پایگاه خبری سلامت
علی ابراهیمی
ما در این گپ و گفت فردی را در نظر گرفته‌ایم که رفتار پرخطر جنسی داشته و حالا می‌خواهد آزمایش بدهد. از این متخصص بیماری‌های عفونی پرسیدیم که این فرد برای انجام آزمایش به کجا باید مراجعه کند؟ چند روز پس از تماس نتیجه آزمایش مشخص می‌شود؟ پس‌ازاینکه جواب آزمایش مثبت شد فرد آلوده چه‌کار باید بکند؟ آیا اطلاعات بیمار محرمانه می‌ماند؟ دارو و درمان و طول عمر بیمار به چه صورت است؟ شما دعوت در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
: تصور کنید فردی رفتار پرخطری انجام داده و نگران سلامتی خود است، او برای رفع نگرانی باید به کجا مراجعه کند؟ وزارت بهداشت چه مراکزی را برای تست مشخص کرده است. کیت‌های تست به چه صورت هستند؟ تا چند روز بیماری وضعیت نهفتگی دارد؟
برای تست دادن تعداد زیادی مرکز در هر شهر داریم به نام مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری که تحت نظارت وزارت بهداشت است. افراد اگر به آنجاها مراجعه کنند رایگان مشاوره می‌شوند و با پروتکلی که برای همه ایران نوشته شده تست از آنها گرفته می‌شود. اگر نتیجه مثبت باشد از طریق وزارت بهداشت تحت مراقبت رایگان قرار خواهند گرفت.
توجه داشته باشید که این بیماری درمان قطعی ندارد. البته در دنیا کارهایی در حال انجام است و به‌زودی درمان قطعی‌اش هم می‌آید. وقتی بیماران تحت درمان قرار بگیرند زندگی نرمال خواهند داشت و تا زمانی که دارو مصرف می‌کنند و مرتب تحت کنترل باشند می‌توانند زنده بمانند. در نتیجه بار ویروسی خونشان پایین می‌آید و به بقیه هم انتقال نخواهند داد؛ بنابراین هم خودشان زنده می‌مانند و هم به بقیه انتقال پیدا نمی‌کند.
: به نظر شما فرد مشکوک مستقیم به پزشک عفونی مراجعه کند یا بهتراست به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری رجوع کند؟
بهتر است به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه کند؛ چون پزشک هم به این مراکز ارجاع می‌دهد. داروها فقط در مراکز مربوطه موجود است و بیماران فقط از این طریق می‌توانند داروهای مورد نیازشان را به دست بیاورند. فقط برای تعداد کمی از مطب‌ها دارو داده می‌شود، به این صورت که وزارت بهداشت به مراکزی که به این بیماری ربط دارند داروی رایگان می‌دهد. پس بهتر است که فرد اگر رفتار پرخطر داشت زودتر تست دهد که اگر نتیجه مثبت شد تحت درمان قرار گیرد. تنها موردی که برای مشاوره به افراد می‌گوییم این است که هر جا می‌روند باید اعلام کنند HIV+ هستند. البته خدمتتان باید بگویم که در مطالعاتی که انجام شده بیشترین انگ را هم کادر درمان در اعمال جراحی و ...می‌زنند و هنوز نگرششان به این بیماری مثبت نیست. البته در حال حاضر پزشکان برای جراحی و زایمان و ... این مورد را قبول می‌کنند؛ چون تقریباً جاافتاده ولی هنوز هم کمی مشکل دارند که آن هم با آگاهی بیشتر حل خواهد شد.
: آیا آزمایشگاه‌های خصوصی هم تست HIV انجام می‌دهند؟
بله ولی پزشک باید آن را تفسیر کند. ممکن است آزمایش معمولی بدهند که آنتی‌بادی را چک کند. تست‌ها و الایزهای تکمیلی داریم که آنتی‌ژن و آنتی‌بادی را با هم اندازه‌گیری می‌کند که هم در مراکز و هم در آزمایشگاه‌های خصوصی انجام می‌شود. ثابت شدن اینکه فرد HIV دارد یا نه با تست تکمیلی PCR ممکن خواهد بود که ویروس را در خون چک می‌کند که بعد از یک هفته انجام می‌شود.
: فردی که امروز رفتار پرخطر داشته، چه مدت طول می‌کشد تا متخصص یقین پیدا کند او مبتلا شده است؟
الایزای نسل چهار که هم آنتی‌ژن و هم آنتی‌بادی را چک می‌کند حتماً بعد از دو هفته مثبت می‌شود. البته PCR را نباید از اول انجام داد چون تست گران‌قیمتی است و برای اثبات نهایی استفاده می‌شود و بعد از یک هفته جواب می‌دهد؛ یعنی الایزای نسل 4 آنتی‌ژن و آنتی‌بادی معمولاً بعد از دو هفته و PCR هم زودتر نشان می‌دهد.
: پس قدرت تشخیص PCR بیشتر است؟
بله زیرا ویروس را در خون چک می‌کند.
: فرض کنید فردی با آزمایش‌های پزشکی به نتیجه برسد که مبتلا شده است. اولین نگرانی برای او این است که با توجه به اینکه شماره ملی او ثبت می‌شود، آیا حریم خصوصی‌اش آسیب می‌بیند و ممکن است در محیط کار و یا محیط زندگی متوجه بیماری او بشوند یا این موضوع محرمانه باقی می‌ماند؟
بله محرمانه می‌ماند.
: یعنی طوری تنظیم شده که به غیر از همان مرکز و وزارت بهداشت نهاد دیگری دسترسی نداشته باشد؟
هیچ نهاد دیگری دسترسی ندارد. اتفاقاً این نگرانی وجود دارد و گاهی همراهان فرد بیمار می‌پرسند که آیا او جزء لیست سیاه قرار خواهد گرفت و یا ممنوع‌الخروج می‌شود؟ در پاسخ می‌گوییم که اصلاً اینطور نیست. متأسفانه برخی محیط‌های کاری برای استخدام تست و آزمایش می‌خواهند درصورتی‌که باید بدانند زندگی و کار کردن با فرد HIV+ باعث انتقال نمی‌شود و فقط از راه تماس جنسی با فرد آلوده یا مادر بیماری که تشخیص داده نشود و تحت درمان قرار نگیرد به فرزندش انتقال داده خواهد شد. پس راه انتقال دیگری ندارد و از راه وسایل غذا، حمام و توالت مشترک به‌هیچ‌وجه انتقال پیدا نمی‌کند.
: اشاره کردید فردی که میزان ویروس خونش پایین باشد، حتی در صورت ارتباط با شریک جنسی و همسرش انتقال صورت نمی‌گیرد؟
خیر، اگر واحدش صفر شود انتقال نخواهد داد.
: پس اگر مثبت و کنترل شده باشد دیگر انتقال نمی‌دهد؟
بله نقطه مثبت درمان این است که واحد ویروسی در خون صفر می‌شود. البته با داروهای موجود درمان کامل اتفاق نمی‌افتد، اما فرد زنده می‌ماند و زندگی طولانی خواهد داشت. مثلاً من بیماری دارم که از 2 و سال و نیمی مبتلا است و حالا 30 و خرده‌ای سال است که زنده است.
: کیت‌های موجود چه ایرانی و چه خارجی در تشخیص تا چه میزان می‌توانند خطا داشته باشند؟ در حال حاضر وزارت بهداشت تست‌هایی که انجام می‌دهد با کیت‌های ایرانی است یا خارجی؟
معمولاً کیت‌های تست را از خارج وارد می‌کنیم. برخی از PCRهایی که ویروس را چک می‌کند و برای ویروس‌های دیگر هم استفاده می‌شود در ایران ساخته می‌شود و کاملاً تحت کنترل هستند. کیت‌هایی که وزارت بهداشت در مراکز تشخیص استفاده می‌کند و در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد مورد تأیید است و مثبت کاذب نمی‌دهد و چون تأییدیه داریم و با دو نوع آزمایش تشخیص قطعی صورت می‌گیرد. ما هیچ وقت با یک آزمایش الایزای مثبت حتی الایزای آنتی‌بادی و آنتی‌ژن حق نداریم بگوییم فرد اچ‌آی‌وی مثبت است و حتماً باید با PCR کامفرمیشن و تأیید نهایی بدهیم و باید ویروس را در خون مشاهده کنیم. PCR آزمایش اولیه نیست، چون آزمایش گران‌قیمتی است. اگر در ابتدا با الایزای مثبت نشان داده شود بعد با PCR تأیید می‌شود.
: آیا برای ازدواج تست اچ‌آی‌وی گرفته می‌شود؟
خیر، برای ازدواج تست نمی‌گیرند. فایده‌ای هم ندارد. در سال ازدواج‌های زیادی انجام می‌شود. در دنیا هم چنین کاری نمی‌کنند چون ممکن است با خرج زیادی که می‌شود درنهایت منفی کاذب نشان داده شود. توصیه ما برای کسی که رفتار پرخطر داشته این است که پیش از ازدواج حتماً کنترل کند و اگر منفی است، ازدواج کند. دومین توصیه این است که فرد مبتلا حتماً باید به شریک جنسی‌اش بگوید و نگفتنش از نظر اخلاقی صحیح نیست. اگر فرد تحت درمان باشد و میزان ویروسش صفر باشد، اخلاقی است که بگوید مبتلا است ولی انتقال نمی‌دهد. ضمناً وزارت بهداشت داروی اچ‌آی‌وی را رایگان در اختیار بیماران قرار می‌دهد تا بار ویروسی فرد صفر شود و به دیگران انتقال ندهد.
: تمام داروها و آزمایش‌ها کاملاً رایگان است؟
در مراکز وزارت بهداشت که کاملاً رایگان است. در کلینک‌های خصوصی هم دارو رایگان در اختیار بیمار قرار می‌گیرد.
: بیماران غیر از دارو نیاز به مصرف چیز دیگری هم دارند؟
خیر، فقط باید دارو مصرف کنند. البته توصیه ما این است که هر 6 ماه یک بار تست قند و چربی بدهند و سالی یکبار هم میزان ویروسی‌شان آزمایش شود که مشخص شود به دارو جواب داده‌اند یا نه. بار ویروسی باید منفی باقی بماند و اگر بدن بیمار به داروها مقاوم شود داروهای دیگری به او داده شود.
: برای فرد مبتلا به غیر از استرس‌های محیطی و موارد شخصی دیگر چیز دیگری وجود دارد که طول عمر او را تهدید کند؟
خیر اگر تحت کنترل باشد و تست‌ها را درست انجام دهد عمر طبیعی خواهد داشت. اگر فرد تست دهد و به داروها مقاومت نشان دهد، دستورات دارویی و رژیم غذایی جدید برایش تجویز خواهد شد؛ یعنی اگر تحت کنترل باشد عمر طبیعی خواهد داشت. این خیلی مهم است که فرد درمان را انجام دهد چون اگر تحت درمان قرار نگیرد هم خودش زندگی نرمال نخواهد داشت هم افراد دیگر را مبتلا خواهد کرد.
: در کشور ما در محیط خانواده، کار و در بین دوستان و همکاران یا کادر درمان که شما اشاره‌ای به آن داشتید، چقدر فرهنگ مواجهه با بیماری اچ‌آی‌وی جا افتاده است؟ آیا نیاز است این باور ترویج کنیم که فرد مبتلا اشتباهی داشته مثل همه افراد دیگری که ممکن است اشتباه کرده باشند؟
اطلاع‌رسانی دائم از طریق رسانه‌ها لازم است که متأسفانه در کشور ما خیلی درباره‌اش صحبت نمی‌شود. هنوز این بیماری برای اجتماع انگ محسوب می‌شود و می‌ترسند. در محیط کار می‌ترسند، چون نمی‌دانند راه انتقالش هوا و عطسه و... نیست. کار کردن، زندگی کردن و تماس‌های عادی باعث انتقال از بیمار اچ‌آی‌وی مثبت نمی‌شود و فقط از طریق تماس جنسی نامطمئن و مادر آلوده به جنینش انتقال صورت می‌گیرد. در معتادان تزریقی استفاده از سرنگ مشترک هم راه انتقال بود که در حال حاضر با کاهش آسیبی که در ایران انجام شد این مورد هم کنترل شد. زمانی ایران در این برنامه در دنیا اول شد. البته در حال کم رنگ شدن است. حتی برای کسانی که با ابتلا به اچ‌آی‌وی به زندان می‌روند متادون و سرنگ مجانی می‌دهند که به کسی انتقال ندهد. حتی در زندان هم درمان وجود دارد و اگر موردی باشد درمان برایش صورت می‌گیرد. زندان‌ها در این مسئله طبق پروتکلی که داده شده خیلی خوب در حال فعالیت هستند. فقط رسانه‌ها کمی کم‌کاری می‌کنند. مسئله خیلی مهم‌تر این است که آموزش تماس جنسی مطمئن و نامطمئن در مدارس داده نمی‌شود. غریزه جنسی موضوعی طبیعی است و باید آموزش داده شود که انجام نمی‌شود.
: برخی می‌گویند حرفش زده نشود زیرا منجر به تابوشکنی می‌شود. به نظر شما نقش نهادهای حاکمیتی مثل آموزش‌وپرورش، وزارت بهداشت و وزارت علوم در آگاهی‌رسانی در شکستن این تابو چیست؟ چقدر نهادهای حاکمیتی و کسانی که با اقشار مختلف و گروه‌های سنی کار می‌کنند می‌توانند این موضوعات را آموزش دهند و در این فرایند کمک‌کننده باشند؟
آموزش‌وپرورش باید آموزش لازم را بدهد که متأسفانه اصلاً آموزش داده نمی‌شود. درحالی‌که این یک غریزه طبیعی است و باید آموزش داده شود. پدر و مادرها هم که معمولاً اصلاً صحبت نمی‌کنند. در نتیجه جوان از کجا باید یاد بگیرد که تماس جنسی مطمئن و نامطمئن یعنی چه؟ در همه جای دنیا آموزش‌وپرورش این مسائل را آموزش می‌دهد. اگر آموزش ندهند در فضای مجازی بدترین نوعش را که بی‌بندوباری در تماس جنسی است، یاد می‌گیرند.
: نقش وزارت بهداشت چیست؟
وزارت بهداشت کار خودش را انجام می‌دهد. آموزش‌وپرورش باید همکاری داشته باشد. همه باید همکاری کنند، ولی ما می‌بینیم که آموزش‌وپرورش این کار را نمی‌کند. گفته‌اند در مدارس اصلاً درباره مسائل جنسی صحبت نکنید. پدر و مادرها هم یا نمی‌دانند و یا خیلی تابو می‌دانند که درباره این مسائل با بچه‌هایشان صحبت کنند. ما خیلی در آموزش روابط امن در ایران مشکل داریم. سن ابتلا به اچ‌آی‌وی در ایران پایین آمده و تعداد مبتلایان بیشتر هم شده و روزبه‌روز در حال افزایش است.
: در حال حاضر وضعیت چطور است و چند درصد از مبتلایان در نتیجه رابطه جنسی پرخطر مبتلا می‌شوند؟
ازآنجایی‌که برای مقابله با ابتلای نوزاد از مادر در مراکز دولتی همه خانم‌های باردار تست می‌شوند و اگر مثبت باشند تحت درمان قرار می‌گیرند ما در ایران تقریباً دیگر انتقال مادر به جنین را به صفر رسانده‌ایم. حتی معمولاً متخصصین زنان در بخش خصوصی هم این تست را برای اچ‌آی‌وی می‌گیرند؛ بنابراین از این نظر مقداری خیالمان راحت است. البته ممکن است مواردی همچنان وجود داشته باشد که تست نداده‌اند که در آن صورت هنگام زایمان یا در اثر شیر دادن انتقال پیدا می‌کند. در حال حاضر زوج‌های زیادی داریم که زن یا شوهر مبتلا هستند، اما با درمان درست کنترل صورت گرفته و بچه سالم به دنیا آمده و زندگی نرمال دارند.
: پس می‌گویید بیشترین راه انتقال از طریق رابطه جنسی است؟ در حال حاضر میانگین سنی در مبتلایان چند سال است؟
بله. زمانی در دنیا 25 سال بود، اما امروز در ایران افرادی با سن 20 –22 سال هم می‌بینیم. پس میانگین سنی در حال کم شدن است.
: هر دو جنس خطر یکسانی را تجربه می‌کنند یا در یک گروه بیشتر است؟
در حال حاضر میزان ابتلا در آقایان بیشتر است. آن زمان که اعتیاد تزریقی باعث ابتلا می‌شد 96 درصد آقایان اچ‌آی‌وی مثبت بودند، ولی در حال حاضر تعداد خانم‌ها هم دارد به آقایان نزدیک می‌شود.
: پس نباید این برداشت وجود داشته باشد که خانم‌ها بیشتر از آقایان مبتلا به ایدز می‌شوند یا برعکس؟
خیر فرقی نمی‌کند.
: نکته پایانی؟
امروز برای اینکه بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی راحت زندگی کنند حتی به خانواده درجه‌یک آنها هم موضوع گفته نمی‌شود و می‌آیند مشاوره می‌شوند و تحت درمان زندگی می‌کنند. البته نباید اینطور باشد و جامعه باید بیشتر بداند و آگاه باشد. در اوایل بیماری در امریکا هر زمان تلویزیون را روشن می‌کردیم بدون توقف درباره اچ‌آی‌وی صحبت می‌کردند ولی اینجا اصلاً اینطور نبود و نیست درحالی‌که حتی مدارس آنجا هم آموزش می‌دهند.