال که طبق قوانین بین‌المللی کار کودک اشکال ندارد، منظور کاری است که به روان و جسم و شخصیت کودک آسیب نزند.»
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در ادامه به چالش‌های اصلی مقابله با کار کودکان پرداخت و گفت: «در یک بخش، کودکانی هستند که به طور غیرمجاز وارد کشور می‌شوند. هرچه قدر به کودکان خدمات دهیم اگر بخش ورودی متوقف نشود، تعداد آنها افزایش می‌یابد و در این حالت سیستمی که فکر پیشگیری نباشد، کمر خم می‌کند یا کیفیت کارش پایین می‌آید.»
کار کودک یعنی کودک آزاری
مسعودی فرید یادآور شد: «وجود کودک در خیابان مساوی کودک آزاری است و کودک نمی‌تواند به ظرفیت‌های بالقوه خود برسد. در این حالت بسیاری از کودکان هویت مشخصی ندارند. یعنی یا اسناد هویتی ندارند یا اسامی مشابه دارند یا هر بار اسم جدیدی را عنوان می‌کنند. به همین دلیل براساس اسم و ... نمی‌توان برای آنها کاری کرد اما با استفاده از ابزار احراز هویت مانند «اسکن عنبیه» می‌توان کاری کرد تا چنانچه این کودک وارد بهزیستی شد و خدماتی را دریافت کرد پس از خروج و حضور دوباره در خیابان بدانیم کدام کودک است و از اول چرخه دوباره کار را آغاز نکنیم.»
وی افزود: «چالش دیگری که داریم موضوع اتباع است. تقریبا از کودکان غیرایرانی که وارد سیستم بهزیستی می‌شوند، بیش از ۷۰ درصد اوراق هویتی ندارند یا اوراق هویتی آنها معتبر نیست. در واقع یا عبور یا حضور غیر مجاز دارند. طی جلساتی با اداره اتباع خواستیم تا آنها را تعیین تکلیف کنند. به هرحال کودکی که وارد شده است نباید مورد استثمار و بهره کشی قرار بگیرد. ما نباید شاهد این برده‌داری نوین باشیم و کاری نکنیم.»
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه اگر اداره اتباع با سرعت لازم کار را انجام ندهد مجددا ما دچار اشکال می‌شویم، گفت: «کودک کار درمراکزی که سازمان بهزیستی دارد حداکثر می‌تواند سه هفته در آنجا باشد چرا که این مراکز برای نگهداری موقت در نظر گرفته شده‌اند. اگر فرایندها به درستی انجام نشود کار ما دچار اختلال می‌شود.» مسعودی فرید در رابطه با توانمند سازی کودکان کار نیز گفت: «اگر این افراد ایرانی یا مقیمان مجاز باشند باید خدمات توانمندسازی دریافت کنند. اگر فردی غیرمجاز باشد، در همه جای دنیا کسی روی توانمندسازی اقتصادی او کار نمی‌کند. ابتدا موضوع غیر مجاز بودن او باید حل شود و سپس خدمات را دریافت کند. مساله حضور مجاز این افراد در کشور باید حل شود تا خدمات ماندگارتری را ارائه دهیم؛ اما خدمات اولیه مانند غرباگری را برای همه انجام می‌دهیم.»
وی با بیان اینکه کودکان در سه دسته ایرانی، اتباع مجاز به اقامت یا غیرمجاز هستند، افزود: «اتباع غیرمجاز به سمت اداره اتباع می‌روند اما بقیه کودکان وارد فرایند توانمندسازی می‌شوند. مشکل قبلی ما این بود که توانمندسازی به طور کامل انجام نمی‌شد که عمدتا به دلیل کمبود منابع مالی بود. با رایزنی انجام شده با سازمان برنامه و بودجه و وزارت کشور توانستیم بودجه‌ای را در این خصوص دریافت کنیم.»
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با تاکید بر اینکه به هیچ وجه با روش‌های ضربتی موافق نیستیم، تصریح کرد: «هرچند معتقدیم جای کودک در خیابان نیست، منظور این نیست که فقط کودک را نبینم بلکه کودک کاری نباید وجود داشته باشد که او را ببینم. به این ترتیب با همکاری سمن‌ها نسبت به شناسایی و جذب کودکان اقدام می‌کنیم. با ناجا و سایر نهادهای امنیتی هم هماهنگی شده تا در خصوص باندهایی که بهره کشی می‌کنند، اقدامات لازم را انجام دهند.»
معاینات پزشکی در ابتدای فرایند غربالگری
مسعودی فرید با بیان اینکه چند مرکز در تهران برای غربالگری و نگهداری کودکان آماده شده است، گفت: «سمن‌ها کودکان را شناسایی می‌کنند و گزارش اولیه تهیه می‌شود. این کودکان جذب می‌شوند یعنی ابتدا بررسی مددکاری شده و توسط پزشک معاینه می‌شوند تا اگر بیماری داشتند به بیمارستان ارجاع شوند. در خصوص افراد ایرانی و غیر ایرانی مجاز نیز با خانواده تماس گرفته می‌شود که با تعهد و برنامه توانمندسازی کودک را به خانواده تحویل می‌دهیم که همزمان فرایند توانمندسازی خانواده هم صورت می‌گیرد.»
وی با بیان اینکه اگر کودک بالای ۱۵ سال بود با سازمان فنی حرفه‌ای هماهنگ شده تا شغل مناسبی را در اختیار این افراد قرار داده شود، اظهار کرد: «افرادی که غیر ایرانی هستند و اجازه اقامت ندارند هم وارد مرکز ساماندهی موقت می‌شوند. این مراکز تجهیز شده و مناسب و دوستدار کودک هستند. مسئولان اداره اتباع قول داده‌اند که وضعیت خانواده مشخص شود و اگر لازم است به کشور خودشان برگردانده شوند.»
خانواده‌های زباله‌گرد
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور یادآور شد: «تعداد زیای از اتباع غیر ایرانی وجود دارند که به شکل خانوادگی برای انجام کار خیابانی و زباله‌گردی وارد ایران شده‌اند. سیاست مهاجرتی ما باید سیاست شفافی باشد. برای مثال کشورهای دیگر به دنبال سرمایه‌گذاری، اجازه رسمی کار یا پذیرش تحصیلی یا فرد نخبه هستند. یعنی همه کشورها سعی می‌کنند فرد مهاجر برای کشورشان ارزش افزوده داشته باشد اما در کشور ما اگر وضع رها باشد و حتی عده‌ای حتی به طور مجاز وارد شوند و دیگر کشور را ترک نکنند فشار این کار به بهزیستی وارد می‌شود و اگر روند ادامه پیدا کند حد توقفی برای آن وجود ندارد.»
وی با بیان اینکه یک بخش مهم برای موضوع ساماندهی کودکان کار همکاری مردم است، تصریح کرد: «حس ترحم و انسان دوستانی مردم گاهی موجب تشدید این موضوع می‌شود. براساس پژوهش انجمن حمایت از حقوق کودکان در مورد زباله‌گردی گفته شد که ۲.۵ تا ۳ درصد از سود ناشی از زباله گردی به کودک می‌رسد و بقیه آن به واسطه‌ها و ... می‌رسد. این کار یک برده‌داری نوین است و از مردم خواهش می‌کنم از دادن پول به کودکان پرهیز کنند. می‌توانند به آنها خوراکی بدهند، اما دادن پول موجب تشدید سوء استفاده از کودکان می‌شود.»
مسعودی فرید تاکید کرد: «مهم این است که نه پول به کوکان بدهیم و نه به آنها توهین کنیم، این کودکان به ویژه اتباع بیگانه هیچ تقصیری ندارند و شرایط اجتماعی و اقتصادی کشور مبداء موجب حضور آنها شده است.»
وی در ادامه با بیان اینکه در سال ۹۸ در مجموع ۱۲ هزار کودک کار توسط بهزیستی پذیرش شده است، گفت: «پنج هزار و 500 کودک در مرکز شبانه روزی و 6 هزار و 500 نفر هم در ۶۱ مرکز روزانه در کشور پذیرش شدند.»
رویکرد‌های مداخله‌ای کار کودک
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه براساس مطالعات جهانی روی اثر بخشی مداخلات انجام شده، دو رویکرد در تمام دنیا در بخش دولتی و غیردولتی وجود دارد،گفت: «یک مداخله عمدتا مبتنی بر کاهش آسیب است که از آن تحت عنوان رویکرد «خیریه‌ای» یاد می‌شود براساس آن باید به سمت کاهش آسیب برویم یعنی به کودک در خصوص تامین بهداشت، تحصیل یا تغذیه صرفا کمک می‌شود. انتقادی که به رویکرد می‌شود این است که روش مذکور منجر به برون رفت از قضیه کار کودک نمی‌شود بلکه فرد در تله خیابانی بودن‌گیر می‌کند به گونه‌ای که یک کودک زباله‌گرد ۱۲ ساله تبدیل به یک نوجوان زباله‌گرد ۱۶ ساله می‌شود. البته شاید بعضی از این روند بیرون بروند، اما روند شایع و درستی نیست.»
مسعودی فرید با بیان اینکه رویکرد دیگر «توسعه محور» یا «پیشرفت محور» است، افزود: «این رویکرد معتقد است کاری کنیم که کودک از چرخه کار کودک رها شود. یعنی کودک باید با توانمندسازی عجین شود. البته اگر فاز اولیه با کاهش آسیب باشد که کودک سواد یاد بگیرد و تغذیه مناسب شود و ... مشکلی ندارد اما نه اینکه ۵ ـ ۴ سال سر چهارراه کار کند.»
وی افزود: «رویکرد توسعه محور معتقد است شاید در بازه کوتاه با کاهش آسیب برای شناسایی و جلب اعتماد عمل کنیم اما حتما باید به سمت فرایند توانمندسازی برویم. بهزیستی روی رویکرد دوم تاکید دارد به طوریکه مراکز روزانه محلی برای کاهش آسیب ابتدایی باشد اما در عین حال همه کودکان وارد چرخه توانمندسازی شوند.»
منع به کارگیری کودکان در زباله‌گردی
وی در ادامه به اقدام شهرداری تهران در خصوص بحث منع به کارگیری کودکان در زباله‌گردی اشاره کرد و گفت: «براین اساس پیمانکارانی که از کودکان استفاده کنند در قرارداد آنها تجدید نظر می شود. برای کودکان کار شاغل در کارگاه‌ها هم جلساتی با وزارت کار داشتیم که بازدیدهای بازرسان کار از کارگاه‌ها انجام شود. آیین‌نامه ساماندهی کوکان کار هم در حال بازنگری است و ابتدا در کمیسیون اجتماعی دولت مطرح شد و بعد به سازمان امور اجتماعی وزارت کشور رفت که بازنگری شده است و بعد از بررسی شورای اجتماعی کشور اجرا می‌شود. البته نگاه آیین‌نامه در برنامه جدید لحاظ شده است.»
وی در رابطه با اصلاح نحوه برخورد با کودکان کار در مراکز بهزیستی و پرهیز از رفتار توام با خشونت با کودکان نیز اظهار کرد: «امسال دو کار عمده انجام دادیم که یکی تجهیز و بهسازی مراکز نگهداری کودکان است به طوریکه تبدیل به محیط‌های دوستدار کودک شوند. همچنین آموزش مجدد همکاران بهزیستی نیز در دستور کار است و تاکید داریم رویکردها باید دوستدار کودک و اقداماتی که انجام می‌دهند، درست باشد. برخوردها اصلاح شده و نسبت به تخلفات نیز چشم پوشی و مسامحه نمی‌کنیم. اصلاحات بر روی بخش ورود کوکان انجام شده است. تا کنون از سوی اداره اتباع اقدام موثری ندیده بودیم اما امسال قول دادند کارهایی که باید را انجام دهند.»
کاهش خرید و فروش نوزاد
مسعودی فرید در ادامه به موضوع خرید و فروش نوزادان نیز اشاره کرد و گفت: «موضوع خرید و فروش نوزادان جرم است و باید به همه مردم اطلاع رسانی شود. ما هم در کنار پلیس فتا اگر موردی را ببینیم به نهادهای امنیتی اطلاع می‌دهیم و طبق قانونی که وجود دارد برخورد با افراد صورت می‌گیرد تا اثر بازدارنده داشته باشد. نوزادانی که شناسایی می‌شوند با صدور حکم قاضی تعیین تکلیف خواهند شد. یعنی یا وارد خانواده سببی و نسبی خودشان می‌شوند یا به بهزیستی می‌آیند و حتی به فرزندخواندگی می‌روند.»
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در خصوص وضعیت رسیدگی به مادران باردار معتاد نیز گفت: «قرار بود نوزادان مادران باردار معتاد پس از زایمان مرخص نشود مگر اینکه به اورژانس اجتماعی اطلاع داده شود و سپس تعیین تکلیف شوند. حتی خانواده‌ای که می‌خواهد کودک را برگرداند باید پیگیری شود و همکاران گزارش مددکاری تهیه کنند که وقتی نوزاد را دادیم شرایط همچنان مساعد باشد.»
مسعودی فرید افزود: «سازمان بهزیستی مرکز نگهداری از مادر و کودکی هم ایجاد کرده است که مادران باردار بی‌خانمان در آن نگهداری می‌شوند تا مادر در سلامت کامل باشد. سازمان‌های مردم نهاد فعال در این حوزه معتقدند که تا ۹۰ درصد فروش نوزاد مادران باردار دارای اعتیاد کاهش پیدا کرده است.»
