بر اساس آخرین آمار وزارت نیرو و ستاد احیا دریاچه ارومیه، تراز آبی این دریاچه در هفته نخست اردیبهشتماه 95 نسبت به زمان مشابه سال گذشته یک سانتیمتر افزایشیافته و از ابتدای سال تاکنون نیز این تراز نسبت به زمان مشابه حدود 2درصد رشد مفید داشته است. افزایشی که از منظر بسیاری از کارشناسان حوزه محیطزیست ناشی از رشد میزان بارندگیها بوده، هرچند که طغیانهای چندباره سیمینهرود نیز چندان بیتاثیر نبودهاند. به طوریکه فروردینماه امسال سیمینهرود در سایه دلنگرانیهای حاشیهنشینانش بارها طغیان کرد و این سرریزهای آب سبب ورود آب به حوزههای آبریز دریاچه ارومیه شد. رودخانهای که گفته میشود آخرین بار اسفندماه سال ۱۳۶۶ بود که با این وسعت و میزان آب خروشان دیدهشده است. با این وجود همچنان ارومیه حال خوشی ندارد و در آستانه ورود جبهههای هوای گرم در معرض خطر شروع پیش از موعد فصل تابستان در مناطق حاشیهای و تبخیر زودهنگام منابع جدید آبیاش است.
کاهش 19درصدی بارشهای محلی نسبت به قبل «از اول سال آبی سال۹۴ تاکنون شاهد افزایش ۴۱سانتیمتری تراز آبی دریاچه ارومیه هستیم و این رشد تراز به طور ماهانه در حال ثبت است، اما میزان بارندگیها با وجود آنکه از شدت خوبی نیز برخوردارند، چندان چنگی به دل نمیزنند و حتی نگران کننده نیز هستند. چراکه درصد بارندگیهای محلی از ابتدای سال جاری نسبت به سال گذشته ۱۹درصد کاهش یافتهاند.» این بخشی از گفتههای حسین قمی، معاون اداره کل حفاظت محیطزیست آذربایجان شرقی درباره آخرین وضعیت دریاچه ارومیه است. دریاچهای که به گفته این کارشناس علیرغم رشد یک سانتیمتری ترازش، اما مساحتش در مقیاس سال گذشته باقی مانده و افزایش قابلتوجهی نداشته است. مشکلی که در آستانه فرارسیدن گرمای هوا میتواند بار دیگر حیات این دریاچه وسیع نمکی را به خطر بیندازد.» قمی با ابراز امیدواری از اینکه با افزایش روند بارشها اثربخشی فعالیتهای انجامشده مسئولان و متولیان ستاداحیای دریاچه ارومیه نیز اثرگذار خواهد بود، معتقد است: «برای احیای این دریاچه تاکنون ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب رهاسازی شده است.
سهم استان آذربایجان شرقی از رهاسازی آب موردنیاز برای احیا ۱۰درصد بوده، درحالیکه ۹۰درصد رهاسازیها سهم استان آذربایجان غربی است. اما این میزان رهاسازیها نیز تاکنون کماثر بودهاند و به محض آغاز فصل گرما و تداوم آن از میزان حجم آب وارد شده تا میزان چشمگیری کاسته میشود. از همینرو است که دریاچه در شرایط نسبتا تثبیت شدهای قرار دارد و برای مدت زمان اندکی بهبود مییابد، اما بار دیگر شاهدبازگشت خشکسالی به دریاچه هستیم.»
هنوز برای اظهارنظرها زود است
«خیلی زود است برای وضعیت تراز آبی دریاچه ارومیه اظهارنظر کنیم و آمار نهایی را باید شهریورماه 95 اعلام کنیم، اما بر اساس پیشبینیهای سازمان هواشناسی قرار است تابستان گرمی را پشت سر بگذاریم که از هماکنون گرمای آن برای حیات دریاچه نگرانکننده است.» حجت جباری، معاون فنی ادارهکل محیط زیست استان آذربایجان غربی این ابراز نگرانی را در حالی مطرح میکند که معتقد است با وجود اجرای برنامههای مختلف، تثبیت روند کاهش سطح آبی دریاچه کاملا مشهود است. کاهشی که باعث میشود اظهارنظر درباره وضعیت نهایی دریاچه ارومیه سخت باشد و نتایج اقدامات ستاد احیا نیز در هالهای از ابهام قرار گیرد. از همین رو ابراز نظر نهایی از منظر این کارشناس در پایان شهریور سال جاری که سال آبی 95 -94 به پایان میرسد، امکانپذیر است. وی یکی از دلایل مشکلات کنونی دریاچه را کاهش 16درصدی میزان بارندگیهای امسال آذربایجان غربی نسبت به سال گذشته میداند، با وجود آنکه این میزان بارندگیها در درازمدت 20درصد افزایش داشته است.
معاون فنی ادارهکل محیط زیست آذربایجان غربی همچنین با بیان اینکه تا پایان شهریورماه سال گذشته که پهنه آبی دریاچه ارومیه 779 کیلومتر مربع بوده، مساحت آبی دریاچه هماکنون به 2 هزار کیلومتر مربع رسیده است، میافزاید: «هماکنون اقداماتی مانند لایروبی 5 رودخانه اصلی به نامهای باران اوز، رود چای، جدار، سیمینهرود و زولا در دستور کار قرار دارد تا وضعیت احیای دریاچه سرعت یابد. بهطوریکه هماکنون حدود 40 کیلومتر از مسیر ورود آب به داخل دریاچه ارومیه، روانسازی شده است، در حالیکه در سالهای گذشته حتی اگر آبی به دلیل بارندگیها و یا ذوب شدن یخها وارد حوزه آبخیز دریاچه ارومیه میشد، در حاشیه پخش شده و وارد عرصه این دریاچه نمیشد. اما نباید فراموش کنیم که حال دریاچه هنوز هم خوب نیست و روند تبخیر عرصه آبی این دریاچه در تابستان در وضعیت شدیدتری قرار خواهدگرفت.»
تابستان و بازگشت سایه مرگ
هرچند که بر اساس گفتههای مسئولان محیطزیستی، اقداماتی از قبیل لایروبی کانالهای آبی منتهی به حوزه آبریز دریاچه ارومیه و رهاسازی آب پشت سدهای این منطقه در بروز وضعیت فعلی دریاچه ارومیه بیتاثیر نبوده، اما باید قبول کنیم که در صورت نبود بارش نزولات آسمانی کورسوی امید به احیای بزرگترین دریاچه آبشور فعلی دنیا مدتها قبل بستهشده بود. بارشهایی که تنها در فروردینماه سال جاری، پس از حدود ۳۰ سال، موجب جاری شدن آب با سرعت هزار مترمکعب بر ثانیه در زرینهرود که بهعنوان یکی از شاهرگهای دریاچه ارومیه شناخته میشود، شد. اما به هر حال باید بپذیریم که این دریاچه هرروز بیش از گذشته احساس تشنگی میکند و از همه برای ادامه نفس کشیدنش یاری میطلبد. دریاچهای که امروز در آستانه شروع فصل گرما و تبخیرهای نابهنگام قرار دارد. از همین رو است که بهتر است تا دیر نشده تمام متولیان امر احیای دریاچه دست به دست هم بدهند تا در قالب اجرای طرحهای آبرسان کوتاهمدت و بلندمدت و اصلاح الگوی مصرف در مناطق حاشیهای دریاچه، شرایطی فراهم شود که در کنار تبخیرهای هوا و گرمای تابستان حیات دریاچه رو به بهبود برود. در غیر اینصورت با وجود صرف سالها زمان و سرمایه، دریاچه رو به زوال میگذارد و دیر یا زود حکم مرگ بر پیشانیاش داغ میشود.