کلیههای سالم خون را با خارج کردن آب اضافی، مواد زائد و سموم تصفیه میکنند و محیط داخلی بدن را علیرغم تولید روزانه سموم ثابت نگه میدارند. همچنین هورمونهایی میسازند که استخوانهای شما را محکم میکند. هنگامی که کلیهها نارسا میشوند، سموم در بدن شما جمع میشوند، فشار خون شما ممکن است افزایش یابد و ممکن است بدنتان به اندازه کافی سلول خونی نسازد. همچنین محیط داخلی بدن ناسالم میشود. وقتی این مسائل اتفاق میافتد شما برای کلیههای نارسا شدهتان نیاز به درمان جایگزین دارید.
وقتی کلیهها از کار میافتند
هنگامی که کلیهها کار نکنند یکی از روشهای درمانی برای خارج کردن مواد زائد و آب اضافی از خون دیالیز است. دیالیز دو نوع اصلی دارد: ۱- دیالیز خونی، ۲- دیالیز صفاقی. در دیالیز خونی یا همودیالیز برای خارج کردن مواد زائد و آب اضافی از بدن، از دستگاهی بهنام دستگاه همودیالیز استفاده میشود که از یک نوع فیلتر خاص استفاده میکند. در دیالیز صفاقی از مایعی که با یک لوله پلاستیکی در حفره شکم بیمار قرار داده میشود، مواد زائد و آب اضافی از بدن خارج میشود. در محوطه شکم (دور تا دور احشای شکم) پردهای حدود دو متر مربع به عنوان صفاق (پریتونیوم) موجود است که فضای داخل حفره شکم را مفروش کرده و این پرده دو متری دارای خلل و فرج مختلف و رگهای خونی متعدد است. در روش دیالیز صفاقی مایع صفاق (مایع دیالیز) وارد محوطه شکم میشود تا از ورای خونی که از داخل این پرده عبور میکند سموم ناشی از نارسایی کلیه جذب آن شود. سپس مایع از بدن خارج میشود. این روش با توجه به شدت نارسایی کلیه ۲ تا ۴ بار در روز تکرار میشود. در این روش همراه با سموم حدود ۱۰ لیتر آب از بدن خارج خواهد شد، مثل این که روزانه فرد ۱۰ لیتر ادرار میکند. بدین ترتیب بدن عاری از سموم و مواد اضافی خواهد شد. در روش دیالیز صفاقی بیمار نیازی به کادر پزشکی، دستگاه و ماشین ندارد و برای دیالیز شدن نیاز به مراجعه مکرر به بیمارستان ندارد زیرا میتواند در خانه و محل کار خود دیالیز شود. همچنین سموم برخلاف همودیالیز که بعد از ۴۸ ساعت جمع شدن در بدن در مدت ۴ ساعت از بدن خارج میشوند، در طول روز و به مرور از بدن دفع میشود.
روش انجام دیالیز صفاقی
برای انجام دیالیز صفاقی، لازم است با یک عمل جراحی ساده و سرپایی به حفره صفاق دسترسی پیدا کرد و لولهای نرم را بهنام کاتتر وارد حفره صفاقی شکم بیمار کرده و اطراف لوله (کاتتر) را به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز پانسمان کرد. پرستار دیالیز صفاقی پانسمان را برحسب نیاز تعویض خواهد کرد و در حدود دو تا سه هفته زمان لازم است تا زخم بهبود یابد . کاتتر دیالیز صفاقی در طول مدت دیالیز در حفره شکم باقی خواهد بود و آن قسمت که خارج از پوست شکم قرار دارد در زیر لباس قرار میگیرد. پرستار شما نحوه مراقبت و تمیز کردن و مراقبت از محل خروج کاتتر دیالیز را آموزش خواهد داد .
زمانیکه تحت درمان با دیالیز صفاقی هستید، محلول دیالیز از طریق کاتتر وارد حفره شکمی شده و برای مدت چند ساعت در حفره شکم و اطراف پرده صفاقی باقی خواهد ماند تا در این مدت مواد زائد و آب اضافی از خون به سمت حفره صفاق وارد شود و پس از اتمام مدت ماندگاری (مدت زمان لازم برای نگهداری محلول دیالیز در حفره صفاق) محلول را ازشکم خارج کرده و دوباره محلول تازهای را جایگزین خواهید کرد. در هر مرحله از وارد کردن محلول دیالیز و سپری شدن مدت ماندگاری و خروج محلول دیالیز و برای پیشگیری از احتمال اضافه شدن عفونت، لازم است در انجام تمامی مراحل دقت لازم را بهکار برده و از بسته و کیسه یکبار مصرف استفاده کنید.
انواع دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی به دو صورت انجام میشود که براساس وضعیت بدنی و نیازهای فرد نسبت به برنامه روزانه و زمان دلخواه برای تعویض بستگی دارد. در هرحال ممکن است برای بیمار از هر دو روش نیز استفاده شود. پزشک براساس نیازهای زندگی فرد و نتایج آزمایشگاهی و توانمندی فرد در انجام دیالیز صفاقی تصمیمگیری کرده و روش درمانی مناسب را انتخاب میکند، لذا بیماران باید با تیم درمانی مشورت کرده و آنها را در انتخاب روش مناسب یاری کنند .
دیالیز صفاقی خودکار: این روش هم به جهت پزشکی و هم نحوه زندگی برتریهایی برای بیماران دارد. در این روش یک ماشین بهطور خودکار حجم، مدت زمان باقی ماندن مایع را در حفره صفاق و طول درمان تنظیم میکند. اغلب در خانه هنگام خواب انجام میشود، ولی ممکن است در بیمارستان و مرکز دیالیز نیز انجام شود. مدت زمان و دفعات دیالیز را بهراحتی میتوان در این روش افزایش داد، بدون این که در زندگی بیمار اختلالی ایجاد کند. در این روش حجم مایع دیالیز بیشتری در حفره صفاق میتوان وارد کرد. چون بیمار در حال درازکشیده به پشت است، فشار شکمی کاهش مییابد. کاهش فشار شکمی در این روش میتواند باعث افزایش اشتهای این بیماران شود. همچنین در این روش احتمال نشت مایع از محل کاتتر، ایجاد فتق و درد پشت نیز کاهش مییابد. این روش در افرادی که تعادل صفاقی بالا دارند و به سرعت تبادلات مواد از پرده صفاق آنان صورت میگیرد، مناسب است. دیالیز صفاقی خودکار برای افرادی که در طول روز میخواهند آزاد باشند، مانند افرادی که شاغل یا در حال تحصیل هستند، مناسبتر است. همچنین این روش برای کسانی که خودشان قادر به انجام دیالیز صفاقی نیستند و به کمک دیگران نیاز دارند مانند بچهها و افراد سالخورده مناسبتر است، چون فرد مراقبتکننده، شب قبل از خواب ایشان را به دستگاه وصل میکند و صبح نیز آنان را از دستگاه جدا میکند.
دیالیز صفاقی مداوم سرپایی: روشی است که در آن به دستگاهی نیاز نداشته و فقط به مکان تمیزی نیاز دارد و میتوان با استفاده از یک کیسه محتوی محلول دیالیز صفاقی و لولههای پلاستیکی رابط و همچنین یک عدد ماسک جهت پیشگیری از عفونت بهطور سرپایی انجام داد و محلول را وارد حفره شکمی کرد. در زمانی که محلول در داخل حفره صفاقی است، میتوان راه رفته و به کارهای روزمره اقدام کرد. اینکار بهروش دستی و در هر مکانی قابل انجام است.
نادعلی موسینژاد