پایگاه خبری سلامت
دکتر جعفر جندقی
مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر
پویش ملی پیشگیری و مبارزه با «سرطان» با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره سرطان، اهمیت پیشگیری، غربالگری و تشخیص زودهنگام، تقویت فرهنگ خودمراقبتی در جامعه و نیز افزایش همکاری‌های بین‌بخشی برای کاهش عوامل خطر این بیماری برگزار می‌شود.
در این پویش تلاش می‌شود تا مردم با عوامل خطر سرطان‌ها، روش‌های کاهش این خطرات، علائم هشدار این بیماری و اهمیت مراجعه به‌موقع و منطم به مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌ها و خانه‌های بهداشت به‌خصوص جهت شرکت در برنامه‌های غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان‌های روده بزرگ و پستان آشنا شوند. همچنین تلاش می‌شود تا از طریق هماهنگی با بخش‌ها و سازمان‌هایی که فعالیت‌های آنها به‌نوعی بر سرطان تاثیرگذارند، سیاست‌ها و برنامه‌های کاهش مخاطرات مرتبط با این بیماری اتخاذ گردد.
تشخیص سالانه حدود 173 مورد ابتلا جدید به «سرطان» در هر صد هزار نفر جمعیت ایران
سرطان یکی از مهم‌ترین معضلات بهداشتی در جهان و کشور ما است که با روند روبه‌رشدی مواجه است. افزایش آمار سرطان به عواملی مانند افزایش سن جمعیت، تغییرات سبک زندگی، قرارگرفتن در معرض عوامل خطر محیطی و ژنتیکی مرتبط است. تشخیص دیرهنگام و آگاهی ناکافی از علائم اولیه جزء چالش‌های اصلی در مدیریت این بیماری محسوب می‌شوند.
براساس آخرین آمار منتشرشده از سوی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت، در هر صد هزار نفر جمعیت ایرانی، سالانه حدود 173 مورد ابتلا جدید به این بیماری در کشور شناسایی می‌شود که این عدد برای زنان اندکی کمتر (171 در صد هزار) و برای مردان اندکی بیشتر (175 در هر صد هزار) است. اما پیش‌بینی‌ها و تخمین‌ها حاکی از این است که تا کمتر از 2 دهه آینده این ارقام دو برابر خواهندشد.
ارتباط جدی «سرطان» با سبک زندگی و تغذیه
سبک زندگی و تغذیه نقش مهمی در کاهش یا افزایش خطر ابتلا به سرطان دارند. عواملی مانند مصرف دخانیات، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب (مصرف کم میوه‌ها و سبزیجات و مصرف زیاد غذاهای پرچرب و فرآوری‌شده) و قرارگرفتن در معرض آلاینده‌ها می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد. به‌عنوان مثال، استفاده از سیگار می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان ریه را بیش از 10 برابر نماید و یا مصرف الکل می‌تواند احتمال سرطان‌های دهان، کبد و مری را حتی تا 4 برابر افزایش دهد. برخی از تحقیقات نشان داده افرادی که رژیم غذایی پرچرب مصرف داشتند در مقایسه با افرادی که از چنین رژیم‌هایی غذایی اجتناب کردند، 98 درصد بیشتر در معزض خطر ابتلا به سرطان‌های روده بزرگ و مقعد قرار دارند. در مقابل، رعایت سبک زندگی سالم شامل تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و پرهیز از رفتارهای پرخطر به کاهش احتمال بروز سرطان کمک می‌کند.
نقش افزایش آگاهی و خودمراقبتی در پیشگیری از «سرطان»
آگاهی عمومی، افزایش سواد سلامت و توانمندسازی افراد برای مراقبت از خود، ابزارهای کلیدی در پیشگیری از سرطان هستند. آموزش درباره علائم اولیه، تشویق به انجام غربالگری‌های منظم و تغییر عادات ناسالم می‌تواند میزان ابتلا را کاهش دهد. فرد، خانواده و جامعه آگاه و مسئولیت‌پذیر بهتر می‌تواند از خود و دیگران در برابر سرطان محافظت کند. این پویش فرصتی است برای همگان تا با اطلاعات به‌روز و اقدامات پیشگیرانه، گام‌های موثری در راستای سلامت خود، خانواده و جامعه بردارند.
آموزش‌های موثر به خانواده و جامعه برای پیشگیری از «سرطان»
آموزش سبک زندگی سالم: اولین مورد، آموزش سبک زندگی سالم است که تغذیه، ورزش و پرهیز از دخانیات و الکل را در برمی‌گیرد. در مورد تغذیه سالم تاکید بر مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و کاهش مصرف غذاهای پرچرب، سرخ‌شده، شور و فرآوری‌شده وجود دارد. فعالیت بدنی نیز ضرورت دیگر در این باره است که از همین‌رو تشویق به حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط و محدودکردن عادت‌های کم‌تحرکی مانند تماشای تلویزیون اهمیت دارد. پرهیز از استعمال دخانیات و مصرف الکل با اطلاع‌رسانی درباره نقش ضررهای مصرف دخانیات و الکل در افزایش خطر سرطان در این زمینه بسیار مهم است.
آموزش تشخیص زودهنگام سرطان: آگاهی‌رسانی در مورد علائم اولیه سرطان‌های شایع مانند تغییر در خال‌های پوستی، زخم‌های بهبود نیافته، توده‌های غیرعادی در هر قسمتی از بدن، سرفه یا گرفتگی صدای طولانی‌مدت، سوءهاضمه طولانی، خونریزی غیرطبیعی، تغییرات اجابت‌مزاج و کاهش وزن بی‌دلیل به عموم جامعه لازمه تشخیص زودهنگام خواهدبود. از همین‌رو، تشویق به انجام غربالگری‌های منظم مانند بررسی خون مخفی در مدفوع، کولونوسکوپی، ماموگرافی، تست پاپ‌اسمیر اهمیت دارد. در حال‌حاضر، غربالگری و تشخیص زودهنگام دو سرطان شایع پستان و روده بزرگ در تمام مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌ها و خانه‌های بهداشت سراسر کشور در حال‌انجام است.
ارتباط با محیط سالم: گام بعد در جهت پیشگیری از سرطان، آموزش به خانواده‌ها درباره خطرات آلودگی هوا، مواد شیمیایی، اشعه‌ها و اهمیت کاهش مواجهه با این عوامل است. ضمن اینکه ترویج استفاده از محصولات طبیعی و کاهش استفاده از مواد مضر آرایشی نیز باید مدنظر قرار گیرد.
تقویت خودمراقبتی در خانواده‌ها: آموزش خانواده‌ها درباره اهمیت مدیریت استرس و خواب کافی در کاهش خطر ابتلا به سرطان موثر است. همچنین انجام چکاپ‌های دوره‌ای و مراجعه به پزشک در صورت مشاهده تغییرات غیرطبیعی در بدن نیز می‌تواند به‌عنوان راهکار پیشگیرانه موثر معرفی شود.
آگاهی درباره عوامل ژنتیکی: ارائه مشاوره ژنتیکی درباره خانواده‌هایی که سابقه خانوادگی سرطان دارند و آموزش درباره اقدامات پیشگیرانه خاص اقدام موثر دیگر در مدیریت سرطان است.
آموزش به کودکان و نوجوانان: آموزش رفتارهای سالم از سنین پایین برای کاهش عادت‌های ناسالم مانند مصرف غذاهای فرآوری‌شده یا کم‌تحرکی و از طرفی، آموزش والدین برای ایجادی محیطی سالم و حمایت‌کننده برای فرزندان می‌تواند در ارتقای فرهنگ سلامت و بهداشت جامعه تاثیر بسزایی داشته‌باشد.
علاوه بر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام پزشکی، انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد مرتبط با موضوع سرطان، مدارس، مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، شهرداری‌ها، مخابرات و اپراتورهای تلفن همراه در سطح کشور، رسانه‌‌ها و شبکه‌های اجتماعی، شرکت‌های دولتی و خصوصی، مراکز فرهنگی و... با هماهنگی و نظارت وزارت بهداشت می‌توانند در ترویج این آموزش‌ها مشارکت نمایند.