دولت ۵۰ میلیارد تومان برای درمان معتادان فقیر اختصاص داد
مهدی شادنوش افزود: «حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار معتاد در ۷۵۰۰ مرکز درمان اعتیاد دولتی و خصوصی تحت درمان هستند. هدف وزارت بهداشت از درمان معتادان در این مراکز، ترک اعتیاد آنان نیست بلکه هدف کاهش آسیب و بازگشت آنها به زندگی است به نحوی که بتوانند سرپرستی خانوادهشان را به عهده بگیرند. برای این کار از داروهای جایگزین به جای مواد مخدر استفاده میشود.»
وی از تدوین پروتکلهای جدید درمان اعتیاد برای کودکان و نوجوانان و زنان باردار و نشان دار کردن داروهای مخدر برای جلوگیری از نشت این داروها در بازار آزاد و استفاده از داروهای جدید درمان اعتیاد برای کاهش سوء مصرف و نشت این داروها در بازار خبر داد.
در تقسیم کار جدید وزارت بهداشت، مدیریت درمان اعتیاد در مرکز پیوند و بیماریهای این وزارتخانه تعریف شده است. خبرگزاری ایرنا با رئیس این مرکز درباره آخرین وضعیت درمان اعتیاد در ایران گفتوگویی انجام داده است که باز نشر میشود.
اخیرا دستورالعمل جدید خدمات بیمه درمانی معتادان ابلاغ شده، محتوای این دستورالعمل چیست؟
این دستورالعمل در واقع اصلاح دستورالعمل اجرایی بیمه معتادان است. در بازبینی انجام شده، دولت ۵۰۰ میلیارد ریال بودجه برای حمایت از هزینه درمان سرپایی معتادان در نظر گرفته است. به این ترتیب هزینه درمان معتادان بیبضاعت که در دهکهای یک تا سه قرار میگیرند تا ۹۰ درصد از پوشش بیمهای برای درمان اعتیاد بهرهمند میشود. این حمایت دولت کمک مهمی است که این معتادان بتوانند برای درمان خودشان اقدام کنند.
این حمایت برای درمان در مراکز خصوصی هم هست؟
برای مراکزی است که طرف قرارداد سازمان بیمه سلامت باشند. مراکز درمان اعتیاد دولتی از طرف وزارت بهداشت ملزم شدهاند با سازمان بیمه سلامت قرارداد ببندند، مراکز خصوصی منتخب که سالم و با سابقه خوب فعالیت کرده باشند هم میتوانند طرف قرارداد سازمان بیمه سلامت باشند و بیمارانشان از خدمت بیمه سلامت برخوردار میشوند.
این حمایت یکی از روشهای تشویق کننده موثر برای کمک به معتادانی است که از شرایطشان خسته شدهاند و میخواهند تحت درمان قرار بگیرند و حتما خیلی موثر خواهد. از طرف دیگر به سالمسازی فضای درمانی معتادان هم کمک میکند.
پروتکلهای درمان اعتیاد تغییری نکرده است؟
نه، ولی پروتکل جدید درمان اعتیاد برای کودکان و نوجوانان و زنان باردار در حال تدوین است و مراحل نهایی را طی میکند و بزودی برای اجرا در سراسر کشور ابلاغ میشود. البته در یکی دو سال گذشته اقدامات بسیار مهمی در حوزه درمان اعتیاد در کشور اتفاق افتاده و امیدواریم با مجموعه اقداماتی که در حال انجام است بتوانیم شرایط بهتری از معتادانی که تمایل دارند ترک کنند، فراهم کنیم.
مهمترین اقداماتی که برای بهبود درمان معتادان در دو سال گذشته انجام شده، چه بوده؟
مهمترین اقدام بهبود خدمات درمان سرپایی برای معتادان بوده که با پروتکلهای قویتر و نظارت بیشتری انجام میشود. تهیه راهنماهای بالینی برای گروههای مختلف معتادان نیز از دیگر اقدامات انجام شده است. پیگیری امور برای نشان دار کردن داروهای ترک اعتیاد نیز از دیگر مواردی است که انجام شده است.
داروی اصلی درمان اعتیاد در ایران همچنان متادون است؟
بله، اما تلاشهایی شده که سایر درمانها مثل درمان با داروی بوپرنورفین و داروهای جدیدتری هم برای درمان افراد دارای اعتیاد اجرایی شود و در حال پیگیری است. اقدام دیگری که به ترغیب معتادان به استفاده از داروهای جدید کمک میکمند کاهش قیمت این داروهاست که در دستور کار است.
منظورتان کاهش قیمت بوپرنورفین است؟
بله، چون متادون یک داروی قدیمی برای درمان اعتیاد محسوب میشود و پوپرنورفین در کشور کمتر استفاده میشود. شربت تریاک هم وجود دارد اما تمایل وزارت بهداشت این است که از داروهای جدید مثل بوپرنورفین بیشتر استفاده شود.
چند نفر یا چند درصد از معتادان اکنون روی درمان با متادون هستند و چند نفر روی درمانهای دیگر مثل بوپرنورفین؟
این آمار را داریم. درصد استفاده از بوپرنورفین خیلی کم است.
چرا؟
چون هم گرانقیمت است و هم اینکه مراکز ترک اعتیاد کمتر علاقهمند هستند از این دارو استفاده کنند.
درمان اعتیاد با بورنورفین موثرتر از متادون است؟
نه اما سوءاستفاده از آن کمتر امکانپذیر است.
نشت آن به بازار کمتر است.
بله چون اگر از یک مقدار بیشتر استفاده کنند به ضد خودش تبدیل میشود. در مورد متادون و شربت تریاک معتادان میتوانند مصرف بیرویه داشته باشند اما بوپرنورفین این کارکرد را ندارد.
آمار وزارت بهداشت از تعداد معتادان کشور چند نفر است؟
آمار معتادان را ما در وزارت بهداشت نمیتوانیم اعلام کنیم. چون ستاد مبارزه با مواد مخدر باید اعلام کند.
رشد اعتیاد در ایران سالانه چقدر است؟
عدد و رقمها را ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام میکند.
چند نفر از معتادان کشور در مراکز درمانی تحت درمان هستند؟
حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار معتاد اکنون در مراکز درمان سرپایی اکنون تحت درمان هستند. این تعداد معتاد در حدود ۷۵۰۰ مرکز خدمات درمان سرپایی میگیرند.
تعرفههای درمان اعتیاد امسال چه تغییری کرده است؟
تعرفههای اعتیاد به نحوی تغییر کرده که بیشتر درآمد مراکز ترک اعتیاد از محل خدمات درمانی باشد تا فروش دارو.
در واقع برای جلوگیری از نشت دارو، نظارت و کنترل داروهای درمان اعتیاد افزایش پیدا میکند.
بله، بیشتر به سمت سالمسازی مراکز ترک اعتیاد حرکت کردهایم.
میزان نشت داروهای اعتیاد به خصوص متادون و شربت تریاک چقدر است؟
نمیتوانیم بگوییم نشت این داروها از جای خاصی است. از محل تولید تا توزیع هست و در مراکز توزیع هم در مراحل مختلف؛ در مرحله توزیع از مراکز کلیتر تا مراکز جزئیتر در هر مرحله مقداری نشت را داریم ولی صرفا نمیتوانیم گروه یا مراکز خاصی را متهم کنیم.
میزان نشت این داروها در هر یک از این مراحل بررسی شده است؟
بله، این بررسیها مرتب انجام میشود و وجود مکشوفات این داروها که در بستهبندی های خاص در بازار آزاد موجود است. نشان دهنده این است که بیشتر نشت این داروها از مراکز درمان سرپایی نیست.
راه حل جلوگیری از نشت متادون و شربت تریاک به بازار آزاد چیست؟
شادنوش: مهمترین راهش این است که این داروها از محل تولید تا محل مصرف شماره اختصاصی داشته باشند.
قرار است این کار انجام شود؟
بله
کی؟
به دنبالش هستیم، یک مقدار زیرساخت باید آمادهتر شود ولی به سرعت این کار در حال انجام است.
بیشترین دارویی که در بازار نشت پیدا میکند، متادون است؟
بله چون میزان تولید و استفاده از شربت تریاک در مقایسه با متادون خیلی کمتر است.
قرار بود، توزیع داروهای درمان اعتیاد از مراکز ترک اعتیاد به داروخانهها بیاید این طرح منتفی شد؟
منتفی نشده اما نیازمند مطالعه بیشتر است و البته معلوم نیست این کار مشکلی را حل کند. با این حال در چند شهر به صورت پایلوت انجام میشود. اجرای آن را به استانها و دانشگاههای علوم پزشکی واگذار کردهایم که هر کدام آمادگی داشتند به صورت پایلوت اجرا کنند تا بتوانیم اشکالات کار را استخراج کنیم و بعد در مورد آن تصمیم گیری دقیق تری انجام شود. چون ممکن است این کار عوارضی داشته باشد که باید از قبل بررسی شده باشد. در نهایت راه اصلی جلوگیری از نشت داروهای اعتیاد به جز کد دار کردن این داروها، استفاده از داروهای جدیدتر است که کارکرد داروهای مخدر را ندارد.
به جز وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی هم در مورد درمان اعتیاد مسئولیت دارد، تقسیم کار وزارت بهداشت با سازمان بهزستی در این زمینه چگونه است؟
این تفاوت در قانون مبارزه با مواد مخدر با تعریف مراکز ماده ۱۵ و ماده ۱۶ مشخص شده است. وزارت بهداشت متولی مراکز درمان سرپایی یا مراکز ماده ۱۵ این قانون است و سازمان بهزیستی متولی مراکز ماده ۱۶ یعنی مراکز نگهداری و بازتوانی معتادان است. اکنون هماهنگی مناسبی بین دو ارگان وجود دارد. اقدامات لازم را با تبادل نظر مداوم انجام میدهیم. تقسیم کار داریم. هیچ جا به صورت موازی ورود نمیکنیم و اختلاف نظری نداریم.
میزان موفقیت درمان اعتیاد در ایران چقدر است، چون بسیاری از معتادان بعد از مدتی درمان و ترک اعتیاد دوباره به چرخه اعتیاد بر میگردند.
در این مورد باید توجه کنیم که هدف ما از درمان اعتیاد چیست. هدف وزارت بهداشت کاهش آسیب است. کاهش آسیب حتما به معنای ترک اعتیاد و درمان قطعی نیست. کاهش آسیب اعتیاد هدفی است که کشور ما در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. شواهد و مستندات آن وجود دارد. کاهش آسیب یعنی اینکه معتادی که در شرایط ناجوری قرار دارد و نمیتواند سرپرستی یک خانواده را به عهده بگیرد و برای شرایط جامعه مزاحم حساب میشود را تحت درمان میگیریم، درمان او را کنترل میکنیم. این افراد کنترل شده زندگی خودشان را ادامه میدهند و میتوانند سرپرستی خانواده را به عهده بگیرند و در گوشه و کنار شهرها به عنوان مزاحم حضور پیدا نمیکنند. در این هدف آنچه وزارت بهداشت برنامهریزی و اجرا کرده، موفق بوده است.
پس هدف از برنامههای درمان اعتیاد، ترک اعتیاد نیست بلکه کاهش آسیب است.
بله، اگر بتوانیم در این مسیر معتادی را درمان قطعی کنیم که هدف نهایی است ولی اگر بخواهند وزارت بهداشت را بر اساس اینکه چند نفر درمان قطعی شده شماتت کنند که شما از این طرف افراد را درمان میکنید و از آن طرف دوباره به اعتیاد بر میگردند این شاخصی نیست که مورد نظر باشد. هدف وزارت بهداشت در مقوله اعتیاد از اول کاهش آسیب بوده است، نه درمان قطعی اعتیاد.
در این زمینه چند درصد موفقیت به دست آمده است؟
آنچه وجود دارد این است که در این زمینه موفق بودهایم. اگر بخواهیم عددی را اعلام کنم باید بگوییم چند نفر معتاد در کشور داریم، چند درصد را تحت پوشش گرفتهایم ولی کل ارزیابیهای بین المللی نشان میدهد که برنامههای وزارت بهداشت در کاهش آسیب اعتیاد موفق بوده است.
معنای کاهش آسیب این است که یک نفر معتاد به جای مثلا ماده مخدر، مصرف کننده یک ماده جایگزین مثل متادون میشود و ممکن است مدت بسیار طولانی این ماده جایگزین را مصرف کند.
بله، دقیقا.
ممکن است سالها یا تا آخر عمر متادون مصرف کند.
بله. درست مثل کسی که فشارخون دارد. فشار خون ممکن است زندگی این فرد را دستخوش مشکلات زیادی کند و حتی جان او به همین خاطر از دست برود و باید دارو مصرف کند تا فشار خون کنترل شود و بتواند زندگی عادی داشته باشد.
مدت زمان مصرف داروهای نگهدارنده مثل متادون محدودیت ندارد؟
این دیگر به وضعیت و شرایط جسمی و روحی- روانی بیمار معتاد بستگی دارد. اگر بتواند خودش را از این شرایط رها کند قطعا زندگی بهتری خواهد داشت ولی ممکن است در طولانی مدت به مصرف این داروها نیازمند باشد.
سالانه چند معتاد در کشور جان خود را از دست میدهند؟
آمارها را ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام میکند.
چطور میتوان زمینه بازگشت معتادان را به جامعه و زندگی عادی فراهم کرد.
معتادی که کاهش آسیب داشته برای اینکه بتواند به زندگی عادی برگردد قطعا به شغل نیاز دارد اما تمایل به ایجاد اشتغال برای معتادان بهبودیافته در جامعه هنوز بسیار کم است.
در شرایطی هستیم که یک جوان سالم و ورزشکار هم نمیتواند به راحتی کار پیدا کند؛ چطور انتظار داریم یک معتاد بتواند شغل پیدا کند؟
بله ولی از منظر وزارت بهداشت برای کاهش معضل اعتیاد در جامعه باید توجه کنیم که وقتی یک معتاد که خواهان کاهش آسیب و برگشت به زندگی است دچار مشکلات اجتماعی میشود و نمیتواند کار مناسب پیدا کند، سرخورده میشود و دوباره به اعتیاد بر میگردد. یادمان نرود که خود پدیده اعتیاد از ابتدا زاییده همین مشکلات اجتماعی است و یک سیکل باطل است. کسانی بیشتر معتاد میشوند که از نظر اقتصادی مشکل داشتهاند، شغل نداشتهاند، دچار یاس و ناامیدی شدهاند، افسرده شدهاند.