فرزانه فولادبند
شیر مادر بهترین غذا برای کودک است. متخصصان می‎گویند کودک تا 6 ماهگی فقط باید از شیر مادر تغذیه شود و پس از 6 ماهگی می‎توان غذای کمکی را شروع کرد. خورندان غذا تا پیش از 6ماهگی به کودک ممکن است سبب حساسیت غذایی و بروز مشکلات جدی شود اما گاهی در فرهنگ ما دیده می‎شود برخی بزرگترها توصیه می‎کنند غذا دادن به بچه زود شروع شود تا بهتر وزن بگیرد و زودتر غذاخور شود. میهمان «میزگرد تغذیه» این هفته مادری است که به اصرار اطرافیان غذای کمکی را زودتر از 6 ماهگی شروع کرده است و با مشکلاتی مواجه شده است. شرح بیشتر ماجرا را در ادامه بخوانید.

مادر امیرعلی 6 ماهه که در پی شروع غذای کمکی با چالش مواجه شده است، می گوید:
اطرافیان مدام اصرار داشتند که زودتر به امیرعلی غذا بدهم!

: شما برای به اشتراک گذاشتن تجربه‌تان در شروع غذای کمکی به فرزندتان و مشکلاتی که برایتان پیش آمده در "میزگرد تغذیه" شرکت کرده‌اید. ضمن تشکر از شما، لطفا بیشتر در این باره توضیح دهید.
فرزند من از شیر خودم تغذیه می‎شد و خیلی هم خوب وزن می‎گرفت. در هر بار مراجعه به مرکز بهداشت می‎گفتند شیردهی مناسب و رشد کودک خوب است با این حال اطرافیان اصرار داشتند که از غذای سفره به او بدهیم. حتی می‎گفتند از یک ماهگی آب خورشت که نمک و ادویه دارد را با انگشت به دهانش بگذاریم تا بهتر وزن بگیرد و بعدها بدغذا نشود. اما من چون می‎دانستم این کار ممکن است برای فرزندم مشکلاتی ایجاد کند اجازه این کار را نمی‎دادم. خلاصه از من انکار و از آنها اصرار.

: شما از کی غذای کمکی را شروع کردید؟
چند بار که مجبور شدم فرزندم را چند ساعتی نزد اطرافیان بگذارم، متوجه شدم مقداری آب میوه و برنج به او داده‌اند و بعد از آن فرزندم اسهال و دل درد را تجربه کرد. با این حال خودم تا پایان 4 ماهگی غذای کمکی را شروع نکردم اما بعد از آن به دلیل اینکه خیلی شیر می‎خورد و احساس می‎کردم سیر نمی‎شود غذای کمکی مانند فرنی را شروع کردم و وقتی از هفته بعد بادام را به فرنی اضافه کردم اطراف دهانش جوش‌های ریز زد و دچار اسهال و دل درد شد. به همین خاطر موقتاً بادام را از برنامه‌اش حذف کردم و سوپ را شروع کردم. اتفاقاً فرزندم خیلی خوب غذا می‎خورد.

: پس مشکل چه بود؟
وقتی برای پایش قد و وزن در نوبت بعد به مرکز بهداشت مراجعه کردم متوجه شدم روند رشد فرزندم در مقایسه با گذشته کند شده است. کارشناسان مرکز بهداشت پس از اینکه متوجه شدند غذای کمکی را شروع کرده ام خیلی تعجب کردند و گفتند وقتی رشد فرزندتان خوب بوده است و شیر مادر برایش کفایت می‎کرده است نباید غذای کمکی را شروع می‎کردید و این کار تاثیر منفی بر رشد کودک داشته است. جالب است که اطرافیان باز هم اصرار داشتند که غذا دادن به کودک مشکلی ایجاد نمی‎کند.

: برای بهبود رشد فرزندتان چه کار کردید؟
کارشناسان مرکز بهداشت من را به کارشناس تغذیه مرکز بهداشت ارجاع دادند و ایشان هم هشدار دادند اگر حساسیت غذایی ایجاد شود ممکن است رشد مغزی کودک دچار اختلال شود و علت کندی رشد کودک را مصرف زودهنگام غذا دانستند و توصیه کردند ابتدا فرزندم را در طول شبانه روز با شیر مادر تغذیه کنم و بعد از شیر مادر مقداری غذا به او بدهم. صبحانه فرنی و 2 وعده سوپ که با گوشت تهیه شده به او بدهم. 3 روز در هفته ساعت 9 صبح 20 دقیقه او را بیرون ببرم تا در معرض نور آفتاب قرار بگیرد و شب‌ها بدنش را ماساژ بدهم. بعد از 2 هفته دوباره برای سنجش قد و وزن مراجعه کنم.

: در مراجعه بعدی رشد کودک خوب بود؟
بله! خدا را شکر وزن‌گیری فرزندم بعد از 2 هفته نشان داد که مشکلی وجود ندارد و توصیه‌های غذایی دیگری داشتند؛ مثلا صبحانه بعد از شیردهی زرده تخم مرغ پخته که با کره و شیر نرم شده، میان وعده 30 میلی‌لیتر آب سیب یا لیمو شیرین، ناهار و شام سوپ که با گوشت و سبزیجات تهیه شده است میان وعده عصر پوره سیب زمینی یا پوره هویج و یک میان وعده هم ماست شیرین و نان نرم شده داشت. در مراجعه بعدی پایش قد و وزن روند رشد فرزندم دوباره مانند قبل خوب شد. من می‎خواستم از این طریق به مادران دیگر بگویم که به توصیه‌های نادرست اطرافیان گوش ندهند و فقط به توصیه‌های پزشک متخصص اطفال و کارشناسان مرکز بهداشت توجه داشته باشند تا مثل من دچار مشکلات ناشی از گوش دادن به توصیه‌های غیرتخصصی نشوند.

تاکید دکتر سیدعلی کشاورز به مادر امیرعلی
در سال اول غذای اصلی کودک شیر مادر است!
: آقای دکتر! بهترین زمان شروع تغذیه تکمیلی کودک چه زمانی است؟
پایان 6ماهگی، به طور استثناء اگر شیر مادر پاسخگوی نیاز کودک نباشد و وزن‌گیری مناسب نباشد معمولاً از پایان 4ماهگی شیر کمکی را شروع می‎کنیم. زود شروع کردن تغذیه تکمیلی خطر حساسیت غذایی و از بین رفتن پزرهای دستگاه گوارش را به همراه دارد و به هیچ عنوان توصیه نمی‎شود غذای کمکی زودتر از پایان 6 ماهگی شروع شود.

: میهمان «میزگرد تغذیه» مادری است که به اصرار اطرافیان 2 ماه زودتر غذای کمکی را برای فرزندش شروع کرده است و برخلاف انتظار این کار سبب کند شدن روند رشد کودک شده است. چرا؟
تا پایان 6 ماهگی هیچ چیز به اندازه شیر مادر برای کودک مفید و مغذی نیست و وقتی با چیز دیگر جایگزین شود روند رشد کودک کند می‎شود. وقتی وزن‌گیری کودک خوب است و با شیر مادر سیر می‎شود لازم نیست تا پایان 6 ماهگی به جز شیر مادر چیزی بخورد.

: غذای کمکی را چطور و چگونه باید شروع کرد؟
از پایان 6 ماهگی 5 تا 7 روز اول فرنی با آرد برنج را شروع می‎کنیم. آرد گندم ممکن است حساسیت ایجاد کند. 5 تا 7 روز دوم معمولاً مغز بادام را به فرنی اضافه می‎کنیم و حریره بادام به کودک می‎دهیم. از هفته سوم پوره سیب زمینی که با سیب زمینی پخته، شیر و کره تهیه شده داده می‎شود. پایان هفته چهارم سوپ سبزی بدون نمک و چاشنی و بدون هویج و اسفناج توصیه می‎شود. از ابتدای ماه هشتم 2 قاشق مرباخوری ماست شیرین و زرده تخم مرغ آب پز که با کره نرم شده برای کودک مناسب است و کم کم طی یک تا 2 ماه یک زرده کامل به کودک داده می‎شود. از هفته‌های بعد آب میوه‌هایی مانند سیب و لیموشیرین برای کودک توصیه می‎شود. بهتر است که کودک در سال اول میوه‌هایی مانند نارنگی و پرتقال نخورد. در شروع تغذیه تکمیلی غذاها را یکی یکی به کودک می‎دهیم تا علاوه بر آشنا کردن او با طعم‌های مختلف اگر حساسیت غذایی داشت آن را بشناسیم.

: از چه زمانی می‎توان به کودک غذای سفره داد؟
از پایان 8 ماهگی می‎توان از قسمت نرم غذای سفره بدون نمک و چاشنی به کودک خوراند. غلظت فرنی و پوره در ابتدا باید کم باشد و به تدریج که کودک وارد 9ماهگی می‎شود و جویدن را یاد می‎گیرد، می‎تواند غذاهای سفت و جامد بخورد. البته سفیده تخم مرغ و عسل به دلیل اینکه ممکن است حساسیت غذایی ایجاد کند نباید به کودک داده شود. کودک تا یکسالگی قدرت تحمل پروتئین شیر گاو را ندارد و در تهیه فرنی و حریره بادام باید از شیر پاستوریزه و آب به نسبت مساوی استفاده کرد.

: چه زمانی غذای جامد، غذای اصلی است و شیر مادر حکم غذای کمکی را دارد؟
در سال اول شیر مادر غذای اصلی کودک است. اگر غذای کمکی درست شروع شود و تنوع کافی داشته باشد کودک در پایان یک سالگی غذاخور شده است و در سال دوم شیر مادر نقش کمکی دارد. بنابراین، پس از یک سالگی باید سعی شود ابتدا به کودک غذا و بعد شیر داده شود. همچنین از سال دوم می‎توان به کودک شیر پاستوریزه داد. قطره آهن و AD باید تا پایان 2سالگی به کودک داده شود. اگر کودک رشد خوبی نداشت ممکن است متخصص اطفال برای بهبود رشد روی یا مولتی‌ویتامین تجویز کند.

تا 6 ماهگی به هیچ عنوان به کودک غذا ندهید!
 دکتر عباس مومن زاده
 استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
روده کودکان زیر 6 ماه به میکروب‌ها و ویروس‌ها نفوذپذیری بالایی دارد. حتی در برخی موارد افزودنی های موجود در مواد غذایی مانند شیرخشک و شیر گاو برای این کودکان آلرژی زاست و به روده شان آسیب می‎رسانند و کودک را دچار مشکلاتی مانند اسهال می‎کنند. در فرایند تهیه غذا ممکن است ضدعفونی به خوبی صورت نگیرد و هنگام غذا خوراندن به بچه ممکن است میکروب‌ها وارد دستگاه گوارش شود.

بنابراین، توصیه اکید می‎شود زیر 6 ماه به هیچ عنوان غذای اضافه به کودک داده نشود. غذاهایی مانند آب خورشت نیز به هیچ عنوان نباید به کودک داده شود. پس از 6 ماهگی غذاهایی مانند برنج، لعاب برنج، حریره که با آرد برنج و شیر مادر تهیه شده است به کودک داده می‎شود.

اگر رشد کودک خوب نباشد و نیاز داشته باشد می‎توان این غذاها را از پایان 4ماهگی شروع کرد اما اگر رشد و وزن‌گیری کودک خوب است این کار نباید زود شروع شود.

سفیده تخم مرغ، انواع توت، خربزه، اسفناج و عسل به دلیل اینکه ممکن است حساسیت و مسمومیت غذایی ایجاد کند و احتمال خطر دارد تا یک سالگی نباید به کودک خورانده شود.

همچنین کودک از 15 روزگی تا 6 ماهگی باید روزی 25 قطره ویتامین ADو بعد از 6 ماهگی روزی 25 قطره مولتی‌ویتامین و 15 قطره آهن بخورد.

کودکان نارس که وزن تولدشان زیر 2 کیلو و پانصد گرم است باید از زمانی که وزنشان به 2 برابر وزن تولد رسید قطره آهن را شروع کنند.

با اظهارنظر اطرافیانتان، محترمانه برخورد کنید!
 دکتر بهروز بیرشک
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
متاسفانه ما در فرهنگ‌مان این مسئله را زیاد داریم که اطرافیان فکر می‎کنند باید نظر خودشان را به نوعی مطرح و حتی تحمیل کنند.
گاهی بزرگترها به زوج‌های جوان که تازه صاحب فرزند شده‌اند می‎گویند ما تجربه داریم و از شما بیشتر می‎دانیم اما باید توجه داشت که اگرچه تجربه بسیار ارزشمند است اما در عصر جدید مطالعات جدید موارد تازه‌ای در زمینه تربیت و تغذیه کودک مطرح شده است.

جوان‌تر‌ها لازم نیست با بزرگترها بحث کنند یا در مقابل نظرشان مقاومت کنند بلکه باید به صحبت‌های آنها گوش بدهند و با مطالعه و صحبت و مشورت با متخصصان درست و غلط این صحبت‌ها را تشخیص دهند و درباره‌اش تصمیم بگیرند.

اگر نظر دیگران اشتباه بود و باز بر آن تاکید داشتند به هیچ عنوان نباید با آنها توهین‌آمیز برخورد شود بلکه باید با شیوه و زبان خاص با آنها صحبت شود.

هر کدام از زوجین باید مسئولیت بیان این موضوع به خانواده خودش را به عهده بگیرد و ضمن تشکر و قدردانی از تجربه آنها طوری که حالت برخورنده نداشته باشد اشاره کند که روش خودشان را در تربیت فرزندشان دارند، مثلا بگویند: «از توصیه و راهنمایی‌های شما خیلی متشکریم، چشم! هر کار که لازم باشد انجام می‎دهیم.» از طرفی بزرگترها هم باید بدانند نباید در همه موارد زندگی دیگران دخالت کنند.

یکی از دلایل اصرار به زود غذا دادن به بچه‌ها تپل شدن آنهاست. اینکه چاق و تپل بودن بچه به معنی سالم و سرحال بودنش است یک باور و تفکر غلط است. باید روی باروهایمان تعمق کنیم و بیندیشیم که کلیشه‌های ما واقعاً درست است یا نه.

تغذیه کودک باید درست و به موقع باشد. پزشک متخصص اطفال و متخصص تغذیه بهترین افرادی هستند که می‎توانند درباره نحوه غذا دادن به بچه و اینکه چطور و از چه زمان شروع شود راهنمایی‌های لازم را داشته باشند.