پایگاه خبری سلامت
دکتر علیرضا استقامتی، استاد غدد دانشگاه علوم پزشکی تهران
عاقلانه‌ترین کار این است که فردی که به دلیل یک بیماری خاص مانند بیماری قلبی‌عروقی، مشکلات کلیوی یا دیابت تحت نظر پزشک متخصص قرار دارد، درباره گرفتن روزه و اینکه چه خطراتی در کمین اوست، با پزشک خود مشورت کند. این افراد حتی اگر شرایط لازم برای روزه‌داری را داشته باشند و از نظر سلامت خطری تهدیدشان نکند، باید داروهایشان را طبق برنامه‌ریزی جدید برای دو وعده سحر و افطار تنظیم کنند.
درباره بیماران دیابتی چه از نوع وابسته به انسولین و چه غیروابسته به آن باید متناسب با هر وضعیت، سن و شرایط خاص فرد را در نظر گرفت.
مبتلايان به ديابت باید توجه داشته باشند مهم‌ترین مساله‌ای که در روزه، سلامت فرد مبتلا به دیابت را تهدید می‌کند افت قندخون است، بی‌توجهی در این مورد همه تلاش تیمی بیمار و پزشک را برای منظم شدن روند تنظیم قندخون بر هم می‌زند. تصمیم با شما و پزشکتان است و باید توجه داشت که بهره‌مند شدن از برکات این ماه مبارک تنها با امساک از نوشیدن و خوردن که کاملاً هم به ضرر شماست، حاصل نمی‌شود و خوب است به فریضه‌روزه‌داری عمیق‌تر نگاه کنیم و به این موضوع بیندیشیم که پرهیز از خوردن و آ‌شامیدن تنها یکی از آداب روزه‌داری این ماه و تزکیه نفس و فیض بردن از ماه رمضان است. اگر در این مورد ممنوعیت وجود دارد می‌توان موارد دیگر مانند نیکی و رسیدگی به نیازمندان را در نظر گرفت. می‌توانید با استفاده از رژیم غذایی مناسب و استفاده از داروها، سلامت خود را حفظ و تضمین کنید تا با شادابی، شکر نعمت را برآورید و به امور خیریه برسید.
نکته مهم دیگر اینکه اگر جزو گروهی هستید که در معرض دیابتی شدن هستید، یعنی اختلال در تست قندخون ناشتا داشتید و عوامل خطری چون زمینه خانوادگی، چاقی، وجود تخمدان‌های پلی‌کیستیک در شما تشخیص داده شده است، باید تحت نظارت پزشک، رژیم غذایی و فعالیت بدنی مناسب قرار بگیرید چون مستعد دیابت هستید و هر گونه مشکلی را به همین راحتی می‌توانید پیشگیری کنید و این موضوع را حتماً در تهیه وعده غذایی سحر و افطار مدنظر قرار بدهید. تعداد زیادی از مردم تست قندخون ناشتای مختل دارند و مستعد دیابت هستند. از همین حالا حواس‌تان به مصرف مواد شیرین و چرب و زولبیا بامیه و از این دست غذاها که استفاده از آن در افطار سنتی ما به وفور است، جدی‌تر شود.
کسانی که انسولین مصرف می‌کنند و نیازمند تزریق انسولین هستند، ممنوعیت روزه‌داری دارند یا کسانی که نوسانات قندخون آنها کنترل نشده است، روزه گرفتن برای‌شان ضرر دارد.
حتی اگر قرار شد روزه بگیرید، یادتان باشد محدودیت‌هایی را باید اعمال کنید. از خوردن وعده‌های چرب و مواد شیرین بپرهیزید و آن را کاهش دهید. مواظب باشید فشارخون‌تان بالا نرود. اختلال‌های چربی خون و يا هرگونه تغییری در کنار مشکل دیابت را باید به پزشکتان گزارش دهید. قندخونتان را در مواقع پیش از افطار (قندخون ناشتا) اندازه بگیرید و نتیجه این کار را به طور جدی به منظور حفظ سلامت کلیه‌هایتان یادداشت کنید. اگر قندخون در بدن شما و ادرارتان بالا رود، بافت کلیه آسیب می‌بیند. اگر علایم قندخون مانند تعریق، گیجی و لرزش اندام‌ها و از دست دادن تمرکز را مشاهده کردید، احتیاط کنید و سریع روزه را افطار کنید.
14 پرسش و پاسخ درباره ديابت و روزه‌داري
روزه‌داری و امساک از خوردن به سلامت جسم و روان و رشد جنبه‌های معنوی کمک می‌کند. اگرچه روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان بر مسلمانان واجب است اما این امر بر همه افراد واجب نیست. روزه در بیماران و افرادی که از لحاظ جسمی از توانایی لازم برخوردار نیستند یا در مواردی که بیم آن می‌رود که با روزه گرفتن سلامت‌شان به خطر بیفتد و بیماری‌شان تشدید شود منع شده است. در مورد بیماران دیابتی بسته به شرایط بیمار، شدت بیماری و وضعیت تنظیم قند خون پزشک و متخصص تغذیه می‌توانند درباره تاثیر روزه بر سلامت فرد اظهار نظر کنند. افراد دیابتی که با نظر و مشورت پزشك مجاز به روزه گرفتن هستند لازم است این کار را با احتیاط و مراقبت و با در نظر گرفتن شرایط‌شان انجام دهند. در ادامه 14 پرسش و پاسخ درباره روزه‌داری در افراد دیابتی مطرح شده است.
1. دیابت دارم، می‌توانم روزه بگیرم؟
همان طور که اشاره شد اگر دیابت دارید، پیش از اقدام برای روزه گرفتن باید با پزشکتان مشورت کنید. مطمئن‌ترین فردی که می‌تواند به شما بگوید مجاز به روزه گرفتن هستید، پزشک است. از آنجا که شرایط همه افراد دیابتی از لحاظ سلامت کاملاً یکسان نیست و ممکن است فرد علاوه بر دیابت مشکلات قلبی یا کلیوی نیز داشته باشد و همچنین شدت دیابت در افراد با هم متفاوت است، بهترین راهکار مشورت با پزشک است.
2. وعده‌هاي غذايم در ماه مبارك رمضان بايد به چه صورت باشد؟
بهتر است که با يک افطار ساده وعده‌ای شبیه صبحانه شروع کنيد و شام را با فاصله یک تا دو ساعت بعد از آن میل کنيد. قبل از خواب هم می‌توانيد غذاي مختصري مشابه عصرانه بخوريد. سحري را هم حتماً ميل کنيد.
3- اگر براي خوردن سحري نتوانستم بيدار شوم چه کنم؟
بهتر است از روزه گرفتن در آن روز صرف‌نظر کنيد؛ چرا که احتمال پايين افتادن قند خون وعوارض ديگر زياد است.
4 - نوشيدن آب و مايعات غيرقندي تا چه اندازه مجاز است؟
بهتر است آب کافي بنوشيد تا طي روز دچار کمبود آب نشويد، توصيه می‌شود بعد از خوردن سحري قبل از شروع روزه، حداقل یک تا دو ليوان آب بنوشيد.
5- آيا رفتن به مهماني‌هاي افطار به صلاح است؟
مسلماً شرکت در جمع خانواده و دوستان از نظر رواني بسيار مفید است اما چه در ماه رمضان و چه غير آن در مهماني‌ها فراموش نکنيد که ديابتي هستيد تا سلامت‌تان به خطر نیفتد و دچار مشکل نشوید.
6 - اگر بعد از افطار احساس کردم قند خونم بالاست چه کنم؟
در صورت امکان قند خونتان را اندازه‌گيري کنيد. اگر بالاي ۲۵۰ بود، شب بعد ۲۰ درصد از کالري دريافتي‌تان کم کنيد تا دچار مشکل نشويد. به هر حال توجه داشته باشيد اگر قند خونتان هنگام شب بالا باشد، نتايج مثبت روزه‌داري عايد شما نخواهد شد.
7 - اگر هنگام سحر احساس کردم قند خونم بالاست چه کنم؟
در اين صورت هم اگر قند خونتان بالاي ۲۰۰ باشد بايد از مواد غذايي سحري خود ۲۰ درصد کم کنيد، اما اگر قند خونتان بالاي ۳۵۰ بود توصيه می‌شود اصلا روزه نگيريد.
8 - طي روز باید استراحت کنم يا می‌توانم فعاليت داشته باشم؟
فعاليت فيزيکي بايد در حد معمول بوده و استراحت زياد، به نفع شما نيست. بهتر است اموري که نياز به فعاليت جسمي شديد دارد را بعد از ظهرها انجام ندهيد تا از افت شديد قند خون پيشگيري شود.
9- وقتی روزه هستم می‌توانم ورزش کنم؟
ورزش سبک 10 تا 15 دقيقه‌اي هنگام صبح احتمالاً برايتان مناسب است اما ورزش هنگام بعد از ظهر و قبل از افطار می‌تواند مشکل‌ساز باشد. بايد در صورت امکان طي شب‌ها زماني را به ورزش اختصاص دهيد.
10 - در ماه رمضان قرص‌هايم را در چه زماني مصرف کنم؟
به‌طور کلي قرص‌هاي مصرفي صبح و ظهر را هم‌زمان هنگام افطار و قرص مصرفي شبانه را قبل از سحري مصرف کنید. البته اگر قندخونتان تحت کنترل است ممکن است تحت نظارت پزشک، بتوانيد تعداد قرص‌هايتان را کاهش دهيد.
11- اگر فراموش کردم قرصم را مصرف کنم چه کار کنم؟
از آنجا که عدم مصرف مايعات طي روز می‌تواند به غليظ شدن خون و بالا رفتن قند خون و عوارض ديگر منجر شود بنابراین توصيه می‌کنم حتماً قرص خود را به موقع مصرف کنيد و اگر فراموش کرديد به خصوص در صورتي که قند خونتان بالاست بهتر است آن روز را روزه نگيريد.
12 - بهترين زمان براي آزمايش قند خون در ماه رمضان چه زماني است؟
بهتر است هر بيمار ديابتي که روزه می‌گيرد گلوکومتر در اختيار داشته باشد و قبل از افطار، دو ساعت بعد از افطار و قبل از سحري، قند خون خود را اندازه‌گيري نمايد. اما در صورتي که گلوکومتر در دسترس نداريد بهتر است آزمايش‌هاي خود را تحت نظارت پزشک و در زمان تعيين شده انجام دهيد. در ماه رمضان بررسي قند خون ناشتا بايد قبل از افطار صورت گيرد که بسيار کمک‌کننده است.
13 - آيا اگر روزه بگيرم چربي خونم هم پايين می‌آید؟
در صورتي که رژيم غذایی خود را رعايت کنيد می‌توانيد منتظر کاهش کلسترول و تري‌گليسريد خونتان باشيد. اين مساله در پيشگيري از بيماري‌هاي عروقي قلب و فشار خون هم به شما کمک می‌کند. طي ماه رمضان رژيم غذايي در بسياري از خانواده‌ها حاوي مواد قندي و نشاسته‌اي فراوان است که ضمن اثر نامطلوب بر قند خون، تري‌گليسيريد خون را هم بالا می‌برد.
14- آيا بيماران ديابتي که به نحوي دچار عوارض مزمن ديابت بر کليه‌ها، چشم و قلب شده‌اند می‌توانند روزه بگيرند؟
هر چند ممکن است برخي از اين افراد با روزه گرفتن دچار مشکل حادي نشوند ولي براي پيشگيري از پيشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگيرند و يا با متخصص مربوطه مشورت کنند.
اگر برای درمان دیابت از انسولین استفاده می‌کنید یا عوارض بیماری دیابت به چشم، کلیهها یا دیگر اعضای بدن شما آسیب وارد کرده است، معمولاً پزشکان روزه را برای شما ممنوع خواهند کرد.