با توجه به خستگی و فرسودگی مزمن کادر درمان، نمایندگان جامعه پزشکی گلایه دارند که روند جذب نیروهای درمانی جدید با کندی انجام میشود
امین جلالوند
این روزها کادر درمان در سختترین دوران کار حرفهای خود قرار دارد. آمار ابتلای کادر درمان به کرونا به طور مداوم در حال افزایش است و به دلیل سیر صعودی بیماران بستری در مراکز درمان کرونا، فشار کاری فراتر از تاب و توان بسیاری از نیروهای درمانی است.
در این بین، کمبود نیروی انسانی در مراکز درمان کرونا به یک چالش جدی تبدیل شده است. چندین ماه است که بسیاری از نیروهای درمانی همزمان به جای چندین نفر کار میکنند تا کمبود نیروی انسانی به چشم نیاید. این وضعیت حاد نیروهای درمانی با وجود شدت یافتن موج سوم کرونا نمیتواند چندان دوام داشته باشد.
اگرچه در طول 9 ماه اخیر، بارها از جذب نیروهای درمانی تازه نفس صحبت شده است، اما همچنان در بسیاری از مراکز درمان کرونا با کمبود پزشک، پیراپزشک، پرستار و سایر نیروهای بهداشتی و درمانی مواجه هستیم.
علیرضا زالی، فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران نیز با انتقاد از روند کند جذب نیرو در مراکز درمانی، تاکید میکند: «نیاز به یک آیین نامه جامع پاسداشت مدافعان سلامت از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا داریم که در برگیرنده همه وجوه و مولفههای معیشتی، تشکیلاتی، رفاهی و تسهیلاتی باشد. همچنین باید در نظر داشت که امروز در جنگ تمام عیار با ویروس کرونا به نیروهای آفندی نوین و تازه نفس با طراوت و بانشاط برای این مقابله سهمگین نیاز است، اما فرایندهای متعارف موجود در جذب نیروی انسانی با کندی روبرو است. به همین دلیل نیازمند این هستیم که یک بسته استخدامی کاملا متفاوت از سلوک فعلی اداری طراحی شود.»
پیشتر نیز زالی درخواست کرده بود: «باید به صورت کاملا غیربروکراتیک، سریع و بلادرنگ ضمن صدور مجوزهای جدید، امکان تزریق نیروهای تازه نفس در مجموعه بیمارستانها فراهم شود، چراکه طبیعتا نیروهای فعلی مکفی نیست و برای ادامه مسیر خسته هستند. همچنین بخشی از کادر درمان به خاطر ابتلا به کرونا از گردونه ارائه خدمات خارج شدهاند که باید با تسریع و تسهیل روند صدور مجوز جذب نیروهای جدید، نسبت به ریکاوری و بازیابی کادر درمان در بیمارستانها و مراکز درمان اقدام کنیم.»
چند روز قبل نیز پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری با اشاره به حل نشدن مشکل کمبود نیروی انسانی در مراکز درمان کرونا، یادآور شد: «به صورت کلی همیشه در بیمارستان، کمبود پرسنل داشتیم، اما شیوع کرونا در این شرایط مزیت بر علت شد. تا الان هم نیروی پرستاری به ما اضافه نشده است و منتظریم ببینیم در روزهای آینده این اتفاق میافتد یا خیر. همچنین در موج سوم کرونا، تعداد پرسنلی که به ویروس کرونا دچار شدند، افزایش پیدا کرده است. در بین پرسنل، افرادی هستند که چندین ماه است به دلیل عارضههای کرونا نتوانستند برای کار به بیمارستان برگردند.»
همچنین نادر توکلی، معاون درمان ستاد مقابله با کرونا در کلانشهر تهران هم با اشاره به کمبود جدی نیروی انسانی در مراکز درمان کرونا، خاطرنشان میکند: «تاکنون ۱۷ درصد از کادر درمان بیمارستانها و مراکز درمانی استان تهران به کووید ۱۹ مبتلا شدهاند. با کمبود نیروی درمانی روبرو هستیم و در بعضی نقاط نیروی انسانی کم داریم. اگرچه ظرفیت بیمارستانی در ارتش مانند بیمارستان بعث و ناجا را داریم، اما از نظر تعداد نیروی انسانی مشکل داریم. در حال حاضر بزرگترین مشکل در خصوص درمان، کمبود نیروی انسانی است.»
حتی در برخی مراکز درمانی، وضعیت کمبود کادر درمان به شکلی حاد شده است که هیچ جایگزینی برای نیروهای مبتلا به کووید 19 وجود ندارد.
به طور مثال، حسین بدخشان، مدیر بیمارستان مدرس تهران هم با اشاره به کمبود شدید نیروی انسانی در این مرکز درمانی، یادآور میشود: «یکی از نگرانیهای ما افزایش نرخ ابتلا در بین کادر درمان و پرسنل بیمارستانی است، به گونهای که همواره حدود ۳۰ نفر از همکاران به دلیل ابتلا به کرونا در مرخصی استعلاجی به سر میبرند. این مساله در کنار کمبود نیرو و حجم بالای کار، چالش بزرگی برای بیمارستان ایجاد کرده است. حدود ۲۲۰ نفر از کادر درمان و نیروهای پشتیبانی ما درگیر کرونا شدهاند. متاسفانه طی این مدت چند نفر از همکاران خدوم بیمارستان نیز جان خود را از دست دادند. علاوه بر مشکلات روحی این مساله، همواره حدود ۳۰ نفر از نیروها و کادر درمان بیمارستان به دلیل ابتلا در مرخصی استعلاجی به سر میبرند. این مساله در کنار کمبود نیرو و حجم بالای کار، چالش بزرگی برای بیمارستان ایجاد کرده است.»
تبعات تاخیر در جذب کادر درمان
در بسیاری از مراکز درمان کرونا، هیچ جایگزینی برای نیروهای درمانی وجود ندارد و در صورت ابتلای کادر درمان به کرونا، فشار کاری سایر نیروهای درمانی بیشتر خواهد شد.
احمدرضا درویشی، متخصص مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی در گفتگو با سپید به تبعات تاخیر در جذب کادر درمان میپردازد و میگوید: «الان بحث این نیست که چه تعداد نیروی درمانی جدید به مراکز درمان کرونا اضافه میشود. بحث اصلی اینجاست که چه زمانی این نیروهای جدید به مراکز درمانی اضافه میشود. تاخیر در جذب این نیروها به فرسایش بیشتر کادر درمان منجر میشود. نباید جذب این نیروها آنقدر دیر و کند انجام شود که مصداق نوشداروی پس از مرگ باشد. با توجه به سرعت شیوع بحران کرونا و سرعت انتشار بیماری، مجموعه تصمیمات کارشناسی ما نیز باید خیلی سریع اجرایی شود تا بتوانیم کنترل بیماری را در دست بگیریم.»
او خاطرنشان میکند: «تاخیر در جذب نیروهای حرفهای موجب خواهد شد که برخی مراکز درمانی به ناچار به جذب نیروهای غیرحرفهای روی بیاورند تا بتوانند نیازهای درمانی را هرطور که شده مرتفع کنند و بتوانند پاسخگوی سیل مراجعان باشند. در صورت گسترش چنین رویهای، کیفیت خدمات درمانی ارائه شده به بیماران مبتلا به کرونا نیز افت محسوسی خواهد داشت. یعنی تاخیر در جذب نیروهای حرفهای، در نهایت به ضرر بیماران نیز تمام خواهد شد.»
سهیل سرحدی، اپیدمیولوژیست نیز در گفتگو با سپید به تبعات تاخیر در جذب کادر درمان اشاره میکند و میگوید: «در همه کشورهای موفق در مهار کرونا، دو موضوع مهم را خیلی جدی گرفتند. موضوع اول، بحث تقدم بخشیدن به پیشگیری است. در صورتی که رعایت پروتکلهای بهداشتی از سوی مردم و دولت، کاملا جدیتر گرفته شود و محدودیتهای کرونایی نیز با قدرت بیشتری اعمال شود، در آن صورت میزان ورودی بیمارستانها کاهش پیدا میکند. در چنین شرایطی حتی با همین تعداد نیروی درمانی نیز شاید بتوان کنترل کرونا را در دست گرفت.»
او یادآور میشود: «اقدام دوم کشورهای موفق در حوزه کنترل کرونا که باید از آن درس بگیریم، تقویت نظام سلامت است. افزایش نیروی انسانی در مراکز درمان کرونا و افزایش حقوق و مزایا برای درمانگرانی که جان خودشان را به خطر میاندازند، اقدام حیاتی است که میتواند به کاهش چشمگیر آمار فوتیهای کرونا منجر شود. درواقع، تقدم بخشیدن بر پیشگیری و توسعه زیرساختهای نرم افزاری و سخت افزاری نظام سلامت، دو اقدام کلیدی در مهار کرونا است که باید در کشور ما جدی گرفته شود. اگر قرار باشد با همین سیاستهای فعلی جلو برویم و جذب نیروهای جدید همچنان به تاخیر بیفتد، در آن صورت زیرساختهای فعلی نظام سلامت نمیتواند پاسخگوی افزایش بیماران بستری در موج سوم کرونا باشد.»
جذب پرستاران جدید در پیچوخمبروکراسی
دولت با جذب 10 هزار نیروی درمانی برای مهار کرونا موافقت کرده و مجوز این استخدامها صادر شده، اما مشکل اینجاست که جذب نیرو در مراکز درمانی به کندی پیش میرود و یک نوع بروکراسی طولانی در این قضیه به چشم میخورد. برگزاری آزمون استخدامی از جمله این بروکراسیهاست که جذب سریع پرستاران جدید در مراکز درمان کرونا را با چالش جدی مواجه کرده است.
محمد شریفی قدم، دبیرکل خانه پرستار هم در گفتگو با سپید به ضرورت حیاتی جذب پرستاران جدید در بحران کرونا سخن میگوید و یادآور میشود: «به دلیل اینکه بیماری کرونا، درمان دارویی و جراحی ندارد، بنابراین کادر پزشک هم کمترین مداخله را در درمان این بیماران دارد. بیشتر بحث مقابله با کرونا، بحث مراقبت از بیمار است که بیشترین بار بر عهده پرستاران است. تا قبل از کرونا هم با کمبود شدید پرستار مواجه بودیم؛ طوری که نسبت پرستار به جمعیت در ایران، نصف حداقل استانداردهای جهانی است. با بحران کرونا، نیاز به خدمات پرستاری تشدید شد. یک بیمار مبتلا به کرونا، نیاز به خدمات 24 ساعته مراقبت پرستاری دارد، در حالی که یک بیمار که جراحی انجام داده است، نیاز به چهار ساعت مراقبت پرستاری دارد. در کشورهای توسعه یافته برای مهار بحران کرونا، بیشترین تمرکز را روی جذب کادر پرستار قرار دادهاند و آمار فوتیهایشان به شدت کاهش پیدا کرده است، اما چنین حساسیتی در کشور ما وجود ندارد و آمار مرگها بر اثر کرونا بالا میرود. در نظر بگیرید اگر حتی سالانه 10 هزار پرستار جدید جذب شود، فقط وضعیت موجود حفظ میشود که این کار را هم انجام ندادند.»
او تاکید میکند: «با وجود آنکه حدود 50 هزار پرستار بیکار داریم و در بحران کرونا، نیاز جدی به آنها داریم، اما برنامهریزی علمی و بلندمدتی برای جذب آنها وجود ندارد. با توجه به طولانی شدن بحران کرونا، کادر پرستاری ما خسته و فرسوده شدهاند. الان هر پرستار نیز به جای چند نیرو کار میکند. محصول این فشار کاری، این خواهد بود که خطای پزشکی بالا میرود. پرستار تا حدی توان دارد. اگر فشار به جامعه پرستاری افزایش پیدا کند و نیروهای تازه نفس جذب نشوند، آمار مرگ و میر بر اثر کرونا هم بالا میرود.»
همچنین شمس الدین شمس، رئیس شورای عالی نظام پرستاری هم از کمبود شدید نیروی انسانی در مراکز درمان کرونا انتقاد میکند و میگوید: «معضل کمبود نیروی انسانی به خصوص پرستار در بیمارستانها و مراکز درمانی یک مشکل اساسی است که به خصوص در بحران کرونا بیش از گذشته آسیب میزند. متاسفانه هنوز استاندارد مشخصی درباره تعداد نیروی انسانی در مراکز درمانی کشور تعریف و اجرا نشده است. بحث تعیین استاندارد نیروی انسانی باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. به طور مثال اینکه سیستم سلامت کشور در مقابل هر تخت بیمارستانی چه تعداد نیرو انسانی باید داشته باشد، هنوز مشخص نیست.»
او تصریح میکند: «نیاز است در خصوص استاندارد نیروی انسانی، کار اساسی و کارشناسی صورت بگیرد و بر اساس آن برنامهریزی شود. وقتی یک مرکز یا موسسه سلامت راه اندازی میشود، لازم است تامین نیروی انسانی آن با توجه به تعداد تخت یک استاندارد مشخص داشته باشد، اما متاسفانه این استاندارد اکنون وجود ندارد.»
با توجه به کمبود جدی نیروی انسانی در مراکز درمان کرونا، نیاز است که جذب نیروهای درمانی جدید در بیمارستانها در اولویت قرار بگیرد. تاخیر در جذب نیروهای جدید و دامن زدن به بروکراسیها موجب فرسایش بیشتر کادر درمان و بالاتر رفتن آمار فوتیهای کرونا خواهد شد.