پایگاه خبری سلامت
ندا احمدلو
این هفته، در صفحه «میزگرد تغذیه» میزبان خانم معصومه محمدی هستیم که از چاقی شکم و پهلوها ناراحت است. ایشان در 38 سالگی دچار یائسگی زودرس شده و این مساله مهم‌ترین علت بروز چاقی شان محسوب می شود. در ادامه با نحوه تغذیه خانم محمدی آشنا می‌شویم و نظر متخصصان «سلامت» را می‌پرسیم.
خانم محمدی که با قد 158 سانتی متر، 74 کیلوگرم وزن دارد، می‌گوید:
پس از یائسگی در نواحی شکم و پهلوها، چاق شدم!
: خانم محمدی، لطفا کمی در مورد وضعیت جسمانی خود توضیح دهید.
42 ساله هستم. وزنم 74 کیلوگرم و قدم 158 سانتی‌‌متر است. در سن 38 سالگی دچار یائسگی زودرس شدم و پس از آن اضافه وزن پیدا کردم؛ البته فقط چاقی شکم و پهلو. پیش از یائسگی، وزنم بین 60 تا 65 کیلوگرم بود اما بیشتر نمی‌شد.
: برنامه تغذیه شما چگونه است؟
برنامه غذایی معمولی دارم و همه چیز می خورم. اما عادت به خوردن ماده غذایی خاصی به‌طور زیاد ندارم.
: آیا اقدامی برای کاهش وزن تان کرده اید؟
تا به‌حال به متخصص تغذیه مراجعه نکردم. اما خودم گاهی رژیم گرفتم که تاثیری در کاهش وزنم نداشت. دمنوش‌های لاغری خریدم و مدتی مصرف کردم اما هیچ فایده‌ای نداشت.
: آیا تمرینات ورزشی انجام می‌دهید؟
قبلا گاهی برای ورزش همگانی به پارک می‌رفتم و پیاده‌روی داشتم اما الان خیر.
تاکید دکترمحمدرضا وفا به سوژه «میزگرد تغذیه»
داشتن رژیم با هدف کنترل وزن، بعد از یائسگی ضروری است!
: آقای دکتر، علت افزایش وزن پس از یائسگی چیست؟
مقدار وزن این خانم نشان‌دهنده وضعیت چاقی جدی است. متاسفانه، رابطه دو سویه بین چاقی و اختلالات هورمونی از جمله یائسگی در خانم‌ها وجود دارد. چاقی شدید یکی از عوامل یائسگی زودرس است و این در حالی است که اختلالات هورمونی ناشی از یائسگی نیز می‌تواند چاقی را تشدید کند. یائسگی در سنین پایین عامل اختلال در وضعیت هورمونی و متابولیک بدن است و چاقی را تشدید میکند.
: مصرف دمنوش‌های مختلف برای کاهش وزن موثر هستند؟
امروزه، تبلیغات گسترده‌ای در فضای مجازی راجع به تاثیر دمنوش‌ها و داروهای مختلف برای بهبود چاقی انجام می شود در حالی‌که تصور دستیابی به وزن ایده‌آل با این روش‌ها کاملا اشتباه است. پرواضح است که اگر چنین راهکارهایی موثر بود، معضل چاقی در جوامع برطرف شده بود.
: فعالیت بدنی تا چه حد در کنترل وزن نقش دارد؟
چاقی یک موازنه بین کل انرژی دریافتی از طریق خوراکی‌ها و آشامیدنی‌های روزانه و مصرف کالری در بدن است. بخشی از انرژی برای فعالیت‌های حیاتی بدن مانند تنفس، تنظیم ضربان قلب، تنظیم دمای بدن و... صرف میشود. بخش دیگر به فعالیت فیزیکی مربوط است. البته فعالیت جسمانی در افراد چاق کمتر میشود چراکه این وضعیت بدنی نشاط و پویایی برای فعالیت را کم میکند و از طرفی عملکرد قلبی و ریوی نیز کاهش می‌یابد که تاثیر منفی بر تحرک بدنی دارد.
: چاقی‌های موضعی مانند چاقی در ناحیه شکم و باسن می‌تواند با یائسگی مرتبط باشد؟
تا پیش از سن یائسگی در زنان و مردان، اگر کالری دریافتی از خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها از مقدار موردنیاز بدن باشد، مقدار بسیار کمی از کالری اضافی روزانه در آقایان بهشکل گلیکوژن در ماهیچه‌ها ذخیره و مازاد آن توسط کبد به چربی تبدیل میشود. ارتباط چاقی با کبد چرب نیز به این علت است که کبد کالری اضافی را به چربی تبدیل میکند تا قند خون کاهش یابد. این وضعیت برای عملکرد طبیعی بدن خطرناک است.
مقدار چربی ناشی از کالری اضافی که به‌مرور در بدن تجمع یافته در آقایان به‌دلیل تاثیر هورمون‌های جنسی، عمدتا بهشکل چربی‌های احشایی در حفره شکم ذخیره میشود. این نوع چاقی خطرناک ترین نوع چاقی است و چاقی مرکزی گفته میشود که با چربی‌های خون در تبادل است و کبد را چرب میکند و حتی با بروز دیابت نیز مرتبط است. در خانم‌ها معمولا تا پیش از سن یائسگی، کالری اضافی بیشتر در ناحیه باسن و ران جمع میشود که این چربی‌ها مانند چربی‌های شکمی عوارض متابولیک ایجاد نمی‌کنند. اما از زمانی که یائسگی اتفاق می‌افتد و اثر هورمون‌های جنسی از بین می‌رود، خانم‌ها و آقایان از نظر تجمع کالری اضافی بهشکل چربی در ناحیه شکم مشابه هستند و خطرات مرتبط با چاقی شکمی را دارند.
با توجه به اینکه مخاطب این میزگرد در سن کمتر از 40 سال یائسه شده‌است، چاقی شکمی زودتر اتفاق افتاده که می‌تواند زنگ خطر جدی برای عوارض متابولیک مانند پرفشاری خون، چربی خون بالا، دیابت و کبد چرب باشد. از همین‌رو باید هرچه زودتر با رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی کافی با توجه به شرایط فیزیکی سعی در کاهش وزن و اصلاح ترکیب بدن باشد.
لازم به یادآوری است که چاقی فقط نسبت وزن با قد نیست بلکه برمبنای تعریف دقیق، درصد چربی بدن است. هرچه این درصد چربی در ناحیه شکم بیشتر باشد خطر چاقی نیز شدیدتر خواهد بود.
: رعایت چه توصیه‌های کلی برای کنترل وزن ضروری است؟
توصیه مهم به همه افرادی که دچار چاقی هستند این است که وعده‌های غذایی را زیاد اما حجم غذا را کم کنند. بیش از هر چیز در وعده‌های غذایی به مقدار چربی توجه کنند؛ چه چربی‌های واضح مانند روغن، کره، خامه و مارگارین و چه چربی‌های پنهان در غذاها مانند سوپ چرب، آش چرب، حلیم و آبگوشت و خوراکی های مشابه. اگر مقداری از سوپ یا آیگوشت چرب را در یخچال بگذاریم، پس از دو ساعت لایه‌ای نسبتا ضخیم از چربی روی غذا دیده میشود. بعضی افراد تصور می‌کنند سوپ غذا نیست و خوردن چنین خوراکی‌هایی به کاهش وزن و حتی لاغری کمک میکند. در حالی‌که مقدار چربی موجود در غذاهای مایع حتی می‌تواند از غذای اصلی نیز بیشتر باشد و به همین نسبت کالری بیشتری نیز داشته باشد.
همراه همه وعده‌های غذایی حتما سبزی، صیفی و میوه‌ها مصرف شوند. در وعده صبحانه می‌توان خیار و گوجه‌فرنگی و در وعده‌های ناهار و شام نیز سبزی‌خوردن و سالاد بدون سس میل کرد. میوه‌های فصل بهترین میان‌وعده هستند. البته آبمیوه مناسب نیست زیرا به‌عنوان مثال، یک لیوان آب پرتقال حتی اگر با دست و بهشکل طبیعی تهیه شود، کالری چهار تا پنج پرتقال را دارد اما به اندازه کافی سیرکننده نیست. نکته مهم در رژیم‌های کاهش وزن این است که احساس سیری مطلوب نیز طی روز وجود داشته‌باشد. اگر برنامه غذایی با گرسنگی همراه باشد، پایدار نخواهد بود.
مصرف شیرینی، میوه‌های خیلی شیرین مانند خرما، کشمش، انجیر، توت و موز، مربا، عسل، قند و شکر حتی بیسکوئیت‌های ساده در روز محدود شود. بیسکوئیت‌های کرم‌دار به‌شدت مضر هستند و به‌هیچ‌عنوان نباید در زمان گرسنگی خوراکی‌های شیرین مصرف کرد.
بهترین آشامیدنی فقط آب است و به گونه ای نوشیده شود تا دهان خشک نماند. چای، قهوه، نسکافه و دمنوش‌ها بیش از دو تا سه استکان نباشد. سایر آشامیدنی‌ها نیز به‌دلیل اینکه مدر هستند و از طریق مکانیسم‌های مختلف مشکل ایجاد می‌کنند در حد امکان محدود شود. بعضی از نوشیدنی‌ها حتی کالری بسیار زیاد دارند.
ممکن است فرد علاوه بر چاقی مشکلات متابولیک همراه نیز داشته‌باشد که با توجه به آنها گاه تغییرات دیگری در برنامه غذایی اعمال می‌شوند.
اختلالات متابولیکی مرتبط با کاهش استروژن، زمینه‌ساز چاقی است!
دکتر ثمانه رخگیره
فلوشیپ لاپاراسکوپی زنان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
«نارسایی زودرس تخمدان»یا «یائسگی زودرس» حالتی است که با از بین‌رفتن عملکرد تخمدان و پاسخ ضعیف تخمدان مشخص میشود.
این مشکل حدود یک درصد از جمعیت زنان را درگیر میکند و امروزه به‌عنوان یک موضوع نگران‌کننده پزشکی و بهداشتی در دنیا شناخته میشود.
عملکرد تخمدان و تخمک‌گذاری به‌طور طبیعی در بیشتر بانوان حدود سن 50 سالگی اتفاق می‌افتد اما در نارسایی زودرس تخمدان این حالت پیش از 40 سالگی رخ می‌دهد. در واقع، نارسایی زودرس تخمدان یک بیماری نادر در زنان و با اختلال در چرخه قاعدگی و باروری همراه است.
علائم نارسایی زودرس تخمدان در شکل پیشرفته منجر به قطع سیکل‌های قاعدگی، علائم کمبود سطح استروژن و سطح گنادوتروپین بالا در محدوده یائسگی میشود.
اصطلاح نارسایی، عملکرد غیرطبیعی تخمدان است اما به این معنا نیست که عملکرد تخمدان به‌طور کامل و برای همیشه قطع میشود.
در حدود 5 درصد افراد مبتلا به این مشکل ممکن است تخمدان به‌طور متناوب ترشح استروژن و تخمک‌گذاری پیدا کند و در موارد نادر بارداری اتفاق می‌افتد.
در کل، نگرانی در مورد نارسایی زودرس تخمدان به‌دلیل پیامدهای ناشی از کاهش عملکرد تخمدان است. این حالت در ابتدا با سیکل‌های قاعدگی نامنظم همراه بوده و در نهایت به قطع قاعدگی می‌انجامد.
بیمار دچار علائمی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن، رابطه زناشویی دردناک، کاهش میل جنسی،تعریق شبانه، افسردگی و اضطراب میشود و مهم‌ترین مساله را باید ناباروری دانست. کاهش سطح هورمون‌های تخمدانی فرد را مستعد کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان میکند. در این افراد خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی نسبت به افراد نرمال جامعه افزایش می‌یابد.
علت اصلی نارسایی زودرس تخمدان هنوز به‌طور دقیق شناخته نشده اما عوامل ژنتیکی، کروموزومی و بیماری‌های خودایمنی نقش مهمی دارند. ابتلا خانم‌های درجه یک خانواده به‌خصوص مادر و خواهر به نارسایی زودرس تخمدان یکی از عوامل خطر مهم محسوب میشود.
برخی عفونت‌های ویروسی، ابتلا به سرطان، شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی لگنی و سابقه جراحی تخمدان نیز فرد را مستعد این مشکل میکند.
نارسایی زودرس تخمدان به‌دلیل کاهش سطح استروژن و اختلالات متابولیکی مانند مقاومت به انسولین، دیابت و افزایش سطح چربی‌های خون زمینه چاقی را تسهیل میکند.
در حال‌حاضر، هیچ درمان قطعی و ثابت‌شده‌ای جهت بازگشت عملکرد تخمدان در این بیماران وجود ندارد. اما راهکارهایی وجود دارد که با جایگزین کردن هورمون‌های تخمدانی می‌توان از عوارض و پیامدهای نامطلوب آن پیشگیری کرد.
یکی از مهم‌ترین راهکارها، استفاده از هورمون استروژن همراه با پروژسترون است که برای پیشگیری از پوکی استخوان و علائم آزاردهنده یائسگی مانند گرگرفتگی تجویز میشود.
معمولا این درمان تا سن 50 سالگی که سن طبیعی یائسگی است، ادامه می‌یابد. البته یک‌سری نگرانی‌ها در مورد عوارض داروهای هورمونی وجود دارد اما در مورد این خانم‌ها با توجه به اینکه در سنین جوانی یائسه شده‌اند، مزایای استفاده از دارو بیشتر از خطرات احتمالی است.
یکی دیگر از درمان‌های مهم برای مبتلایان به نارسایی تخمدان، مصرف کلسیم و ویتامینD است که برای پیشگیری از پوکی استخوان مفید خواهدبود.
این افراد باید حتما اصلاح سبک زندگی توجه نمایند، رژیم غذایی سالم داشته‌باشند، به اندازه کافی در معرض نور خورشید باشند و تمرینات بی‌هوازی و پیاده‌روی را در برنامه زندگی بگنجانند.
در مورد ناباروری نیز بررسی‌های زیادی راجع به این افراد انجام شده اما در حال‌حاضر تنها روش پیشنهادی، انجام IVF و تخمک اهدایی است.
طی سال‌های اخیر تحقیقات زیادی در زمینه بازگرداندن مجدد عملکرد تخمدان انجام شده است.
مطالعات گسترده‌ای راجع بهPRP صورت گرفته اما اثربخشی آن هنوز اثبات نشده و پژوهش‌های جدیدتری در حال انجام است. در این پژوهش‌ها بررسی در مورد تاثیر فاکتورهای تحریک‌کننده رشد که موجب مهار از بین‌رفتن فولیکول‌های تخمدانی میشود و امکان جوانسازی عملکرد تخمدان را در پی دارد، انجام می شود.
اگر نتایج این تحقیقات به اثبات برسد، چشم‌انداز نویدبخش برای خانم‌های مبتلا به نارسایی تخمدان و افزایش شانس بارداری خواهد بود.