ضربه سهمگین کرونا برصنعت گردشگری سلامت
این روزها صنعت گردشگری سلامت در تاریک‌ترین دوران به خود به سر می‌برد. درآمد این صنعت نوپا در ایران به صفر رسیده و هیچ توریستی در طی چند ماه اخیر، گذرش به مراکز درمانی ایران نخورده است.
آمار زیان‌های اقتصادی در حوزه گردشگری سلامت ایران نیز بسیار بزرگ و نگران کننده است. سعید هاشم‌زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت گفته است: «از شیوع بحران کرونا تاکنون حدود 250 هزار گردشگر سلامت را از دست داده‌ایم که هر یک از آنها می‌توانستند دو الی سه هزار دلار، آورده ارزی برای کشور داشته باشند.»
او توضیح داده است: «با توجه به اینکه با شیوع ویروس کرونا در کشور، مرزها با تصمیم کمیته ملی کشور بسته شد و از ورود گردشگران به کشور جلوگیری شد، این موضوع بر حوزه گردشگری سلامت نیز اثرات منفی داشت. البته طی روزهای گذشته تلاش کردیم تا پروتکل‌هایی را برای افرادی که خواستار ورود به کشور برای درمان هستند، تدوین کنیم. از این طریق می‌توان بر اساس ضوابط خاصی بعد از گرفتن تست کرونا و آنتی بادی خون و تشخیص پزشک معالج و اطمینان از مبتلا نبودن فرد به بیماری کرونا، اقدام به پذیرش بیمار کنیم. اکنون در حال تدوین این شیوه‌نامه هستیم تا با کنترل‌های خاص مانع ورود مبتلایان به کشور شویم. بیش از پنج ماه است که وارد بحران کرونا شده‌ایم. پیش‌بینی می‌شود که ظرف دو الی سه هفته درباره وضعیت پذیرش بیماران خارجی تصمیم‌گیری خواهد شد.»
هاشم‌زاده به فارس گفته است: «در حال حاضر حدود 180 مرکز درمانی فعال در حوزه جذب گردشگر سلامت داریم، اما در دوران بحران کرونا، مجاز به پذیرش بیمار نبوده‌اند.»
باید در نظر داشت که بخش چشمگیری از درآمد برخی بیمارستان‌های خصوصی از طریق جذب گردشگر سلامت تامین می‌شود. همچنین جمعیت قابل توجهی از پزشکان و پرستاران هم از مسیر درمان گردشگران سلامت، امرار معاش می‌کنند. بحران کرونا بر اقتصاد این گروه فعال از جامعه پزشکی، تاثیر مخربی گذاشته است.
در طی چند سال اخیر نیز برخی شرکت‌های خصوصی با همکاری جامعه پزشکی به راه‌اندازی شرکت‌های جذب گردشگر سلامت اقدام کرده‌اند تا دست دلالان غیرقانونی در این حوزه بسته شود. درآمد این شرکت‌های قانونی نیز به صفر رسیده است و خیلی از این شرکت‌ها به تعدیل گسترده نیرو روی آورده‌اند. فعالان گردشگری سلامت می‌گویند اگر در این مقطع بحرانی از آنها حمایت نشود، موج تعطیلی‌ها و بیکاری‌ها در حوزه توریسم درمانی افزایش پیدا می‌کند.
توریسم درمانی در بحرانی بی‌سابقه
بر اساس آمارهایی که وزارت بهداشت منتشر کرده است، حدود ۲۲ شرکت تسهیل‌گری گردشگری سلامت از وزارت بهداشت مجوز گرفتند و ۱۸۰ متفاضی دیگر در نوبت اخذ مجوز هستند. آیین‌نامه اعطای مجوز پذیرش بین‌الملل نیز در سال 93 تدوین شده است و بر اساس آمارها تاکنون حدود 180 بیمارستان و مرکز درمانی توانسته‌اند مجوز پذیرش بیماران خارجی را دریافت کنند.
سال گذشته حدود 550 هزار بیمار خارجی به مراکز درمانی کشور مراجعه کردند و پیش بینی می‌شد که امسال آمار جذب گردشگران سلامت به بیش از 600 هزار نفر برسد، اما شیوع بیماری کرونا همه این آمارها و احتمالات را به هم زد و صنعت گردشگری سلامت در ایران را به نقطه شروع بازگرداند.
برآورد می‌شود که سهم ایران از بازار گردشگری سلامت، حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار باشد که با توجه به شیوع کرونا، این درآمد تقریبا به صفر رسیده است. البته این بحران فقط متوجه ایران نیست. طبق گفته‌های پژوهشگران، صنعت گردشگری و زیرمجموعه‌های آن از سال 1950 میلادی تاکنون، هرگز شبیه بحران امروز را تجربه نکرده است.
بر اساس آمارها، صنعت گردشگری از زمان بحران کرونا تاکنون، حدود هزار و 200 میلیارد دلار ضربه دیده است.
در این بین، پرونده صنعت گردشگری سلامت در ایران هم با حداقل یک میلیارد دلار ضرر در سال 99 بسته خواهد شد. باید در نظر داشت که بخش عمده‌ای از این زیان مالی متوجه جامعه پزشکی خواهد شد.
بسیاری از بیمارستان‌های خصوصی با دریافت هزینه ارزی از بیماران خارجی، چراغ بیمارستان را روشن نگه می‌داشتند. حالا با وجود شیوع بحران کرونا، کاهش جذب بیماران داخلی و به صفر رسیدن جذب بیمار خارجی، این بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در بحرانی‌ترین شرایط خود به سر می‌برند.
باید تهدید کرونا را به فرصت تبدیل کنیم
اگرچه صنعت گردشگری سلامت، تلخ‌ترین روزهای خود را می‌گذراند، اما برخی از فعالان صنعت گردشگری سلامت می‌گویند نباید ناامید شد و باید از این تهدید تازه، فرصت بسازیم.
سعید صدری، پزشک و مدیرعامل شرکت گردشگری سلامت «مارکوپولو» در گفتگو با سپید ابراز امیدوای می‌کند که به سه دلیل مهم، صنعت گردشگری سلامت ایران دوباره احیا می‌شود.
دبیر اسبق کمیته گردشگری سلامت ایران در توضیح دلیل اول خود می‌گوید: «در صورتی که برنامه‌ریزی و هدفگذاری داشته باشیم و از توانمندی‌های خود و امکانات بروز به درستی استفاده کنیم، بحران کرونا می‌تواند در آینده موجب توسعه گردشگری سلامت شود. در زمان کرونا، هم در بازارهای بالفعل گردشگری سلامت ایران که شامل کشورهای همسایه است و هم در بازارهای دوردست و بالقوه گردشگری سلامت ایران با شرایطی مواجه هستیم که با انباشت تقاضا روبرو خواهیم شد. یعنی آن گروه از بیمارانی که می‌خواستند از خدمات درمانی ایران استفاده کنند، اما به دلیل کرونا نتوانستند به کشورمان بیایند، حالا صبر کرده‌اند تا شرایط به حالت عادی برگردد. بسیاری از این بیماران غیراورژانسی، نیازمند جراحی‌های الکتیو، زیبایی و دندانپزشکی هستند. بنابراین در دوران پساکرونا با یک بازار شلوغی روبرو خواهیم بود که تقاضا بالاتر خواهد رفت.»
صدری به دومین دلیل رونق گردشگری سلامت در دوران پسا کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «کشور ما در مواجهه با کرونا، رفتار قابل قبولی در سطح جهانی داشت. به دلیل وجود توانمندی درمانی و امکانات پزشکی که در ایران وجود دارد، موج بیماری به خوبی کنترل و درمان شد. این موضوع یک خاطره خوب و اعتباربخشی جدیدی در سطح جهانی ایجاد کرده است که در نتیجه، بازارهای هدف گردشگری سلامت ایران را نیز رونق خواهد بخشید.»
این فعال گردشگری سلامت در توضیح سومین دلیل خود مبنی بر توسعه گردشگری سلامت ایران در دوران پساکرونا، خاطرنشان می‌کند: «در گزارش انجمن‌های بین‌المللی درباره میزان خطر کشورها برای توریست‌ها، ما همواره در زمره کشورهای امن قرار داریم. به نظرم بعد از کرونا، دقت گردشگران سلامت برای انتخاب مقصد، بیشتر از قبل خواهد شد. برای مسافران بسیار مهم است که به کشورهایی سفر کنند که ریسک سفر کمتری دارد. کشور ما در زمره کشورهای کم ریسک و حتی بدون ریسک قرار دارد و از این نظر می‌تواند مقصد مناسبی برای توریست‌های سلامت باشد.»
او در ادامه به مولفه‌های دیگری اشاره می‌کند که می‌تواند به توسعه توریسم درمانی منجر شود. صدری یادآور می‌شود: «ارزش پول ملی ما افت پیدا کرده و همین موضوع، نرخ خدمات ما را در سطح منطقه، رقابتی‌تر کرده است. همه اینها می‌تواند در آینده موجب توسعه گردشگری سلامت شود، البته به شرطی که رفتار ما سنجیده و بابرنامه باشد. در این راستا باید از ابزارهای تبلیغاتی روز دنیا استفاده کنیم و پروتکل‌های بهداشتی در دوران بعد از کرونا را مدنظر قرار دهیم. در کل باید این اطمینان را به گردشگران سلامت بدهیم که سفر آنها به ایران، سفر امنی خواهد بود. حتی همین الان هم به دلیل شیوع کرونا، تقاضا برای خدمت «تله مدیسین» بیشتر شده است که باید روی این موضوع هم سرمایه گذاری کنیم. الان از خدمات ساده مشاوره پزشکی تا جراحی‌های رباتیک از راه دور از خدمات پزشکی از راه دور استفاده می‌شود. باید از پتانسیل‌های خودمان در این زمینه درمانی استفاده کنیم و خودمان را به عنوان کشوری معرفی کنیم که می‌تواند خدمات پزشکی از راه دور را ارائه دهد. با این پیش شرط‌ها می‌توان به آینده گردشگری سلامت ایران بعد از دوران کرونا، امیدوار بود.»
صدری با اشاره به ضرورت حمایت مسئولان از صنعت گردشگری سلامت، یادآور می‌شود: «با بسته شدن مرزها، هیچ توریست سلامتی نتوانسته است به ایران بیاید. به همین دلیل، توریسم پزشکی هم آسیب زیادی دیده است. در این بین انتظار داریم که مسئولان هم از صنعت توریسم درمانی ایران، حمایت کنند. ایجاد شرایط مطلوب برای بازاریابی، اطلاع رسانی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب از جمله حمایت‌هایی است که مسئولان می‌توانند محقق سازند. از طرفی، از وزارت بهداشت نیز انتظار داریم که همکاری بیشتری از فعالان گردشگری سلامت داشته باشد. البته خوشبختانه اخیرا وزارت بهداشت در زمینه صدور مجوزها برای فعالان گردشگری سلامت، همکاری بیشتری دارد.»
او تاکید می‌کند: «انتظار داریم که در سطح حاکمیتی نیز اقداماتی انجام شود و روابط سیاسی و افتصادی با کشورهای هدف گردشگری سلامت ایران تقویت شود تا بتوانیم از پتانسیل‌های صنعت توریسم درمانی ایران، بیشتر بهره ببریم. در این زمینه می‌توان با کشورهای مختلف، تفاهم‌نامه‌های همکاری داشت و به آنها اطمینان داد که ایران در زمینه جذب گردشگران خارجی، امنیت بالایی دارد. برای تحقق این اهداف نیاز است که وزارت بهداشت با سازمان‌های ذیربط، همکاری بیشتری داشته باشد. از آنجا که پیش بینی می‌شود تا حدود سه ماه آینده، مرز بین کشورها باز شود، باید دیپلماسی قوی‌تری برای جذب گردشگران سلامت داشته باشیم.»
برنامه‌های نجات توریسم درمانی در دوران پساکرونا
صنعت گردشگری سلامت، قبل از دوران کرونا هم با مشکلات متعددی مواجه بود، اما با شیوع بیماری کرونا، این مشکلات به اوج خود رسید.
محمد جهانگیری، رئیس انجمن خدمات بین‌الملل سلامت ایران هم با اشاره به راهکارهای حل مشکلات گردشگری سلامت، ابراز امیدواری می‌کند که در دوران پساکرونا، صنعت گردشگری بار دیگر محور توجه دولت‌ها برای سرمایه‌گذاری و افزایش درآمدهای ارزی قرار خواهد گرفت.
او تاکید می‌کند: «برای جبران خسارت‌های اقتصادی ناشی از شیوع کرونا در حوزه گردشگری، دولت باید چتر حمایتی بزرگ‌تری را در این حوزه بگستراند. صنعت گردشگری در حالی متحمل خسارات چندین میلیاردی شده است که چندین هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم در این صنعت مشغول به فعالیت هستند و در طول ماه‌های گذشته که به دلیل کرونا مجبور به توقف فعالیت‌هایشان شدند، عملا درآمدی نداشتند، درحالی که هزینه‌های جاری مانند هزینه پرسنل همچنان به قوت خود باقی است. اگر قرار است حمایتی از بخش‌های مختلف اقتصادی کشور، از جمله گردشگری صورت گیرد این حمایت‌ها باید همه جانبه و با برنامه باشد. قرار نیست فقط از بحران فعلی به هرشکلی عبور کنیم. صنعت گردشگری ما به برنامه‌ریزی برای دوران پساکرونا نیاز دارد تا دقیقا بدانیم می‌خواهیم چه کاری انجام دهیم.»
جهانگیری، با اشاره به راه حل برون رفت از مشکلات فعلی صنعت گردشگری سلامت، یادآور می‌شود: «بحران فعلی ناشی از شیوع ویروس کرونا، همه‌گیر و جهانی است؛ اما کاری که در این شرایط ضروری است، تبدیل تهدید به فرصت‌هاست؛ نباید بگذاریم زیرساخت‌های فعلی از هم فروبپاشند و دچار چالش شوند. سرمایه‌گذاری بر گردشگری‌های خاص از جمله موضوعاتی است که برنامه‌ریزان در حوزه گردشگری باید مورد توجه قرار دهند. به عنوان نمونه با بازگشایی مرزها، گردشگری سلامت از حمله حوزه هایی است که مجدد با استقبال کشورهای همسایه مواجه خواهد شد. چرا که در همین مدت کرونا بسیاری از افراد درمان بیماری‌های غیرضروری را به تعویق انداخته‌اند و یا منتظر فرا رسیدن زمان مناسب برای بهره‌گیری از خدمات کشورهای همسایه مانند ایران، هندوستان، ترکیه و ... هستند. بنابراین یکی از اقداماتی که باید در این مدت صورت گیرد تجهیز مراکز درمانی خاص پذیرای گردشگران سلامت است. به خصوص اینکه ظرفیت‌های پزشکی ایران در دوران کرونا، اعتماد به جامعه پزشکی ایران را چند برابر قبل کرد.»
جهانگیری خاطرنشان می‌کند: «سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری سلامت، بخصوص در استان‌های مرزی باید مورد توجه باشد تا در شرایطی که امکان معرفی ظرفیت‌های گردشگری ایران برای جامعه جهانی به شکل مستقیم و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی وجود ندارد، از ظرفیت فضای مجازی به نفع گردشگری استفاده شود.»
در شرایطی که کارشناسان گردشگری سلامت اعتقاد دارند که ما فقط از حدود 15 درصد ظرفیت‌های صنعت گردشگری سلامت خود استفاده می‌کنیم، حمایت دولت از فعالان گردشگری سلامت می‌تواند موجب شود که هم این سهم 15 درصدی افزایش پیدا کند و هم فعالان جامعه پزشکی بتوانند با زیان کمتری از دوران رکود گردشگری سلامت، عبور کنند.
