فرزانه فولادبند دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات
یکی از مهم‌ترین وظایف والدین تعلیم وتربیت فرزندان است. همه والدین دوست دارند فرزندشان باادب باشد و در جمع خوب صحبت کند اما همیشه اوضاع طبق میل آن‌ها پیش نمی‌رود. گاهی فحش یا کلمه‌ای نامربوط در جمع از دهان کودک بیرون می‌آید و والدین که انتظار چنین رفتاری ندارند غافلگیر می‌شوند. اغلب والدین با خودشان فکر کنند فرزند من این کلمه را از کجا یاد گرفته است. آن‌ها معمولاً نمی‌دانند در این موقعیت باید چه کار کنند و دلیل این بدرفتاری‌ها چیست؛ گاهی واکنش‌هایی را در پاسخ به این رفتارها نشان می‌دهند که باعث تشدید آن رفتار می‌شود.

کودکان آمیزه‌ای از رفتار بزرگ‌ترها و محیط زندگی خود هستند و نباید آنها را به دلیل رفتارهای بد سرزنش کرد. بسیاری از رفتارهای غلطی که کودکان از خود بروز می‌دهند، انعکاس وقایع محیط اطراف آنهاست. کودکان فحش‌ها را از منابع مختلفی ازجمله درون خانه، محیط بیرون و رسانه‌ها یاد می‌گیرند. همه کودکان فحاشی را از والدین خود یاد نمی‌گیرند. دوستان و همسالان نیز بر کودک تأثیرگذارند. با گسترش دایره اجتماعی کودک و ارتباط با همبازی، هم‌کلاسی‌ها یا کودکان بزرگ‌تر، احتمال یادگیری واژه‌های جدید، از جمله فحش‌ها، افزایش می‌یابد. شما هر چقدر هم مراقب باشید، فحش‌ها بالاخره راه خود را به دایره واژگان کودکان پیدا می‌کنند، این یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین لازم نیست خیلی نگران باشید و لزوماً رفتار خودتان را علت این اتفاق بدانید. به جای نگرانی با آرامش برای تغییر این رفتار برنامه‌ریزی کنید.

روان‌شناسان معتقدند در مرحله اول باید به اصلاح رفتار والدین در قبال کودکان پرداخت و پس از ارایه آموزش‌ها ومهارت‌های لازم به آنها، مشخص کرد علت اختلالات خلقی در کودک چیست تا با کنترل شرایطی که بدرفتاری را تشدید می‌کند شروع به رفع این مشکلات کرد.

چرا کودکان فحش می‌دهند؟
کودکان معمولاً برای ابراز احساسات منفی و در پاسخ به چیزی که ناراحت یا ناامیدشان کرده است فحش می‌دهند. همینطور ممکن است برای پذیرفته شدن در جمع این کار را انجام دهند. ممکن است بخواهند بخشی از گروه باشند یا با استفاده از شوخی یا شوک، جلب توجه کنند. حتی ممکن است علت این رفتار تقلید از دیگران باشد. برخی هم به دلیل دریافت واکنش شدید والدین، فحاشی می‌کنند.

وقتی کودک فحش می‌دهد، چه کار کنیم؟
بهتر است ابتدا سعی کنید بفهمید چرا فرزندتان فحش می‌دهد. اگر دلیلش را بدانید، راحت‌تر می‌توانید واکنش مناسب نشان دهید.
در سنین دبستان معمولاً صحبت کردن با کودکان درباره انتخاب واژه‌هایشان ایده خوبی است. آن‌ها ممکن است معنی کامل یک فحش را ندانند، اما درک می‌کنند که بعضی کلمات می‌توانند دیگران را آزار دهند یا ناراحت کنند.

فحاشی برای جلب توجه
واکنش شما تعیین می‌کند که آیا فرزندتان دوباره فحش خواهد داد یا نه. مثلاً اگر بخندید یا واکنش شدید نشان دهید، فرزندتان ممکن است از این توجه لذت ببرد و دوباره این کار را تکرار کند.
با حفظ آرامش، خیلی روشن و دقیق توضیح دهید که استفاده از آن کلمه قابل‌قبول نیست. همینطور توضیح دهید که این کلمه ممکن است احساسات دیگران را جریحه‌دار کند. این برخورد در پیشگیری از تکرار فحاشی مؤثر است.

فحاشی برای پذیرفته شدن در جمع
اگر فکر می‌کنید فرزندتان برای پذیرفته شدن در گروه دوستانش فحش می‌دهد، با او درباره دلایل فحاشی دوستانش صحبت کنید. همینطور درباره راه‌های دیگری که می‌تواند باعث پذیرفته شدن شود با او گفت‌وگو کنید. مثلاً ممکن است عبارتی جالب و غیرتوهین‌آمیز پیدا کنید که بتواند جایگزین شود.
با افزایش سن کودک، یادآوری کنید که او می‌تواند در موقعیت‌های مختلف از زبان متفاوت استفاده کند اما بعضی کلمات هرگز قابل‌قبول نیستند. شاید نتوان انتظار داشت که فرزندتان نزد دوستانش اصلاً فحش ندهد، اما می‌توانید او را راهنمایی کنید تا تشخیص دهد کدام واژه‌ها کمتر توهین‌آمیزند.

فحاشی ناشی از خشم یا ناامیدی
اگر فحاشی به دلیل خشم یا ناامیدی باشد، به فرزندتان کمک کنید تا احساساتش را نام‌گذاری کند. مثلاً «می‌بینم خیلی عصبانی هستی. » مهم است که کودک بداند احساس خشم یا ناامیدی اشکالی ندارد، اما بهتر است با کلمات مناسب‌تری آن را بیان کند.
شاید نیاز باشد به کودک کمک کنید تا احساسات شدید مانند عصبانیت یا ناامیدی فروکش کند. وقتی آرام شد می‌توانید روش‌های دیگری برای مدیریت این احساسات آموزش دهید؛ مثلاً فاصله گرفتن، شمردن اعداد، نفس عمیق کشیدن یا صحبت درباره احساسات، مثلاً گفتن «خیلی ناامید شدم. »
همچنین می‌توانید او را به استفاده از واژه‌های غیرتوهین‌آمیز تشویق کنید. مثلاً پیشنهاد دهید از کلماتی دیگر یا حتی کلمات بامزه‌ای که با هم اختراع می‌کنید، استفاده کند.
کودکان دبستانی می‌توانند توضیحات ساده درباره معنی فحش‌ها را متوجه شوند. اگر فکر می‌کنید فرزندتان آمادگی شنیدن این توضیحات را دارد، می‌توانید از او بپرسید که به نظرش آن کلمه چه معنایی دارد. سپس می‌توانید توضیح دهید که چرا استفاده از آن کلمه درست نیست.
برای مثال: «این یه کلمه برای . . . هست. ما توی خونه‌مون از این واژه استفاده نمی‌کنیم. »
یا می‌توانید توضیح دهید که این کلمه نژادپرستانه، جنسیتی یا توهین‌آمیز برای یک گروه خاص از مردم است.

استفاده از زبان محترمانه
اگر می‌خواهید در بلندمدت فحاشی را کاهش دهید، بهتر است بزرگ‌ترهای خانواده درباره واژه‌های قابل‌قبول با هم توافق کرده و آن را با کودک در میان بگذارند.
ممکن است نتوانید بیرون از خانه جلوی شنیدن فحش را بگیرید، اما می‌توانید به فرزندتان بیاموزید که چه واژه‌هایی در خانواده شما قابل‌قبول است. مثلاً در برخی خانواده‌ها گفتن برخی عبارات ایرادی ندارد، اما بعضی واژه‌های دیگر مجاز نیستند.
اگر در خانواده خودتان قوانینی درباره استفاده از زبان محترمانه دارید، راحت‌تر می‌توانید مواقع استفاده از واژه‌های نادرست را به کودک یادآوری کنید. برای مثال، می‌توانید بگویید: «لطفاً از واژه محترمانه‌تری استفاده کن!» یا «یادت باشه، این کلمه‌ای نیست که ما توی خونه‌مون استفاده کنیم.»
همچنین اگر این قوانین برای بزرگ‌ترها هم صدق کند، برای کودک کمتر گیج‌کننده خواهد بود. اگر می‌خواهید فرزندتان فحش ندهد، خود شما و دیگر بزرگ‌ترهای خانه هم نباید فحش بدهید.
اگر در شرایطی هستید که والدین جدا از هم زندگی می‌کنند و با والد دیگر کودک نمی‌توانید بر سر قوانین به توافق برسید، کافی است به کودک بگویید که قوانین شما متفاوت است و مشخص کنید که چه واژه‌هایی در خانه شما قابل‌قبول نیستند. کودکان به‌سرعت یاد می‌گیرند که در کجا و چه زمانی فحاشی مجاز نیست.

کلمات خوب، به جای کلمات بد
ایده‌های زیر می‌تواند افراد خانواده را به استفاده از زبان محترمانه تشویق کند.
•    به جای فحاشی، از واژه‌های جایگزین استفاده کنید و راه‌های متفاوتی برای مقابله با موقعیت‌های دشوار پیدا کنید. مثلاً به‌جای فحش دادن، می‌توانید بگویید: «خیلی عصبانی یا ناامید شدم. » این کار باعث می‌شود الگوی خوبی برای نحوه ابراز احساسات باشید. اگر فرزندتان شما را در حال فحاشی دیده، خوب است برایش توضیح بدهید چرا این کار را کردید.
•    زمانی که می‌بینید فرزندتان با خشم یا ناامیدی به شکل مناسب‌تری برخورد می‌کند، او را تحسین کنید. مثلاً اگر فرزندتان به شما گفت که دوستی با فحش دادن او را اذیت کرده و خودش فحش نداده و از موقعیت دور شده، او را بابت این رفتار تحسین کنید.
•    بر آنچه فرزندتان تماشا می‌کند، گوش می‌دهد یا بازی می‌کند نظارت داشته باشید و به رده‌بندی سنی برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌ها، بازی‌ها و اپلیکیشن‌ها توجه کنید.
•    فرزندتان ممکن است در مکان‌های عمومی واژه‌هایی را بشنود که شما قبلاً آن‌ها را «نامناسب» اعلام کرده‌اید. خوب است که برای چنین موقعیت‌هایی آماده باشید. اگر فرزندتان از شما پرسید چرا کسی از یک واژه زشت استفاده می‌کند، می‌توانید درباره این موضوع صحبت کنید که قوانین در خانواده‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد.

زمانی که کودکان قوانین را رعایت نمی‌کنند
برخی کودکان حتی پس از آنکه به آن‌ها گفته شده فحاشی نکنند، باز هم به انجام این رفتار ادامه می‌دهند.
اگر با چنین وضعیتی روبه‌رو هستید، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
•    قوانین را به روشنی بیان کنید. مثلاً بگویید: «ما در این خانواده با احترام صحبت می‌کنیم. »
•    به‌صراحت بگویید که رفتار یا زبان توهین‌آمیز به دیگران قابل قبول نیست. کودکان می‌توانند درک کنند که گفتارشان ممکن است احساسات دیگران را جریحه‌دار کند.
•    به کودک خود بگویید که عواقب استفاده از واژه‌های زشت چیست. مثلاً زمان تفریح و بیرون رفتن را از دست خواهد داد یا از برخی امتیازها مثل پول توجیبی محروم می‌شود.
•    فرزندتان را برای فحش ندادن در موقعیت‌هایی که معمولاً فحش می‌داد، تشویق کنید. یا اگر برای مدتی طولانی فحش نداده، به او بگویید که به استفاده‌اش از زبان محترمانه افتخار می‌کنید.
•    اگر فحاشی تنها یکی از چندین رفتار نامناسب کودک شماست، بهتر است با روان‌شناس کودک یا مشاور مشورت کنید.



چرا بچه ها فحش می دهند؟
دلایل بددهنی کودک    توضیح
جلب توجه    کودکان ممکن است برای جلب توجه دیگران، از کلمات نامناسب استفاده کنند تا واکنش‌هایی از والدین یا اطرافیان دریافت کنند.
تقلید از بزرگ‌ترها    کودکان معمولاً رفتارها و کلمات بزرگ‌ترها را تقلید می‌کنند. اگر اطرافیان بددهنی کنند، کودک نیز ممکن است این رفتار را بیاموزد.
ابراز خشم و ناامیدی    در مواقعی که کودک نمی‌تواند احساسات خود را به درستی بیان کند، ممکن است از کلمات بد برای ابراز خشم یا ناامیدی استفاده کند.
تاثیر رسانه‌ها    برخی از برنامه‌های تلویزیونی یا بازی‌های ویدئویی ممکن است زبان نامناسب داشته باشند که کودکان تحت تاثیر آن‌ها قرار می‌گیرند.
فشارهای عاطفی و استرس    کودکان در مواجهه با فشارهای عاطفی و استرس ممکن است به رفتارهای نامناسب، از جمله بددهنی، روی آورند تا احساسات خود را تخلیه کنند.




 نکات مهم:
• کودکان ممکن است برای ابراز احساسات، جلب توجه یا پذیرفته شدن در جمع، فحش بدهند.
• بچه‌ها در سنین دبستان به خوبی متوجه می‌شوند که برخی واژه‌ها ممکن است دیگران را ناراحت یا آزرده کنند، بنابراین بهتر است دراین باره با آن‌ها صحبت کنید.
• به کودکان کمک کنید تا راه‌های دیگری برای بیان احساساتشان پیدا کنند.
• با مشخص کردن قوانین خانوادگی استفاده از زبان محترمانه را تشویق و به کابردن فحش را کاهش دهید.



دکتر کتایون خوشابی، فوق تخصص روان پزشکی کودکان و نوجوانان
علل بدرفتاری کودکان و راه‌های مقابله با آن
در مقابله با کودکان بدرفتار، والدین نباید رفتار نامناسبی از خود نشان دهند. بددهنی کودکان یکی از اصلی‌ترین مشکلات والدین است که در بسیاری از موارد خود والدین در بددهنی کودکان نقش دارند و کودکان صرفاً از روی تقلید این الفاظ را به کار می‌برند و در برخی موارد بددهنی برای جلب توجه است. بعضی واکنش‌های غلط والدین باعث تقویت رفتارهای نادرست کودک می‌شود، (به عنوان مثال لبخند زدن اتفاقی به حرف زشتی که یک کودک سه ساله می‌زند و یا زمانی که یک کودک با داد و فریاد می‌تواند به خواسته‌اش برسد. ) در صورتی که این رفتار از سوی والدین واکنش صحیحی نداشته باشد، این مشکلات رفتاری در کودک نهادینه می‌شود و او یاد می‌گیرد تا با داد و فریاد و بددهنی به خواسته‌اش برسد.
سرزنش و انتقادهای مکرر نیز عامل مهمی‌ در تشدید رفتارهای بد در کودکان است. کودکانی که مرتباً رفتار آنها مورد نکوهش قرار می‌گیرد و رفتارهای مثبت‌شان تشویق نمی‌شود، بدرفتار می‌شوند. در برنامه‌های رفتاری همواره تشویق مورد تأکید است و در صورتی که تشویق موثر نبود، تنبیه به صورت محرومیت از برخی مسایل در نظر گرفته می‌شود و درباره این محرومیت نیز باید از پیش به کودک هشدار داده شود. همچنین قرار گرفتن کودک در محیط‌هایی مثل مدرسه که استعداد دیگر کودکان مورد تشویق قرار می‌گیرد، حسود، پرخاشگر و عصبانی می‌شود. بنابراین ضرورت دارد تا به تفاوت‌های فردی کودکان توجه شود و هر کودکی در جایگاه خودش تشویق شود.



دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان
الگوی خوبی برای قرزندتان باشید
یکی از مهم‌ترین اصول در تعلیم فرزندان ارایه یک الگوی صحیح و سالم است. کودکان از بدو تولد بي‌تربيت، گستاخ، زورگو يا خودخواه نيستند. اين خصوصيات رفتاري، اکتسابي‌اند زيرا کودکان با بروز اين حرکات به آنچه مي‌خواهند مي‌رسند، مگر اينکه به موقع مداخله کرده و به کودک نشان دهيد که اين رفتارهاي عجيب و غريب، فايده‌اي ندارد و تنها باعث بدتر شدن شرايط مي‌شود.
در واقع بچه‌ها از بزرگ‌ترها یاد می‌گیرند چگونه رفتار کنند و به عبارتی زمانی که ببینند والدین با یکدیگر به درستی و با محبت حرف می‌زنند، رفتارهای مناسب اجتماعی را یاد می‌گیرند و کمتر رفتارهای ناهنجار از خود بروز می‌دهند. رسانه‌ها نیز با آنچه تولید می‌کنند، کودک را در برابر فرهنگ خاصی قرار می‌دهند. کودکان در حالت کلی و از نظر روانی تمایل دارند اطرافیان را خشنود نگه دارند و اگر رفتار بدی نشان می‌دهند باید به دنبال علت آن بود که در برخی موارد کودک‌آزاری و تهدید عامل این رفتار است و بدرفتاری، پاسخی به این ریشه‌ها است.