پایگاه خبری سلامت
مریم‌سادات کاظمی
«مو» نقش مهمی در ظاهر دارد و همه افراد به داشتن موهای سالم و زیبا علاقه‌مند هستند. با این حال، موها تحت‌تاثیر عواملی مانند افزایش سن، زمینه ژنتیکی، تغییرات هورمونی، استرس، تغذیه نامناسب، ابتلا به برخی بیماریها و... کم‌پشت شده یا دچار ریزش می‌شوند. از دیرباز روش‌های مختلفی برای بازگرداندن رویش موها مورد استفاده قرار گرفته است، اما کاشت مو بیش از هر روش دیگری مقبولیت یافته و نتایج مطلوبی به همراه داشته است. در این روش، فولیکول‌های موی فرد از ناحیه پشت سر به قسمت‌های کم‌پشت پیوند داده می‌شوند. کاشت مو اقدامی کاملاً تخصصی است و باید توسط متخصص پوست باتجربه انجام شود. در غیر این‌صورت ممکن است با عوارض جدی و گاه جبران‌ناپذیر همراه باشد.
با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم: «من ۴۰ ساله هستم و برای کاشت مو به کلینیکی مراجعه کردم که ادعا می‌کرد کاملاً حرفه‌ای است. اما متاسفانه همه‌چیز از همان ابتدا اشتباه پیش رفت. بعد از عمل، سرم به‌شدت عفونت کرد و التهاب شدیدی داشتم. درد و خارش امانم را بریده بود، اما بدتر از همه این بود که بخش‌هایی از موهایی که کاشته شده بود، به‌طور کامل از بین رفتند. به‌دلیل استفاده از ابزارهای غیربهداشتی، زخم‌های عمیقی روی سرم به جا مانده که حالا اصلاً نمی‌دانم خوب می‌شوند یا نه. علاوه بر این، تب و ضعف شدید گرفتم که پزشک گفت ممکن است عفونت به جاهای دیگر بدنم هم سرایت کرده باشد. وقتی برای پیگیری به کلینیک مراجعه کردم، اصلاً پاسخ درستی ندادند و حتی مشاوره بعد از عمل هم آن‌طور که باید، انجام نشد. الان مانده‌ام با کلی عوارض و نگرانی که اصلاً قرار نبود تجربه کنم.»
«کاشت مو» باید پس از بررسی دقیق توسط متخصص پوست متبحر انجام شود
دکتر شاهین آقایی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
: آقای دکتر پیش از پرداختن به مقوله «کاشت مو» لطفا بفرمائید ریزش مو تحت‌تاثیر چه عواملی اتفاق می‌افتد؟
ریزش مو در درجه اول با مجموعه عوامل افزایش سن، تغییر در هورمون‌ها و سابقه خانوادگی طاسی مرتبط است. به‌عنوان یک قاعده، هر چه ریزش مو زودتر شروع شود، طاسی شدیدتر می‌شود. اما اینکه گفته می‌شود طاسی اغلب به‌دلیل گردش خون ضعیف در پوست سر، کمبود ویتامین‌ها، شوره سر و حتی بیش از حد کلاه پوشیدن است، حقیقت مطلق نیست. همچنین اینکه می‌توان با نگاه کردن به پدربزرگ مادری علت ریزش مو را تشخیص داد یا اینکه مردان 40 ساله‌ای که هنوز موهای خود را از دست نداده‌اند، هرگز طاس نخواهند شد، نیز صحت ندارد.
: در تعریف اجمالی، «کاشت مو» به چه اقدامی گفته می‌شود؟
جراحی کاشت مو برای بازگرداندن مو به بخش‌هایی از پوست سر که دچار طاسی یا کم‌پشتی است، انجام می‌شود. انواع مختلفی از جراحی کاشت مو وجود دارد و معمولاً شامل کاشت فولیکول‌ها یا ریشه‌های مو است. علاوه بر این، روش‌هایی مانند جراحی فلپ و حذف مرحله‌ای پوست طاس سر نیز به‌عنوان گزینه‌هایی برای جایگزینی مو مورد استفاده قرار می‌گیرند. در روش فلپ، بخشی از پوست سر همراه با فولیکول‌های مو جابه‌جا شده و به ناحیه موردنظر بخیه زده می‌شود. هر یک از این نوع جراحی‌ها را می‌توان به‌تنهایی یا به‌صورت ترکیبی مورد استفاده قرار داد تا بهترین نتیجه ممکن را برای جایگزینی مو به بیمار ارائه دهد.
: مهم‌ترین روش‌هایی که برای ترمیم مو انجام می‌شود، چیست؟
دو نوع اصلی از روش‌های ترمیم مو وجود دارد. با استخراج واحد فولیکولی FUE، تک‌تک فولیکول‌های مو از پشت و طرفین سر برداشته شده و سپس در محل گیرنده قرار داده می‌شوند. در روش پیوند واحد فولیکولی FUT، نواری از پوست با فولیکول‌های مو از پشت سر برداشته شده، سپس فولیکول‌های مو از نوار پوست در زیر میکروسکوپ جدا شده و در شکاف‌هایی ریز در محل گیرنده قرار می‌گیرند. استخراج واحد فولیکولی FUE روش جدیدتر و رایج‌تری برای ترمیم مو است. اگرچه پیوند سنتی‌تر واحد فولیکولی هنوز انجام می‌شود و مزایای خاص خود را دارد. استخراج واحد فولیکولی معمولاً تهاجم کمتری دارد که منجر به بهبودی سریع‌تر و کاهش جوشگاه می‌شود.
: چه کسانی کاندیدای مناسب برای جراحی «کاشت مو» هستند؟
اگر فرد موهای سالمی در پشت و کناره‌های سر داشته باشد تا به‌عنوان نواحی اهداکننده عمل کنند، ممکن است کاندیدای کاشت مو باشد. نواحی اهداکننده محل‌هایی روی سر هستند که گرافت‌ها و فلپ‌ها از آنها گرفته می‌شود. عوامل دیگری مانند رنگ مو، بافت و مواج یا مجعد بودن نیز ممکن است روی نتیجه زیبایی تاثیر بگذارد.
: چه عواملی در انتخاب تکنیک‌های «کاشت مو» برای افراد مختلف نقش دارد؟
تعدادی از تکنیک‌ها در جراحی کاشت مو استفاده می‌شود. گاهی اوقات از دو یا چند تکنیک برای دستیابی به بهترین نتایج استفاده می‌شود. جراحی کاشت مو می‌تواند ظاهر و اعتمادبه‌نفس فرد را افزایش دهد، اما نتایج لزوماً با ایده‌آل مدنظر فرد مطابقت نخواهد داشت. قبل از تصمیم به جراحی، فرد باید به‌دقت در مورد انتظارات خود فکر کند و آنها را با جراح در میان بگذارد. تکنیک‌های کاشت مو مانند گرافت پانچ، مینی گرافت، میکروگرافت و گرافت نواری به‌طور کلی در بیمارانی انجام می‌شود که مایل به تغییر کمتری در پری مو هستند. فلپ، جراحی کششی پوست و جراحی برداشت مرحله‌ای ناحیه طاس سر روش‌هایی هستند که معمولاً برای بیمارانی که خواهان تغییر چشمگیرتری هستند، مناسب‌تر است. گرافت تکه‌ای میلی‌متری از پوست سر است که حاوی ریشه مو است. باید به‌خاطر داشت که محدودیت‌هایی برای آنچه می‌توان انجام داد وجود دارد. ممکن است به فردی با موهای بسیار کم توصیه نشود که تحت عمل جراحی کاشت مو قرار گیرد. از آنجایی که مینی گرافت‌ها معمولاً درمان جراحی انتخابی برای پرکردن نواحی کم‌پشت شده هستند، کاندیدای خوب برای این روش باید دارای رشد موهای متراکم در پشت سر باشد. مینی گرافت‌ها از این ناحیه متراکم برداشت می‌شوند و دوباره در مناطق جلوی سر کاشته می‌شوند تا ظاهر کامل‌تری ایجاد کنند. گاهی اوقات اگر فرد کاندیدای مناسبی ارزیابی شود، ممکن است از روش‌های فلپ استفاده شود.
: در هنگام مشاوره برای جراحی کاشت مو چه عواملی ارزیابی می‌شود؟
در مشاوره اولیه، جراح، رشد و ریزش موی فرد و سابقه خانوادگی ریزش مو را بررسی می‌کند و متوجه می‌شود که آیا فرد قبلاً جراحی کاشت مو داشته یا خیر. جراح همچنین از فرد سوالاتی در مورد سبک زندگی می‌پرسد و انتظارات و اهداف از جراحی را مطرح می‌کند. شرایط پزشکی که می‌تواند حین یا بعد از عمل باعث ایجاد مشکلاتی شود مانند دیابت، فشارخون بالای کنترل‌نشده، مشکلات لخته شدن خون یا زمینه ایجاد اسکار بیش از حد را باید با جراح در میان گذاشت. همچنین سیگار کشیدن و مصرف دارو به‌ویژه آسپرین یا سایر داروهایی که بر لخته‌شدن خون تاثیر می‌گذارد نیز باید به جراح اطلاع داده شود. جراح نیز درباره بی‌حسی، نوع امکاناتی که در آن جراحی انجام می‌شود و خطرات و هزینه‌های مربوطه توضیح می‌دهد. از پرسیدن هرگونه سوال از پزشک نباید تردید داشت. مشورت با جراح در مورد اطمینان از نوع روش جراحی، دوره نقاهت، خطرات و عوارض، مراقبت‌ها، مدت زمان بهبود، تصویر تقریبی از چهره پس از کاشت مو و گزینه‌های احتمالی درمان در صورت عدم‌دستیابی به نتیجه موردنظر اهمیت دارد.
: چگونه باید برای جراحی «کاشت مو» آماده شد؟
جراح دستورالعمل‌های خاصی را در مورد نحوه آماده‌شدن برای جراحی از جمله اصول تغذیه، سیگارکشیدن و مصرف یا اجتناب از برخی ویتامین‌ها و داروها به فرد می‌دهد. رعایت دقیق این دستورالعمل‌ها به فرد کمک می‌کند تا عمل جراحی راحت‌تر انجام شود. اگر فرد سیگار می‌کشد بسیار مهم است که حداقل یک یا دو هفته قبل از جراحی آن را ترک کند. سیگار، جریان خون را در پوست مهار می‌کند و می‌تواند در بهبودی اختلال ایجاد کند. همچنین باید برنامه‌ریزی داشت که بعد از جراحی شخص دیگری، فرد را به خانه برساند. جراحی کاشت مو معمولاً در مطب پزشک یا مرکز جراحی سرپایی انجام می‌شود و به‌ندرت نیاز به بستری‌شدن در بیمارستان دارد.
: «کاشت مو» با بی‌حسی انجام می‌شود یا بی‌هوشی؟
جراحی کاشت مو صرف‌نظر از اینکه از چه تکنیکی استفاده می‌شود، معمولاً با استفاده از بی‌حسی موضعی همراه با داروی آرام‌بخش انجام می‌شود تا فرد آرام و راحت باشد. پوست سر نسبت به درد حساس نخواهد بود اما ممکن است فرد از فشار یا کشش آگاه شود. بی‌هوشی عمومی ممکن است برای موارد پیچیده‌تری که شامل کشش پوستی یا فلپ است، استفاده شود.
: جراحی «کاشت مو» چه خطراتی دارد؟
جراحی کاشت مو معمولاً زمانی ایمن است که توسط یک جراح مجرب انجام شود. با این حال، بیماران در واکنش‌های فیزیکی و توانایی‌های التیام بافتی بسیار متفاوت هستند و نتیجه هرگز کاملاً قابل پیش‌بینی نیست. مانند هر روش جراحی، عفونت ممکن است رخ دهد. خونریزی بیش از حد یا اسکارهای پهن، که گاهی اوقات اسکارهای ناشی از کشش نامیده می‌شوند، ممکن است ایجاد شود. در روش‌های پیوند، این خطر وجود دارد که برخی از پیوندها «نگیرند». اگرچه ریزش ساقه موهای کاشته شده، قبل از رشد مجدد در محل جدید، طبیعی است، گاهی اوقات موی کاشته‌شده می‌میرد و جراحی ترمیمی باید پس از چند ماه تا یک سال انجام شود. گاهی اوقات، بیمارانی که پیوند مو دریافت می‌کنند، متوجه برجستگی‌های کوچکی در پوست سر می‌شوند که در محل پیوند ایجاد می‌شود. این نواحی را معمولاً می‌توان با موهای اطراف پوشاند. هنگامی که ریزش مو پس از کاشت مو ایجاد شود، ظاهری غیرطبیعی و «لکه‌دار» ممکن است ایجاد شود؛ به‌خصوص اگر موهای تازه کاشته‌شده در کنار قسمت‌هایی از موها قرار بگیرند که همچنان به ریزش ادامه می‌دهند. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است جراحی اضافی مورد نیاز باشد.
: آیا «کاشت مو» عوارضی در پی دارد؟
عوارض عمومی شامل واکنش‌های نامطلوب به بی‌هوشی و بی‌حسی و عوارض کلی در هر جراحی در مورد کاشت مو نیز متصور است. خونریزی، تاکی کاردی (افزایش ضربان قلب)، سنکوپ (از هوش رفتن) و درد نیز از عوارض حین این اقدام است. عفونت، درد، خارش و ادم (تورم پوستی) نیز عوارض پس از کاشت مو محسوب می‌شود. نارضایتی بیماران و عوارض ناشی از داروها نیز به‌عنوان عوارض غیرجراحی مطرح هستند. تهی شدن محل اهدا، ظاهر بیدخورده، کمرنگ‌شدن پوست، جای زخم نقطه‌ای، ریزش مو، پیوندهای زیرپوستی، اسکار کلوئید(گوشت اضافه)، کیست پوستی، نکروز یا سیاه‌شدگی، برداشت بیش از حد، بی‌حسی و درد مداوم عوارضی است که امکان دارد در ناحیه اهداکننده اتفاق بیفتد. خط موی ضعیف، ظاهر غیرطبیعی با تراکم کم، تورم در ناحیه گیرنده، نکروز یا سیاه شدن پوست، عفونت بعد از عمل و کیست‌ها نیز عوارض در ناحیه گیرنده هستند.
: چه اقدامات درمانی برای عوارض «کاشت مو» توصیه می‌شود؟
بسیاری از عوارض کاشت مو قابل‌اجتناب هستند. شرح‌حال دقیق و مشاوره مناسب قبل از جراحی به برنامه‌ریزی صحیح کمک و از نارضایتی بیمار جلوگیری می‌کند. روش FUE برای جلوگیری از عوارض FUT مانند اسکار گسترده انجام می‌شود. هر چند این یک روش جراحی بی‌خطر است اما می‌تواند با عوارضی همراه باشد. غربالگری دقیق بیمار برای جلوگیری از نارضایتی و انتظارات غیرواقعی از اهمیت بالایی برخوردار است. با برنامه‌ریزی و اجرای دقیق جراحی و رعایت تمام اصول علمی و حرفه‌ای توسط جراح و تیم او می‌توان از عوارض جلوگیری کرد. در صورت ایجاد هرگونه عارضه، پس از شناخت دقیق، باید آن را درمان کرد.
عفونت در ناحیه کاشت مو می‌تواند منجر به تخریب دائمی فولیکول‌های مو شود
دکتر امیرهوشنگ احسانی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
عفونت پس از جراحی کاشت مو به چند عامل بستگی دارد. استریل‌بودن وسایل و محیط از جمله علل تاثیرگذار در این مسئله است. گاهی اوقات برش‌هایی که پشت سر انجام می‌شود، پهن‌تر از حد معمول است و باعث بازشدن زخم می‌شود که در اثر تماس با محیط پوست و اطراف منجر به عفونت می‌شود. اما مهم‌ترین عامل، روش تکنیک جراحی مرتبط با محیط است. اگر عفونت در محیط باشد امکان دارد به بافت‌های زیرین برسد، گسترش پیدا کند و باعث تخریب این بافت‌ها و از بین‌رفتن بافت چربی شود. در نهایت حتی پس از بهبودی و رفع عفونت نیز ممکن است همراه با اسکار باشد. البته به‌ندرت امکان دارد عفونت به قسمت‌های دیگر بدن گسترش پیدا کند. حتما برای پیشگیری از عفونت پس از کاشت مو باید محیط و وسایل استریل باشند، سرسوزن‌ها و سرنگ‌ها یکبارمصرف باشند و پزشک و تکنسین‌‌هایی که این کار را انجام می‌دهند به‌خوبی نکات استریل را رعایت کنند.
استریل‌بودن وسایل و محیط مهم‌ترین اقدام جلوگیری از عفونت
معمولا پس از کاشت مو نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک نیست مگر اینکه احتمال عفونت وجود داشته باشد. البته مصرف این داروها می‌تواند تا حد زیادی عفونت‌های پس از کاشت مو را کنترل کنند که با توجه به نوع عفونت‌ها که بیشتر استافیلوکوک اورئوس است، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سفالکسین یا داروهای قوی‌تر کمک‌کننده است. عفونت‌های پس از کاشت می‌توانند باعث تخریب ناحیه فولیکولار مو شوند و حتی در ناحیه اهداکننده یا گیرنده، مو رویش پیدا نکند. پانسمان‌های خاص آنتی‌باکتریال می‌توانند در محل اهداکننده فولیکول مو موثر باشند تا خطر عفونت را کاهش دهند. مواد ضدعفونی‌کننده مانند بتادین و... نیز در پیشگیری از عفونت موثر هستند. اگر عفونت درمان نشود در بسیاری موارد منجر به تخریب دائمی فولیکول مو و در نهایت اسکار می‌شود و امکان دارد هیچ‌گاه در این ناحیه مو رویش پیدا نکند.
در صورت عدم‌حصول نتیجه جراحی زیبایی، پزشک مسئول است
کریم ایمانی
فارغ‌التحصیل حقوق پزشکی و دکترای حقوق خصوصی
در مورد اینکه جراحی زیبایی را یک عمل درمانی در نظر بگیریم، بین حقوقدانان اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی بر این باورند، به دلیل آنکه عمل جراحی زیبایی یک عمل اختیاری است، بنابراین یک عمل درمانی محسوب نمی‌شود و از این‌رو، تحت‌عنوان جراحی غیرضروری از آن یاد می‌کنند.
اما، عده‌ای دیگر معتقدند که به‌دلیل اوضاع و احوال اجتماعی جامعه و نیازهای روانی افراد جامعه یا به تعبیری نیاز ضروری، آن را یک عمل ضروری قلمداد می‌کنند. البته مواردی که ضروریت آن از نظر عرف جامعه ایجاب نماید.
قانون‌گذار در بند ج ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است که هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع، در صورتی که با رضایت شخص یا اولیا یا نمایندگان قانونی و با رعایت موازین علمی، فنی و نظامات دولتی انجام شود، مجاز است. به همین دلیل، قانون‌گذار عمل جراحی زیبایی را نیز مشروع و مجاز تلقی کرده است.
اخذ رضایت‌نامه از بیمار فقط به منزله اجازه انجام عمل جراحی است
اگر پزشک با اخذ رضایت‌نامه از بیمار برای خود اقدام به تحصیل برائت از عمل جراحی در مقابل بیمار نموده باشد، موجب معافیت پزشک از مسئولیت نمی‌شود و پزشک در صورت قصور در امر پزشکی، مسئول و متعهد به جبران خسارت است. در واقع، اخذ رضایت از بیمار به منزله اجازه انجام عمل جراحی برای پزشک است. بنابراین، اخذ برائت از بیمار در صورتی‌که پزشک مرتکب قصور در عمل جراحی شده باشد، موجب عدم مسئولیت پزشک نمی‌شود. بدین‌ترتیب زمانی که شخصی به کلینیک کاشت مو مراجعه کرده و به‌دلیل کاشت مو منجر به عوارض و آسیب به بیمار شده حتی به‌رغم تعهدنامه کتبی و رضایت از بیمار، امکان شکایت وجود دارد.
در جراحی‌های زیبایی تعهد پزشک تعهد به نتیجه است
به‌طور کلی، تعهد پزشک در مقابل اعمال جراحی تعهد به وسیله است؛ به این معنا که پزشک مراقبت‌ها و موازین علمی و فنی خود را به‌کار می‌گیرد تا به تعهد خود در مقابل بیمار عمل نماید. اما نتیجه عمل جراحی را تضمین و تعهد نمی‌کند. اما این موضوع در مورد اعمال جراحی زیبایی فرق می‌کند و برعکس تعهد پزشک تعهد به نتیجه است. چراکه در جراحی‌های زیبایی هدف معالجه، درمان بیماری نیست و از طرفی با توجه به تعهد پزشک به نتیجه عمل جراحی زیبایی، فرد تن به جراحی می‌دهد. بنابراین، در صورت عدم‌حصول نتیجه مطلوب، پزشک مسئول است.
اگر در اثر انجام عمل زیبایی به دلیل رعایت نکردن اصول بهداشتی در حین عمل به بیمار آسیب برسد یا عارضه‌ای ایجاد شود، پزشک یا کلینیک مسئول هستند. در این مورد تفاوتی ندارد که موضوع عمل جراحی زیبایی باشد یا عمل درمانی؛ مثل عمل قلب یا عمل دیگری. در هر صورت تعهد کلینیک و پزشک، تعهد به نتیجه است. استفاده از وسایل و ابزارآلات پزشکی که پزشک به کار می‌گیرد جزء تعهد به نتیجه از طرف پزشک، کلینیک یا بیمارستان است. از این جهت، تعهد پزشک در مقابل سالم‌بودن وسایل و ابزارآلات پزشکی همچون سرم، وسایل جراحی، مواد ضدعفونی، خون، نتیجه آزمایش و... تعهد به نتیجه است و در صورت سهل‌انگاری، پزشک و کلینیک در مقابل بیمار مسئول هستند و هیچ‌گونه دفاعی از سوی شخص مسبب، پذیرفته نیست.
در صورت بروز عوارض جراحی زیبایی امکان شکایت ازکلینیک و پزشک وجود دارد
در صورت بروز آسیب یا عوارض پس از جراحی، بیمار می‌تواند از دادسرای عمومی و انقلاب که در تهران دادسرای تخصصی رسیدگی به جرایم پزشکی وجود دارد، اقدام به طرح شکایت از کلینیک، پزشک، پزشکان و کادر پزشکی مرتکب قصور یا تقصیر شده‌اند، نماید. پس از ثبت شکایت، موضوع از سوی شعبه دادسرا به کمیسیون پزشکی قانونی یا کمیسیون نظام پزشکی ارجاع داده می‌شود و با تشکیل جلسه با حضور طرفین پرونده بالینی بیمار و نتایج حاصله و اظهارات طرفین بررسی و نتیجه به دادسرا اعلام می‌شود. چنانچه خسارتی در نتیجه عمل جراحی به بیمار وارد شده باشد، با ارسال پرونده به دادگاه کیفری، جهت تعیین جبران خسارت حسب نظریه کمیسیون پزشکی حکم صادر می‌گردد.
قانون‌گذار نهاد دیگری را از حیث رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه‌ای پیش‌بینی نموده که ابتدا دادسرای نطام پزشکی به موضوع شکایت رسیدگی می‌نماید. چنانچه اعتقاد به تخلف صنفی و حرفه‌ای وجود داشته باشد، پرونده به هیئت بدوی انتظامی پزشکی ارجاع می‌شود. منتها در این مورد جبران خسارت موضوعیت ندارد و فقط از بعد انتظامی رسیدگی می‌شود.
همچنین از بُعد تعرفه مصوب اضافه بر دستمزد عمل جراحی، تعزیرات حکومتی متصدی رسیدگی امر است.
به‌طور کلی اگر پزشک قوانین فنی و حرفه‌ای اصول پزشکی و علمی را رعایت کرده باشد و مرتکب بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی در انجام اعمال جراحی نشده باشد، مسئول نیست. اما همانگونه که گفته شد، در فرض انجام عمل جراحی زیبایی موضوع متفاوت است. چون تعهد پزشک تعهد به نتیجه است و باید علاوه بر تعهد به رعایت اصول فنی و علمی پزشکی، متعهد به نتیجه در مقابل عمل جراحی زیبایی باشد.