مریم سادات کاظمی
لبنیات یکی از گروه‌های اصلی غذایی و منبع غنی کلسیم است که تاثیر جدی در پیشگیری از پوکی استخوان دارد. مصرف روزانه لبنیات برای همه افراد بین 2 تا 3 واحد ضروری است. اما متاسفانه طی سال‌های اخیر این شاخص در کشور ما کاهش یافته و به حدود یک واحد رسیده ‌است. این مسئله عوارض جدی بر سلامت گروه‌های مختلف سنی دارد و یکی از چالش‌های آینده در زمینه شیوع کوتاهی قد و پوکی استخوان است. این مسئله هشدار جدی متخصصان تغذیه را در برداشته و دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز اقدامات موثری مانند اجرای طرح شیر مدرسه را به‌طور جدی دنبال می‌کند. اما آنچه مهم است اینکه تحقق برنامه‌های تغذیه صحیح نیاز به مشارکت همه نهادهای متولی دارد تا بتوان از شیوع مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کرد.

دکتر رضا همایونفر، دانشیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
لبنیات منبع پروتئینی مقرون‌به‌صرفه است!
لبنیات، گروه غذایی ارزشمندی است که در کنار ترکیبات مغذی، کلسیم و پروتئین بالایی دارند. شیر منبع پروتئین قابل‌توجهی است که قیمت آن نسبت به دیگر منابع پروتئین حیوانی بسیار کمتر است. به طوری که هر گرم پروتئین از طریق شیر تقریبا 600 تومان تمام می شود در حالی‌که این مقدار پروتیین از گوشت قرمز بیشتر از 2000 تومان و از گوشت مرغ 700 تومان خواهد بود. بنابراین، منبع پروتئین حیوانی با قیمت مناسب‌تری محسوب می‌شود و از نظر اسیدهای آمینه منبع ارزشمندی است. لبنیات همچنین سرشار از کلسیم است و از آنجا که دریافت کلسیم از دیگر غذاها در کشور ما پایین است، انتخاب مناسبی خواهد بود.
معمولا برای همه افراد در سنین مختلف توصیه می‌شود 2 تا 3 واحد لبنیات در تغذیه روزانه گنجانده ‌شود. هر واحد شیر و ماست معادل یک لیوان و هر واحد پنیر معادل 30 گرم است. کشک نیز جزء لبنیات است اما برای همه از نظر طعم و مزه خوشایند نیست و معمولا روزانه مصرف نمی‌شود. البته اگر فرد سازگاری از نظر گوارشی داشته و از طعم آن لذت می‌برد، می‌تواند به‌طور منظم به‌عنوان یک منبع لبنی مفید استفاده کند.

کمبود دریافت کلسیم، ذخیره بافت استخوانی را کاهش می‌دهد
آمارها حاکی از آن است که مصرف لبنیات در کشور ما نصف مقدار توصیه‌شده جهانی و حدود 60 کیلوگرم به‌ازای هر نفر در سال است در حالی‌که میانگین جهانی 120 کیلوگرم را نشان می‌دهد.
کاهش مصرف لبنیات با کمبود دریافت پروتئین و کلسیم همراه است که می‌تواند عوارض جدی نظیر کوتاهی قد کودکان و پوکی استخوان بزرگسالان را در پی دارد. مقدار کلسیم بافت استخوانی به‌مرور طی دوره رشد تا 30 سالگی در حال افزایش است. در این سن به بیشترین مقدار می‌رسد و پس از آن به‌تدریج جذب کلسیم در بدن کاهش می‌یابد. زمانی که فرد در دوره کودکی، نوجوانی و جوانی به‌اندازه کافی لبنیات مصرف نکند و در نتیجه دچار کمبود کلسیم شود، در سن 30 سالگی مقدار ذخیره کلسیم کمتری دارد و زودتر دچار تحلیل استخوانی و افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوانی می‌شود.
گرچه جذب کلسیم پس از 30 سالگی کاهش می‌‌یابد اما به‌معنای عدم‌نیاز به مصرف منابع کلسیم نیست. در واقع، مصرف کافی لبنیات در سنین میانسالی به حفظ ذخیره کلسیم کمک می‌کند و روند تحلیل استخوانی را به تعویق می‌اندازد.

مصرف مکمل همواره باید تحت‌نظر پزشک باشد
مکمل‌های غذایی هیچ‌گاه به‌عنوان جایگزین غذا شناخته نمی‌شوند. اگر مکمل قرار باشد با توجیه گران‌بودن منابع غذایی مصرف شود که طبیعتا قیمت بسیار بیشتری در مقایسه با خوراکی‌‌ها دارد. بنابراین، از نظر اقتصادی جایگزین غذا نخواهد بود.
از نظر عملکردی نیز مکمل‌ها جذب قابل‌توجهی نسبت به منابع غذایی ندارند. غیر از شرایطی که فرد مشکل خاصی دارد و به دلایلی نمی‌تواند غذا بخورد یا مقدار دریافت به‌شدت پایین است و نیازهای بدن از طریق تغذیه تامین نمی‌شود، در موارد دیگر ضرورتی برای مصرف مکمل‌ها نیست. البته مصرف مکمل‌ها همواره باید تحت‌نظر پزشک باشد و از مصرف خودسرانه پرهیز شود.
به‌عنوان مثال، اگر نیاز بدن به آهن از طریق غذا تامین می‌شود نیازی به مصرف قرص آهن نیست اما زمانی که فرد دچار کم‌خونی فقر آهن شد، مکمل در کنار تغذیه صحیح توصیه می‌شود. کلسیم موجود در لبنیات کافی و قابلیت جذب خوبی دارد و اگر به اندازه کافی مصرف شود، نیاز بدن تامین می‌شود. در صورتی‌که فرد دچار پوکی‌استخوان شد و بدن قادر به تامین کلسیم موردنیاز نباشد، می‌توان در کنار رعایت اصول تغذیه صحیح از مکمل کلسیم نیز استفاده کرد. در واقع، مکمل همانطور که از نام آن مشخص است باید در کنار غذا مصرف شود و هرگز جایگزین خوراکی‌های طبیعی نیست.

مصرف لبنیات توصیه موثر پیشگیری از بیماری‌هاست
مصرف لبنیات همواره به‌عنوان یکی از توصیه‌های مهم حفظ سلامت است و حتی با دریافت لبنیات کافی، آمار بیماری‌ها نیز کاهش می‌یابد. براساس یکی از مطالعات معتبر، مصرف لبنیات می‌تواند بیش از 20 درصد زمینه بروز فشار خون را کاهش دهد. بنابراین، گنجاندن لبنیات در تغذیه روزانه از نظر پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقاء سلامت و بهبود وضعیت آینده جامعه یک انتخاب منطقی و صحیح است.
تنها دلیل برای پرهیز از شیر، عدم‌تحمل لاکتوز است. البته در این مورد نیز مطالعات نشان می‌دهد که این حالت در تعداد اندکی از افراد جامعه مشکل جدی ایجاد می‌کند. حدود 70 تا 80 درصد افراد جامعه با مقدار کمتر از 11 گرم لاکتوز در روز معمولا مشکلی نخواهند داشت. این مقدار لاکتوز معادل یک لیوان کامل شیر است؛ به‌عبارتی نوشیدن این مقدار شیر در روز برای بیشتر افراد هیچ عارضه گوارشی ایجاد نمی‌کند. ضمن اینکه ماست و پنیر نیز چنین عوارضی ندارند و حتی افرادی که دچار عدم‌تحمل لاکتوز هستند می‌توانند با خیال راحت  ماست و پنیر را جایگزین کنند.

دکتر احمد اسماعیل‌زاده، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت
حمایت دولت در کنترل قیمت و تخصیص یارانه، لازمه مصرف کافی لبنیات است!
متاسفانه، مصرف لبنیات در کشور ما نسبت به مقدار استاندارد کمتر است. به‌طور کلی، توصیه می‌شود افراد در سنین مختلف برای حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها حدود 2 تا 3 واحد لبنیات در روز مصرف کنند اما وضعیت فعلی در کشور ما حدود یک واحد است.
در کل، کمبود مصرف لبنیات می‌تواند عواقب جدی برای سلامت افراد داشته ‌باشد زیرا این گروه غذایی نقش مهمی در تامین کلسیم موردنیاز بدن، پیشگیری از پوکی استخوان، رشد قدی و بهبود عملکرد عضلات در بدن دارد. مصرف ناکافی می‌تواند با افزایش خطر پوکی‌استخوان و ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، دردهای استخوانی و مفصلی و کوتاهی قد کودکان و نوجوان همراه باشد.
آموزش به‌تنهایی کافی نیست
عمده کاهش مصرف لبنیات مربوط به مناطق شهری بوده و دلیل اصلی، افزایش قیمت طی سال‌های اخیر است. دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت مطالبه‌گری جدی در این زمینه دارد و پیگیری از طریق سازمان‌ها و نهادهای متولی نسبت به کنترل قیمت را در دستور کار خود دارد. از طرفی، بارها درخواست شده تا یارانه‌ای برای موادغذایی مفید مانند لبنیات، میوه‌ها و سبزیجات از طرف دولت اختصاص یابد که هنوز به نتیجه نرسیده ‌است.
اگر دولت برنامه جدی کنترل قیمت، تخصیص یارانه و دسترسی کافی این مواد غذایی را نداشته ‌باشد، مشکلات متعددی پیش‌روی وزارت بهداشت خواهد بود و به‌راحتی نمی‌توان مصرف را به حد مطلوب رساند. همچنین، بحث‌های آموزشی در زمینه مصرف لبنیات نیز اهمیت دارد. البته تقریبا همه افراد اطلاعات نسبتا خوبی در مورد فواید لبنیات دارند اما همواره آموزش‌های لازم در دستور کار است و به‌نوعی با اطلاعات نادرست رایج در فضای مجازی در مورد مصرف لبنیات مقابله می‌شود. البته آموزش به‌تنهایی قادر به افزایش سرانه مصرف لبنیات نخواهد بود و حتما نیاز به مداخلات دولت در زمینه کنترل قیمت دارد که امید است با تلاش وزارت بهداشت و دستگاه‌های متولی محقق شود.

طرح شیر مدرسه، اقدامی موثر است
وزارت بهداشت به‌طور جدی بحث شیر مدرسه را پیگیری کرد که از سال تحصیلی آینده دوباره آغاز می‌شود تا در راستای فرهنگ‌سازی و افزایش مصرف لبنیات در کودکان و نوجوانان انجام شود. زمانی که دو سال پیش این طرح بار دیگر اجرا شد، رضایتمندی مطلوبی بین کودکان ایجاد کرد و با افزایش مصرف شیر توانست به تامین کلسیم کمک کند و در واقع اثربخشی موثری داشت. اجرای طرح شیر مدرسه در سال تحصیلی آینده می‌تواند به تامین حداقل یک واحد لبنیات روزانه کمک کند.
اقدام دیگر وزارت بهداشت، ترغیب سایر ادارات و سازمان‌های دولتی و خصوصی که میان‌وعده برای کارکنان خود در نظر می‌گیرند، اختصاص یک واحد لبنیات مانند شیر به‌عنوان میان‌وعده باشد که این راهکار نیز می‌تواند در افزایش سرانه مصرف لبنیات موثر باشد.
گرچه در حال‌حاضر وضعیت مصرف لبنیات مطلوب نیست اما تلاش‌ها ادامه دارد تا دولت مجاب به تخصیص یارانه از طریق عوارض کالاهای آسیب‌رسان به لبنیات، میوه‌ها و سبزیجات شود یا یک درصد عوارض کارخانه‌های صنایع غذایی برای تامین موادغذایی سالم اختصاص یابد. امید است پیگیری‌ها در این زمینه بتواند نتیجه مطلوبی در پی داشته ‌باشد.

دکتر حسین ایمانی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
جذب کلسیم لبنیات بسیار بیشتر از سایر منابع غذایی است!
نیاز روزانه بدن به کلسیم در سنین کمتر از 50 سال، 1000 میلی‌گرم است که پس از آن به 1200 میلی‌‌گرم می‌رسد. بر این اساس، یکی از مهم‌ترین منابع تامین کلسیم، لبنیات است. لبنیات، پروتئین با ارزش بیولوژیک بالا دارد و منبع خوبی از ویتامین‌های گروهB ، فسفر و اسیدهای آمینه ضروری نیز هست. از همین‌رو، برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها به‌دلیل کلسیم، فسفر و ویتامینD مفید تلقی می شود.
پروتئین لبنیات اسیدهای آمینه ضروری دارد که در رشد قدی کودکان و نوجوانان موثر است و از همین‌رو نیاز به لبنیات در این سنین بیشتر می‌شود. با توجه به اینکه در دوران بارداری و شیردهی نیاز به کلسیم افزایش می‌یابد، خانم‌ها در این دوره‌های زندگی حتما باید مقدار بیشتری لبنیات مصرف کنند که به 3 تا 4 واحد می‌رسد.
جذب کلسیم از لبنیات بسیار بیشتر از سایر منابع است. به‌عنوان مثال، بعضی از سبزیجات مانند کلم‌ها، مغز‌ها مانند بادام و جوانه‌ها نیز کلسیم دارند اما جذب کمتری نسبت به لبنیات خواهد داشت. کاهش رشد قدی و پروتئین دریافتی، مهم‌ترین عوارض کمبود مصرف لبنیات در کودکان و نوجوان است. ضمن اینکه لبنیات انتخاب مناسبی و مقرون‌ به‌صرفه برای تامین پروتئین حیوانی است و افرادی که قادر به مصرف کافی گوشت‌ها نیستند، می‌توانند لبنیات را جایگزین کنند زیرا اگر لبنیات نیز به اندازه کافی مصرف نشود، به‌مرور زمان کاهش دریافت پروتئین به ضعف سیستم ایمنی بدن منجر می‌شود.

مصرف مکمل کلسیم همراه با غذا، جذب بیشتری دارد
اگر فرد به دلایلی مانند مشکلات گوارشی مانند نفخ، عدم‌تحمل لاکتوز یا تمایل‌نداشتن به طعم لبنیات دچار کمبود شود، مکمل کلسیم توصیه می‌شود. مکمل های کلسیم به دو نوع کربنات کلسیم و سیترات کلسیم تقسیم می‌شوند. درصد بیشتری کلسیم از مکمل‌های کربنات کلسیم جذب می‌شود اما در طولانی‌مدت امکان رسوب در بافت‌های نرم مانند کلیه و دیواره عروق را دارد. اما سیترات کلسیم جذب کمتری در دستگاه گوارش دارد اما حلالیت بیشتری دارد. بنابراین، افرادی که مبتلا به سنگ کلیه یا نارسایی قلبی‌عروقی هستند، بهتر است در صورت صلاحدید پزشک مبنی بر مصرف مکمل کلسیم از انواع سیترات استفاده کنند. کسانی که این مشکلات را ندارند اما مبتلا به نارسایی کلیوی هستند و به مقدار بیشتری کلسیم نیاز دارند و با فاکتور خطر دیگری مواجه نیستند، می‌توانند مکمل کربنات کلسیم مصرف کنند.
البته باید به‌خاطر داشت که در وهله اول نیاز بدن به کلسیم از طریق منابع غذایی تامین شود و در صورت کمبود تحت‌نظر پزشک از مکمل‌ها استفاده کرد. همچنین، جذب کلسیم مکمل‌ها حین صرف غذا بیشتر می‌‌شود زیرا PH معده اسیدی شده و به جذب کلسیم کمک می‌کند. افرادی که با مقدار بالای کلسیم دچار یبوست می‌شوند باید سعی کنند بیش از یک قرص کلسیم در روز مصرف نکنند. به علاوه، اگر قرار است در هر وعده غذا قرص کلسیم مصرف شود، دوز توصیه‌ شده 500 است و بالاتر از آن کارایی جذب ندارد.