سپید

حدود هفت ماه است که کادر درمان، بی‌وقفه و بدون ذره‌ای استراحت در حال خدمت به بیماران مبتلا به کرونا است. بیش از 164 نفر از فعالان جامعه پزشکی نیز در مسیر خدمت به مردم شهید شده‌اند و هزاران نفر از آنان نیز به کرونا مبتلا شدند. کارشناسان نظام سلامت هشدار می‌دهند که خستگی و فرسودگی مفرط کادر درمان به نقطه بحرانی رسیده است و برای جلوگیری از فرسودگی بیشتر کادر درمان باید راهکارهای فوری و کارشناسی اندیشید.

مسعود خاتمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز با اشاره به راهکارهای مقابله با فرسودگی بیشتر در کادر درمان، یادآور می‌شود: «تقسیم کار بین کادر درمان در بیمارستان‌ها از جمله مواردی بوده که در حال اجرا است و سایر نیروهای حوزه سلامت نیز باید به این روش مدیریت شوند. در شرایط کنونی صددرصد کادر درمان در بخش مراقبت از بیماران کرونایی فعالیت ندارند و لازم است همچون زمان جنگ بخشی از آنها استراحت کنند و نیروهای تازه نفس جایگزین‌شان شوند.»
او ادامه می‌دهد: «توجه به این بخش، مدیریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را می‌طلبد که نیروهای فعال در بخش مراقبت از بیماران کرونایی را به طور مرتب جایگزین کنند. ضمن اینکه این وزارتخانه بودجه لازم برای تحقق این مهم را نیز در اختیار دارد.»

همچنین علی ماهر، معاون برنامه‌ریزی و نظارت ستاد کرونا در کلانشهر تهران نیز با ابراز نگرانی نسبت به افزایش بار بیماری بر دوش کادر درمان و بیمارستان‌ها، تاکید می‌کند:‌ «باید هرچه سریعتر راهکاری برای جبران خستگی و فرسودگی کادر درمان و مکانیزمی برای جایگزینی نیروهای فعلی با نیروهای تازه نفس طراحی شود.»

او یادآور می‌شود: «اگرچه تهران با مشکل کمبود تخت بیمارستانی مواجه نیست، ولی از طرفی خستگی و فرسودگی پرسنل و کادر درمان به دلیل هفت ماه ارایه خدمت بدون وقفه، بسیار آزار دهنده شده است و باید هرچه سریعتر راهکاری برای جبران آن اندیشیده شود.»

ماهر با بیان اینکه نیاز بیمارستان‌ها به جذب نیروهای جدید و جایگزینی با نیروهای فعلی، بارها به مسئولان و مقامات کشوری منعکس شده است، خاطرنشان می‌کند: «امیدواریم با حمایت‌های مختلف مادی و معنوی از کادر درمان بتوان بخشی از خستگی کادر درمان را جبران کرد.»

او همچنین با انتقاد نسبت به عدم تحقق هزینه‌های برآورد شده برای حقوق و سایر نیازهای مالی کادر درمان، عنوان می‌کند: «بخشی از این هزینه‌ها توسط سازمان برنامه و بودجه تخصیص داده شده و مابقی نیز در دست تخصیص است، اما با توجه به مشکلات دولت هنوز محقق نشده است.»

ماهر، عمده‌ترین مشکل پیش روی بیمارستان‌ها را تامین نیرو می‌داند و می‌گوید:‌ «نیروهای فعلی کادر درمان از ابتدای اسفند بدون وقفه و در شرایط بد روحی و جسمی مشغول ارایه خدمت بوده‌اند و در حال حاضر دچار خستگی مفرط شده‌اند. بخش عمده این فرسودگی با پرداخت‌های مالی قابل جبران نیست و باید راهکار و مکانیزم‌های جدیدی برای جذب نیرو و جایگزینی نیروها طراحی شود.»

وی سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای کاهش آمار مبتلایان و ورودی‌ بیمارستان‌ها را راهکار دیگری برای کاهش بار بیماری از دوش کادر درمان و بیمارستان‌ها می‌داند. او ابراز امیدواری می‌کند که با تقویت بخش بهداشت و پیشگیری و با برنامه‌ریزی و سیاستگذاری صحیح بتوان از افزایش آمار مبتلایان و تشدید فشار کاری بر بدنه درمانی کشور جلوگیری کرد.

ماهر در رابطه با کمبودهای احتمالی امکانات، تجهیزات و تخت‌های بیمارستانی درصورت مواجهه با پیک سوم بیماری کرونا در پاییز نیز یادآور می‌شود:‌ «برای مواجهه با این شرایط، ‌ایجاد بیمارستان‌های صحرایی پیش‌بینی شده است، ولی بعید می‌دانیم که حداقل در تهران با کمبود تخت بیمارستانی و الزام استفاده از بیمارستان‌های صحرایی مواجه شویم. اگر نیازی وجود داشته باشد این تمهیدات و پتانسیل‌ها وجود دارد.»

وضعیت بغرنج کادر درمان، درصورت شیوع پیک سوم کرونا

بسیاری از فعالان جامعه پزشکی هشدار می‌دهند که در صورت بروز پیک سوم کرونا در پاییز و همزمان شدن با شیوع بیماری آنفلوآنزا، فرسودگی کادر درمان نیز به نقطه بحرانی خواهد رسید. به همین دلیل، کارشناسان نظام سلامت تاکید می‌کنند که باید قبل از وقوع چنین بحرانی، تمهدیدات کارشناسی اندیشید.
حسین مرتضایی، متخصص مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی در گفتگو با سپید به اهمیت جلوگیری از فرسودگی کادر درمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر موج سوم کرونا در پاییز شروع شود، تنها برگ برنده کشور ما برای مقابله با این موج، کادر درمان خواهد بود. البته این برگ برنده زمانی می‌تواند بهترین عملکردش را به میدان بیاورد که از سلامت او مراقبت کنیم و اجازه ندهیم که فرسودگی کادر درمان به نقطه غیرقابل بازگشت برسد.»

او تاکید می‌کند: «سیاست بازگشایی مدارس و اصرار بر آموزش حضوری، قطعا خلاف پروتکل‌های بهداشتی در دوران کروناست. نکته تاسف بار اینجاست که چوب اینگونه سیاست‌های غلط را کادر درمان خواهد خورد. درواقع الان فقط بحث این نیست که کادر درمان در بیمارستان‌ها، خسته و فرسوده است، بحث جدی‌تر اینجاست که تعداد بیماران ورودی به بیمارستان‌ها به طور مدام در حال افزایش است. در این شرایط اگر پیشگیری و رعایت پروتکل‌های بهداشتی، بیشتر مورد توجه قرار بگیرد، تاثیر زیادی در کاهش بار کاری کادر درمان خواهد داشت. حتی معتقدم برای مقابله با فرسودگی کادر درمان، تاثیر پیشگیری از تاثیر افزایش کادر درمان نیز بیشتر است. البته این حرف به این معنی نیست که جذب نیروهای جدید اهمیت ندارد، بلکه معتقدم همانطور که جذب نیروهای جدید برای جلوگیری از فرسودگی کادر درمان مهم است، به همان نسبت هم پیشگیری برای کاهش بار بیمارستان‌ها اهمیت دارد.»

مرتضایی خاطرنشان می‌کند: «چندین هفته است که حرف از جذب 10 هزار کادر درمان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مطرح می‌شود. مصوبه آن نیز وجود دارد و تایید مقامات عالی را نیز دارد. در این شرایط، بسیار مهم است که نیروهای جدید و تازه نفس، هرچه زودتر به کادر درمان فعلی اضافه شود. نباید مسیر جذب نیروهای جدید با کندی و تاخیر پیش برود. هرچقدر مسیر جذب کادر درمان با تاخیر و کندی پیش برود، به همان نسبت باید منتظر فرسودگی بیشتر کادر درمان باشیم.»

راهکارهای کاهش فرسودگی کادر درمان

بسیاری از نمایندگان جامعه پزشکی، کاهش تعداد بیماران مبتلا به کرونا و افزایش کادر درمان را مهم‌ترین راه‌های جلوگیری ار فرسودگی کادر درمان می‌دانند.
محمدرضا ظفرقندی، رئیس سازمان نظام پزشکی کشور نیز با اشاره به همین موضوع تاکید می‌کند: «برای کاهش تعداد بیماران باید هشدارهای لازم به مردم داده شود. نمی‌‌توان بحران را با تعارف مدیریت کرد. مقابله با خستگی و فرسودگی کادر درمان دو راه بیشتر ندارد. در این مسیر یا باید تعداد بیماران مبتلا به کرونا کاهش یابد و یا این‌‌که تعداد پرسنل و کادر درمان افزایش پیدا کند. در این راستا مردم باید مسائل بهداشتی را رعایت کنند تا ورودی بیمارستان‌‌ها کاهش یابد. وقتی ورودی بیمارستان‌‌ها افزایش می‌‌یابد، انرژی کادر درمان کاهش می‌‌یابد.»

ظفرقندی با بیان این‌‌که برای اضافه شدن نیروی درمانی جلسات بسیار زیادی تشکیل شده است، یادآور می‌شود: «تامین نیروی انسانی از سه راه میسر است. راه اول نیروهای داوطلب هستند که تاکنون سه هزار داوطلب را به معاونت درمان وزارت بهداشت معرفی کرده‌‌ایم. راه دوم، استفاده از نیروهایی مانند رزیدنت‌‌های سال آخر است که در پایان دوره خود قرار دارند که رزیدنت‌‌ها نیز نزدیک به سه هزار نفر هستند و قرار است زودتر وارد چرخه ارائه خدمت شوند. همچنین سومین راهکار نیز استخدام نیروهای جدید است که این امر نیز در حال انجام است. الان مجوز جذب 10 هزار نیروی جدید اخذ شده است.»

رئیس کل سازمان نظام پزشکی با اشاره به کمبودهای نیروی انسانی در دوران کرونا، تصریح می‌کند: «در زمان حاضر بیشترین کمبود پزشک متخصص در بیمارستان‌ها در رشته‌های عفونی، داخلی ریه، بیهوشی و ICU است که با انجمن‌های علمی برای رفع این کمبود‌ها جلساتی برگزار شده است.»

رکوردشکنی ایران در زمینه ابتلای کادر درمان به کرونا

بر اساس آمارها، کشور ما در زمره سه کشور نخست جهان در زمینه ابتلای کادر درمان به کرونا است.
علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در کلانشهر تهران نیز معدل میزان ابتلای کادر درمان در ایران به ویروس کرونا را نسبت به استاندارد جهانی بالا می‌داند و می‌گوید: «آمار تطبیقی نشان می‌دهد ایران، آمریکا و روسیه سه کشوری هستند که از نظر قدر مطلق ابتلا، میزان ابتلای کادر درمان در این کشورها بالاتر است. در پیک اول که شروع بیماری بود، تجهیزات حفاظتی به اندازه مکفی در بیمارستان‌ها توزیع نشده بود. طبیعتا جامعه پزشکی هم آموزش‌های لازم را در زمینه مقابله با اپیدمی و نحوه ابتلا به بیماری و حفاظت عمومی ندیده بودند، اما در حال حاضر باوجود اینکه وسایل حفاظت فردی در دسترس است و آموزش‌های لازم دیده شده و تجربه گروه‌های پزشکی هم افزایش پیدا کرده، اما میزان ابتلا به چند دلیل بالاتر است.»

زالی ادامه می‌دهد: «مهم‌ترین دلیلش این است که فرایند خستگی مزمن تیم پزشکی که یک مساله غیرقابل اجتناب است، موجب شده سطح دفاعی و ایمنی افراد کاهش پیدا کند. طبیعتا وقتی افراد خسته‌تر می‌شوند و انگیزه‌هایشان کمرنگ می‌شود، از نظر سیستم ایمنی بدن در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرند. سطح بالای خستگی و فرسایشی بودن بیماری کووید ۱۹ موجب شده انگیزه‌های افراد برای استفاده از وسایل حفاظتی کاهش پیدا کند. مطالعه میدانی در سه دانشگاه علوم پزشکی در تهران نشان می‌دهد ۲۳ درصد گروه‌های پرستاری و پشتیبانی بیمارستان‌ها با وجود وسایل حفاظتی در مراکز درمان به اندازه کافی از این وسایل استفاده نکرده بودند. در جامعه پزشکی این عدد حدود ۱۲ تا ۱۸ درصد است. به این دلیل که پوشیدن لباس‌های کاور در فضای گرم و با تهویه نامناسب بیمارستان‌ها کاری سخت است.»

زالی یادآور می‌شود: «ما تنها دستگاهی هستیم که متاسفانه بخش زیادی از درآمد پرسنل مورد لزوم را باید از منابع غیردولتی پرداخت کنیم. در تهران نزدیک به ۲۵ تا ۳۰ درصد نیروهای شاغل مجموعه بیمارستان‌های ما کسانی هستند که بودجه دولتی و بند «و» برای آنها ترسیم نشده و بیمارستان‌ها برای رفع نیازهایشان مجبور شده‌اند از این نیروها استفاده کنند. این مساله فشار مضاعفی را به اقتصاد ضعیف و شکننده بیمارستان‌ها در سال‌های اخیر وارد کرده است. متاسفانه هیچ وقت کسی این موضوع را بطور جدی مورد توجه قرار نداده است که یک بار و برای همیشه تمام نیروهای بهداشتی درمانی کشور مورد حمایت قرار بگیرند.»

فرمانده ستاد مقابله با کرونا در کلانشهر تهران، به مشکلات جذب نیرو در حوزه بهداشت و درمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «برخی کشورها الگوی موفقی در این زمینه داشتند. به طور مثال آلمان را کشور موفقی در زمینه بحث جبران خدمات کارکنان بهداشتی و درمانی و رضایتمندی کارکنان می‌دانم. در آلمان از همان روزهای آغازین به تمامی بیمارستان‌هایی که توانستند در ایجاد، توسعه و تبدیل تخت‌های مراقبت‌های ویژه کرونا امکانات ایجاد کنند، پاداش روزانه پرداخت کردند که تقریبا بین ۲.۲ برابر حقوق روزانه پرسنل افزایش پیدا کرد. این کار یکی از مدل‌های موفق بود و در برخی کشورهای دیگر هم مدلی شبیه به آلمان اتفاق افتاد.»

زالی خاطرنشان می‌کند: «در روزهای اول پیشنهاداتی داشتیم به این مفهوم که کسانی که در حوزه بهداشت و درمان در مقابله با کرونا فعالیت می‌کنند، افزایش پایه حقوق ۲۰ درصدی داشته باشند و این پاداش تا سال‌های متمادی استمرار پیدا کند. یعنی تقریبا شبیه به کاری که در کشور آلمان اتفاق افتاد. سازمان نظام پزشکی نیز می‌تواند با جمع آوری سایر بسته‌های تشویقی در کشورهای مختلف به عنوان الگوسازی از آن بهره‌مند شود تا این جنبه‌ها موجب ارتقای عملکرد تیم پزشکی شود.»

با توجه به خستگی مفرط و فرسودگی کادر درمان، به نظر می‌رسد که تنها در صورت رعایت پیشگیری و جذب نیروهای جدید می‌توان از تداوم این روند بحرانی فرسودگی جلوگیری کرد. اینکه کادر درمان در ایران، بسیار بیشتر از کادر درمان در سایر کشورها به کرونا مبتلا می‌شود، دغدغه جدی است که باید به شکل کارشناسی، موشکافی شود تا از سلامت برگ برنده ایران در نبرد با کرونا محافظت شود.