پایگاه خبری سلامت
فرزانه فولادبند
دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات
در دنیای امروز کم‌تحرکی و مصرف غذاهای پرکالری سبب شیوع چاقی در کودکان شده است و این روند رو به افزایش است. نرخ چاقی کودکان از سال 1990 تاکنون 4 برابر شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2035 این میزان 2 برابر شود. طبق آمار بیش از 30 درصد دانش‌آموزان ایرانی مبتلا به چاقی و اضافه‌وزن هستند و 80 درصد والدین از چاقی و اضافه‌وزن کودک‌شان بی‌اطلاعند. این درحالی است که چاقی و اضافه وزن در دوران کودکی احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی در بزرگسالی را افزایش می‌دهد به همین خاطر توصیه می‌شود چاقی در کودکان جدی گرفته و درمان شود. میهمان این هفته «میزگرد تغذیه» پسر 11 ساله‌ای است که با رعایت رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی وزن کم کرده است و در مدت کاهش وزن رشد قدی خوبی داشته است. در ادامه، گفت‌وگوی ما با پویان بهرامی را به همراه نظر و توصیه متخصصان «سلامت» بخوانید.
پویان بهرامی که طی 3ماه همزمان با 7کیلوگرم کاهش وزن، 6 سانتی‌متر قد کشیده، می گوید:
هم لاغرشدم، هم قد کشیدم!
: پویان! تو تجربه کاهش وزن موفق داری اما اجازه بده پیش از هر چیز بپرسم داستان اضافه‌وزن وچاقی‌ات از کجا شروع شد؟
من از بچگی لاغر بودم. از حدود 8 سالگی چاق شدم و در سه سال اخیر وزنم به 50 کیلوگرم رسید.
: خودت فکر می‌کنی علت چاق شدنت چه بود؟
هله‌هوله زیاد می‌خوردم. پاستیل، پفک، بستنی، شکلات، کیک و تخمه زیاد می‌خوردم. چیزبرگر و نوشابه و دلستر هم زیاد می‌خوردم. از بوفه مدرسه خوراکی‌های مختلف می‌خریدم و می‌خوردم و راستش اصلاً رعایت نمی‌کردم.
: چه شد به فکر کاهش وزن افتادی؟
مادر و پدرم گفتند وزن کم کنم، البته خودم هم می‌خواستم. به متخصص غدد مراجعه کردیم. متخصص غدد هم گفت حتماً باید وزن کم کنم و اگر با همین روند وزنم بالا برود ممکن است رشد قدی خوبی نداشته باشم.
: چاقی برایت مشکل و بیماری ایجاد کرده بود؟
نه، فقط در آزمایش‌هایی که انجام دادم چربی خونم بالا بود که در آزمایش‌های بعدی رفع شد.
: برای کاهش وزن چه کار کردی؟
به متخصص تغذیه مراجعه کردیم. آن موقع وزنم 50 کیلوگرم و قدم 148 سانتی‌متر بود و بعد از 3 ماه رژیم درمانی وزنم به 43 کیلوگرم و قدم به 154 سانتی‌متر رسید و مدتی است که رژیم نگه دارنده دارم.
: رعایت رژیم غذایی برایت سخت نبود؟
نه، من تقریبا هر ماه 2 کیلوگرم وزن کم کردم و رژیم غذایی‌ام سخت نبود.
: متخصص تغذیه چطور به تو کمک کرد بتوانی رژیم بگیری؟
بار اول به نظرم از اضافه‌وزن من تعجب کردند. بار دوم گفتند: «خوب وزن کم کردی اما می‌توانی بهتر هم باشی.» دفعه بعد خیلی راضی بودند و رژیم نگهدارنده برایم تنظیم کردند.
: برای کاهش وزن قرص و دارو هم مصرف کردی؟
متخصص تغذیه برای کنترل اشتها پودر فیبری پروتئینی و برای افزایش قد مکمل تجویز کردند که مصرف می‌کنم.
: چقدر فعالیت بدنی داری، چه ورزش‌هایی انجام می‌دهی؟
بدمینتون و والیبال بازی می‌کنم. گاهی با اعضای خانواده پیاده‌روی می‌کنم، کوهنوردی می‌روم و گاهی هم پینگ‌پنگ بازی می‌کنم.
: قبلاً چطور غذا می‌خوردی و حالا چطور؟
قبلاً شکلات، بستنی و غذای بیرون و فست فود زیاد می‌خوردیم اما الان کل خانواده فست فود نمی‌خوریم، شام غذای ساده و سبک می‌خوریم، بستنی و آجیل را کنار گذاشته‌ایم و میوه و سبزی بیشتر می‌خوریم. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم صبحانه غلات آماده شیرین و شیر می‌خوردم. زنگ تفریح از بوفه خوراکی می‌خریدم. ناهار حداقل یک بشقاب پر غذا می‌خوردم. هر وقت دلم می‌خواست میوه می‌خوردم و به مقدار غذایم توجه نمی‌کردم. الان صبحانه پودر فیبری پروتئینی می‌خورم. وقتی رژیم کاهش وزن داشتم مدرسه می‌رفتم و برای میان‌وعده زنگ تفریح لقمه نان و پنیر و موز و سیب می‌خوردم و سراغ بوفه مدرسه نمی‌رفتم. ناهار 8 قاشق برنج، یک تکه گوشت با سالاد و سبزی می‌خورم. عصرانه میوه و شام نان و ماست یا نان و پنیر می‌خورم. در کل اشتهایم کمتر شده است، کمتر غذا می‌خورم و هله‌هوله را کنار گذاشته‌ام.
: تا به حال برایت پیش آمده که به خاطر چاقی مسخره‌ات کنند؟
نه، اما من را در بازی‌ها راه نمی‌دادند. الان در بازی‌ها شرکت می‌کنم و خیلی راحت هستم. ظاهرم خیلی تغییر کرده است و دوستانم می‌گویند خیلی لاغر شده‌ام و در بازی‌ها و ورزش حرکت‌ها را خیلی خوب می‌توانم انجام بدهم.
: حرف یا نکته‌ای هست که بخواهی بگویی؟
می‌خواهم به افرادی که اضافه‌وزن دارند یا چاق هستند بگویم که همه می‌توانند وزن کم کنند. این کار اصلاً سخت نیست ولی باید اراده داشته باشند.
تاکید دکتر سیدعلی کشاورز به سوژه «میزگرد تغذیه»
خط قرمزهای رژیم کاهش وزن در دوران کودکی و نوجوانی
: آقای دکتر! چاقی کودکان چه مضراتی دارد و چرا باید کنترل شود؟
اگر چاقی دوران کودکی تداوم پیدا کند احتمال اینکه فرد در بزرگسالی از چاقی رنج ببرد 30 درصد افزایش می‌یابد و اگر چاقی به سن بلوغ برسد این احتمال به 80 درصد می‌رسد. چاقی احتمال ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و کبد چرب و سایر بیماری‌های مرتبط با چاقی را افزایش می‌دهد.
: بعضی‌ها فکر می‌کنند چون بچه‌ها در سن رشد هستند نباید رژیم بگیرند، این تصور درست است؟
خیر، گاهی بچه‌ها اضافه وزن دارند که در اینصورت کافی است عادت های غذایی شان اصلاح و بدخوری‌هایشان حذف شود و وزنشان به شرایط ایده‌آل نزدیک شود. گاهی چاق‌اند یا مبتلا به چاقی مفرط هستند که باید زیر نظر متخصص تغذیه رژیم بگیرند. رژیم الزاماً به معنی محدودیت مطلق نیست بلکه به معنی اصلاح عادت ها و رفتارهای غلط غذایی است. در رژیم غذایی کودکان و نوجوانان اغلب هله‌هوله و چربی غذا کم یا حذف می‌شود و رفتارهای غذایی خانواده اصلاح می‌شود. گاهی حفظ وزن کافی است و لازم نیست بچه وزن کم کند که البته تشخیص این موضوع با متخصص تغذیه است.
: برخی تصور می‌کنند رژیم کاهش وزن رشد قدی کودک را دچار اختلال می‌کند اما پویان در مدتی که رژیم کاهش وزن داشته 6 سانتی‌متر قد کشیده است. لطفاً در این باره بیشتر توضیح دهید؟
اولین موضوعی که من هنگام رژیم دادن به کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار می‌دهم این است که شانس رشد قدشان بیشتر شود و برنامه غذایی‌شان را بر این اساس تنظیم می‌کنم. برای اینکه رشد قد کودک مختل نشود باید برنامه غذایی‌اش طوری باشد که نیازهای رشد را تامین کند. من در برنامه غذایی کودکان و نوجوانان که در سن رشد هستند 3 لیوان شیر کم‌چرب، گوشت و پروتئین کافی و میوه و سبزی قرار می‌دهم تا کلسیم مواد مغذی و ویتامین‌های مورد نیاز برای رشد تامین شود و در صورت ضرورت مکمل روی و در سنین بالای 10 سال اگر لازم باشد آرژنین تجویز می‌کنم. در این صورت رشد قدی نه تنها مختل نمی‌شود بلکه بهتر هم می‌شود.
: رژیم گرفتن در سن و سال پایین آسان نیست. رژیم غذاییای که شما برای کودکان و نوجوانان تنظیم می‌کنید چه ویژگی‌هایی دارد و شما چطور به آن‌ها کمک می‌کنید که بتوانند برنامه غذایی را رعایت کنند؟
تقاضای پیروی کامل از رژیم غذایی در کودکان آسان نیست اما از سن 10 سالگی کودکان درک کامل پیدا می‌کنند. مشاوره تاثیر روانی زیادی روی نوجوانان دارد. باید برای مشاوره با آن‌ها وقت صرف کرد تا انگیزه‌شان تحریک شود. من به نوجوانان می‌گویم: «چاقی چند چیز مهم را در زندگی از شما می‌گیرد. خوابتان را زیاد می‌کند، احساس سستی و کرختی ایجاد می‌کند و قدرت یادگیری را پایین می‌آورد و درنتیجه موفقیت تحصیلی‌تان را دچار اختلال می‌کند. احتمال ابتلا به دیابت، سکته، سرطان، نقرس و بیماری‌های مرتبط با چاقی را بالا می‌برد و سلامتی و تندرستی را از شما می‌گیرد. همچنین، روی ظاهر و زیباییتان تاثیر می‌گذارد و تناسب اندام‌تان را از بین می‌برد. اگر علاقه به ورزش داشته باشید چاقی نمی‌گذارد به موفقیت ورزشی برسید. تنها راه توفیق در این زمینه‌ها کاهش‌وزن است و بهترین راه کاهش وزن حذف هله‌هوله است که به شدت چاق‌کننده و آسیب‌زاست.» نوجوان به هر کدام از این موارد علاقه داشته باشد توجه‌اش را جلب می‌کنم. شیوه مشاوره و نحوه برقراری ارتباط با کودک و نوجوان و آموزش تغذیه سالم بسیار مهم است و در تغییر الگوی زندگی و توفیق در برنامه کاهش‌وزن نقش به‌سزایی دارد.
: فکر می‌کنم علاوه بر کودکان و نوجوانان والدین هم باید مشاوره بگیرند، درست است؟
بله، در اولین جلسه مشاوره مادر باید همراه فرزند باشد. تغذیه خانواده در دست مادر است و اگر تغذیه خانواده درست نباشد سلامت همه افراد خانواده تهدید می‌شود. من به والدین می‌گویم اگر می‌خواهند کودک و نوجوان در رژیم کاهش وزن موفق شود باید الگوی خانواده تغییر کند تا فرزندشان بدون آسیب روانی وزن کم کند. همه باید مصرف مواد غذایی آماده را کاهش دهند و غذای بیرون نخورند و اگر گاهی می‌خواهند بیرون غذا بخورند غذاهای کم‌چرب مانند کباب برگ و جوجه کباب را انتخاب کنند. این موضوع به نفع همه است. از طرفی پدر و مادر نباید غیبت و تاخیرشان را با چیپس و پفک و شکلات جبران کنند زیرا با این کار سلامت کودک آسیب می‌بیند.
: قبل از کاهش وزن چربی خون پویان بالا بوده است. بالا بودن چربی خون در کودکان چه خطراتی دارد؟
بالا بودن چربی خون زمینه ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در بلوغ را فراهم می‌کند. مطالعات نشان داده است اولین ضایعات عروقی که با چشم غیرمسلح می‌توان دید از سن 15 تا 20 سالگی ظاهر می‌شود و می‌تواند عامل بروز سکته در بلوغ شود. رعایت رژیم غذایی، کاهش‌وزن و اصلاح عادت‌های غذایی خطر سکته را کاهش می‌دهد.
: ایشان برای اینکه همیشه وزن سالم داشته باشد، باید چه کار کند؟
خوشبختانه، ایشان فوق‌العاده جدی و با انضباط خاصی برنامه غذایی‌اش را رعایت کرده و توانسته است در مدت 3 ماه 7 کیلوگرم وزن کم کند و چند ماه است که وزنش را ثابت نگه داشته است. این موضوع برای من که به عنوان یک متخصص تغذیه سلامت دیگران برایم مهم است خیلی خوشحالکننده است؛ البته ایشان در سنی است که باید وزن اضافه کند و برنامه غذایی‌اش باید با افزایش قد و وزنش متناسب باشد. ما در مدت 6 ماه تا یک سال سعی می‌کنیم الگوی مصرف فرد را اصلاح کنیم، مصرف هله‌هوله ومواد غذایی کم‌ارزش را به حداقل و مصرف غذاهای چرب را محدود کنیم و با اصلاح رفتارهای غلط تغذیه‌ای و تغییر الگوی مصرف ایجاد تعادل کنیم.
همیشه چاقی باعث کوتاهی قد نمی شود!
دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
بچه‌های چاق لزوماً در بزرگسالی کوتاه قد نخواهند شد و حتی ممکن است قد بلندی داشته باشند مگر در برخی موارد. بیماری‌های غدد مانند کم‌کاری تیرویید در کودکی ممکن است سبب اضافه‌وزن و درجاتی از چاقی شود و در صورت درمان نشدن ممکن است کودک رشد قدی خوبی نداشته باشند و در بزرگسالی کوتاه قد شود.
همچنین در افزایش هورمون‌های غده فوق‌کلیه و بیماری کوشینگ که با اضافه‌وزن و چاقی مرکزی در شکم همراه است این مشکل دیده می‌شود. بالا بودن هورمون کورتیزول بر رشد قد تاثیر می‌گذارد و سرعت رشد قد را کند می‌کند.
مصرف داروهای کورتونی در کودکان نیز می‌تواند سبب چاقی و اضافه وزن شود و رشد قدی را مختل کند. این داروها که اغلب در آسم و بیماری‌های نفرولوژیک مانند رماتیسم مفصلی در کودکان تجویز می‌شوند به دلیل عوارضی که بر رشد قدی و رشد استخوان‌ها دارند باید توسط فرد متخصص با دقت و با حداقل دوز و حداقل زمان ممکن مصرف شوند. به جز این موارد معمولاً چاقی باعث کوتاهی قد نمی‌شود.
امروزه به دلیل کم‌تحرکی و انجام بازی‌های رایانه‌ای، چاقی و اضافه‌وزن در کودکان شیوع پیدا کرده است. علت چاقی در کودکان حتماً باید بررسی شود تا مشخص شود چاقی علت هورمونی دارد یا خیر و در صورت لزوم درمان مناسب انجام شود. اگر چاقی کودک به دلیل مشکل هورمونی ایجاد نشده و زمینه ژنتیک داشته باشد باید هر چه سریع‌تر با رژیم غذایی و مصرف مواد غذایی کم‌کالری، افزایش فعالیت بدنی و تغییر شیوه زندگی نسبت به کاهش وزن اقدام شود.
اینکه بتوانیم بر خودمان کنترل داشته باشیم، خوشایند است!
دکتر بهروز بیرشک
استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران
در مورد پویان اگرچه زمینه‌های ژنتیکی مطرح است و می‌تواند علت افزایش استعداد چاقی باشد اما به نظر می‌رسد اشکال عمده بدغذایی و مصرف شکلات، نوشابه، مواد نشاسته‌ای، بستنی و فست‌فود که برای بچه‌ها جذابیت خاصی دارد، بوده است. مسلماً اگر پویان می‌خواست همان رویه را ادامه دهد در آینده دچار مشکلات جسمی‌و مستعد ابتلا به برخی بیماری‌ها می‌شد.
همچنین با وارد شدن به سن نوجوانی و بلوغ احتمال داشت دچار آسیب‌های روانی شود. نوجوانان چاق احساس می‌کنند مانند همسالان خود نیستند و نسبت به ظاهرشان حس خوبی ندارند در نتیجه احساس انزوا می‌کنند و از دیگران فاصله می‌گیرند. به‌ویژه اگر از طرف همسالان مورد تمسخر قرار بگیرند دچار آسیب روانی می‌شوند. خوشبختانه، پویان با توجه و راهنمایی خانواده و با کمک متخصص تغذیه وزن کم کرده است.
رژیم‌های غذایی که امروزه متخصصان تغذیه ارائه می‌دهند با رژیم‌های سخت گذشته تفاوت دارد و به جای محروم کردن فرد از غذا خوردن، درست خوردن را به او می‌آموزند. رژیم غذایی برای کودک باید توسط متخصص انجام شود تاعلاوه بر تامین نیازهای بدن در سن رشد کودک احساس فشار نکند و در تنهایی پرخوری نکند. عادت‌های غذایی‌اش کم‌کم شکل بگیرد و احساس خوشایند «خودم می‌توانم بر خوردنم کنترل داشته باشم.» را درک کند.
والدین نیز در کاهش‌وزن فرزندشان نقش مهم و تاثیرگذاری دارند. بچه‌ها رفتار والدین را تقلید می‌کنند. پدر و مادر باید بر رفتارهای غذایی خودشان کنترل داشته باشند و هر چیزی نخورند و با انتخاب‌های غذایی سالم و حذف خوراکی‌های نامناسب از سبد غذایی خانواده ذائقه فرزندشان را به تغذیه سالم عادت دهند.