شکستگی در استخوانهای کودکان میتواند کاملا شبیه به بزرگسالان باشد ولی در کودکان ساختاری به نام صفحه رشد وجود دارد که در بزرگسالان نیست و آسیبهای این ساختمان که آن را صفحه رشد مینامند، میتواند ضایعاتی را بوجود آورد که مختص کودکان است و در بزرگسالان دیده نمیشود.
صفحه رشد در کجا قرار دارد؟ صفحه رشد که به آن صفحه اپیفیزیال هم میگویند منطقهای در دو انتهای استخوانهای بلند کودکان است که رشد میکند و مسئول رشد استخوان است. در واقع فعالیت صفحه رشد است که موجب بزرگ شدن و بلند شدن استخوان در کودکان میشود.
هر استخوان بلند حداقل دو صفحه رشد دارد که در دو انتهای استخوان قرار دارند. استخوانهای کوتاه مثل استخوانهای کف دست یک صفحه رشد دارد. این صفحه رشد است که شکل و طول نهایی استخوان را مشخص میکند. رشد استخوانهای بلند از مرکز به دو طرف نیست بلکه رشد آنها در دو طرف استخوان و در محل صفحات رشد صورت میگیرد.
جنس صفحه رشد شبیه غضروف بوده و از استخوان نرمتر و ضعیفتر است. در واقع صفحه رشد ضعیفترین قسمت یک استخوان است و چون جنس آن از بافتی شبیه غضروف است، در یک عکس رادیوگرافی بهصورت یک خط شفاف دیده میشود. در پایان دوره بلوغ، صفحه رشد تبدیل به استخوان شده و عملا فعالیتش برای همیشه تا آخر عمر متوقف میشود. به این فرآیند بسته شدن صفحه رشد میگویند.
قسمتی از استخوان را که بین صفحه رشد و سطح مفصلی است، اپیفیز مینامند. استخوان ناحیه اپیفیز از نوع اسفنجی است. قسمت وسط استخوان بلند را که به شکل لوله است دیافیز مینامند. دیافیز استخوانی بسیار سفت و محکم است. قسمتی را از استخوان که بین دیافیز و صفحه رشد قرار داشته و اسفنجی است متافیز مینامند.
فعالیت صفحات رشد استخوان چگونه است؟ گرچه هر دو صفحه رشد یک استخوان بلند موجب رشد آن میشود، قسمت اعظم رشد طولی استخوان بازو به علت فعالیت صفحه رشد بالایی آن در ناحیه شانه است، رشد استخوانهای رادیوس و اولنا (زند زبرین و زیرین) بیشتر در صفحه رشد پایینی نزدیک مچ دست صورت میگیرد.
رشد استخوان ران بیشتر در صفحه رشد بالای زانو و رشد استخوانهای تیبیا و فیبولا (درشتنی و نازکنی) بیشتر در صفحه رشد بالای زانو است. به عبارت دیگر، رشد استخوانهای اندام فوقانی در صفحات رشد دور از آرنج و رشد استخوانهای اندام تحتانی در صفحات رشد نزدیک به زانو صورت میگیرد.
شکستگیهای صفحه رشد چه خصوصیاتی دارند؟ پانزده تا سی درصد شکستگیهای کودکان، شکستگیهای صفحه رشد است. این شکستگیها باید زود و با دقت درمان شوند چون ممکن است عوارضی مانند اختلال در رشد استخوان ایجاد کنند. آسیب صفحه رشد در کسانی ایجاد میشود که صفحه رشد فعال دارند یعنی در کودکان و نوجوانان تا موقعی که بلوغ آنها کامل نشده است.
وقتی ضربه شدیدی به مفصل یک فرد بزرگسال وارد میشود، ممکن است موجب آسیب لیگامانهای اطراف مفصل شود ولی در کودکان، صفحه رشد ضعیفتر از لیگامانها است پس قبل از اینکه لیگامان آسیب ببیند صفحه رشد صدمه میبیند. معمولا علائم بالینی آسیب لیگامانها و آسیب صفحه رشد به هم شبیه است. بنابراین بسیاری از کودکانی که بدنبال ضربه به مفصل دچار علائمی مانند کشیدگی یا رگبهرگ شدن مفصل میشوند در واقع آسیب صفحه رشد دارند.
آسیبهای صفحات رشد در پسران دو برابر شایعتر از دختران دیده میشود. علت آن این است که در دختران استخوانها در سنین پایینتری بالغ میشوند پس رشد استخوانهای آنها زودتر به پایان میرسد و با پایان یافتن رشد استخوان در واقع صفحه رشد بسته شده و جای آنرا استخوانی میگیرد که از صفحه رشد محکمتر و قویتر است.
یک سوم آسیبهای صفحه رشد معمولا در حین ورزشهایی مانند فوتبال، بسکتبال یا ژیمناستیک ایجاد میشود و یک سوم هم در حین بازی. شایعترین صفحات رشدی که آسیب میبینند صفحات رشد استخوانهای انگشت، استخوان زند اعلی در ساعد و صفحات رشد پایین استخوانهای ساق هستند. سی درصد آسیبهای صفحه رشد در انگشتان دست ایجاد میشوند.
مهرداد منصوری
ارتوپد