پایگاه خبری سلامت
فرزانه فولادبند دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات
در روزهای پایانی سال فصل خیلی‌ها به فکر خانه‌تکانی میافتند و استفاده از مواد پاک‌کننده و شوینده، ضدعفونی‌کننده و سفیدکننده بیشتر میشود اما باید توجه داشت محصولاتی که برای از بین بردن میکروبها و آلودگی‌ها استفاده می‌شوند بی‌خطر نیستند و ممکن است به سلامت افراد آسیب برسانند. آگاهی از تاثیرات زیان‌آور این مواد این فایده را دارد که به شما کمک کند با به کار بردن چند راه آسان با ایمنی بیشتری از این مواد در خانه استفاده کنید. برای اطلاعات بیشتر در این باره با ما همراه شوید.
از مواد شوینده قوی استفاده نکنید
استفاده از مواد شوینده قوی سبب مسمومیت‌های شدید میشود. بررسی‌ها نشان داده است افرادی که از مواد شوینده قوی برای تمیز کردن سطوح استفاده می‌کنند، 40 درصد بیش از افراد دیگر دچار بیماری‌های ریوی و مشکلات تنفسی می‌شوند به‌طوری که به مرور زمان و با ادامه استفاده از این مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده، بر شدت این بیماری‌ها افزوده میشود. در عین حال، استفاده از این شوینده‌ها احتمال ابتلا به بیماری‌های پوستی و چشمی را افزایش می‌دهد که به‌طور معمول به شکل قرمزی و خارش چشم و ملتهب شدن و سوزش پوست بروز می‌کند. توصیه میشود برای نظافت و ضدعفونی کردن سطوح آشپزخانه، حمام، سرویس بهداشتی و کف اتاق‌ها، از شوینده‌های استاندارد که بوی نامطبوعی نداشته و ایجاد حساسیت نمی‌کنند استفاده شود. گاهی استفاده از مواد طبیعی مانند سرکه و جوش شیرین یا مایع ظرفشویی رقیق‌شده هم می‌تواند در تمیز کردن سطوح موثر باشد و نیازی به استفاده از مواد تمیزکننده قوی‌تر نیست. یه کار بردن نکات زیر هنگام استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده می‌تواند مفید باشد.
12 نکته درباره خرید، نگهداری و مصرف مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده
1. حد امکان مصرف موادشیمیایی خطرناک را در خانه کاهش دهید و کم‌خطرترین ماده را در کمترین میزان مورد نیازتان خریداری کنید؛ حتی اگر خرید در حجم بیشتر ارزان‌تر باشد، در نهایت برای سلامت خانواده گران تمام میشود. اینکه شما می‌توانید به راحتی آنها را خریداری کنید، دلیل بی‌خطر بودن آنها نیست.
2. هنگام خرید مواد شیمیایی به اطلاعات روی برچسب آنها دقت کنید.
3. وجود عبارت «سمی» و «خطرناک» روی برچسب این محصولات، نشان‌دهنده درجه بالای خطر این مواد است و در صورت امکان بهتر است از خرید آن صرف‌نظر کنید. عبارات «احتیاط» و «هشدار» روی برچسب، نشان‌دهنده خطر کمتر این مواد است. توجه داشته باشید، تمام مواد تشکیل دهنده روی برچسب محصولات نوشته نمی‌شوند و بسیاری از این مواد نوشته نشده ممکن است خطرناک و سمی باشند. فرمول دقیق و کامل محصول جزو اطلاعات محرمانه شرکت‌هاست و قانون آنها را مجبور به نوشتن تمام محتویات محصول نمی‌کند.
4. از مواد شیمیایی کم بو یا بدون بو استفاده کنید. این ذرات ممکن است برای بچه‌ها و کسانی که ناراحتی‌های تنفسی یا پوست حساس دارند، تحریک‌کننده باشد.
5. هنگام مصرف برای ایمنی بیشتر حتما طبق دستورالعمل روی برچسب عمل کنید.
6. هنگام کار با محلول‌های شیمیایی از دستکش و در صورت لزوم از ماسک استفاده کنید.
7. فقط هنگام ضرورت مثلاً وقتی در خانه بیماری وجود دارد، از مواد ضدعفونی‌کننده استفاده کنید.
8. محلول‌های پاک‌کننده را با هم ترکیب نکنید. ترکیب کردن محلول‌های آمونیاکی با محلول‌های کلره گازهای سمی خطرناک ایجاد می‌کند.
9. برخی از محلول‌های لوله‌بازکن و محلول‌های جرمگیر که برای شستن و تمیز کردن اجاق گاز استفاده می‌شوند حاوی مواد سمی و خطرناک هستند. بهتر است با قرار دادن در پوش روی چاه سینک ظرفشویی و تمیز کردن گاز پس از هر بار پخت‌و‌پز با استفاده از اسفنج و پارچه مرطوب از ایجاد چنین مشکلی پیشگیری کنید و در صورت لزوم استفاده از محصولات پاک‌کننده انواع کم‌خطر و استاندارد را انتخاب کنید.
10. بعد از استفاده، در محصول مورد نظر را با دقت ببندید و در جای مناسب نگهداری کنید. این مواد همیشه باید در ظرف اصلی خودشان نگهداری شوند.
11. ظروف حاوی مواد شیمیایی را زیر سینک ظرفشویی و در دسترس کودکان قرار ندهید.
12. از نگهداری این مواد در کنار موادغذایی، یا نزدیک حرارت و شعله خود خودداری کنید.
مواد شیمیایی و سلامت کودکان
اگر در خانه کودک دارید برای حفظ سلامت کودکان با دقت بیشتری از مواد شیمیایی استفاده کنید. بچه‌ها در حال رشد هستند و بدنشان نسبت به بزرگسالان، مواد شیمیایی را سریع‌تر و بیشتر جذب می‌کند و تاثیر این مواد ممکن است تمام عمر در بدن آنها باقی بماند.
توجه داشته باشید که برچسب‌های رنگی و علایم و اشکال روی محصولات شیمیایی برای کودکان جذابیت زیادی دارد. بیشتر مسمومیت‌های کودکان بر اثر خوردن و آشامیدن اتفاق می‌افتد؛ اما مواد سمی میتوانند از راه چشم، پوست و استنشاق هم وارد بدن شوند. بچه‌ها اشیا و سطوح بیشتری را با دست‌شان لمس می‌کنند و دست‌شان را در دهانشان می‌برند. گاهی چهاردست و پا یا سینه‌خیز رفتن روی فرش یا زمینی که گرد و خاک و مواد پاک‌کننده روی سطح آن قرار دارد، بچه‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. بیشتر مواد شیمیایی شناسایی و معرفی شده برای مصرف از نظر سم‌شناسی روی کودکان مورد بررسی قرار نگرفته‌اند.
پنج نکته درباره مسمومیت کودکان با مواد شوینده
1- در صورتی که کودک ماده شوینده را خورده است، به هیچ‌وجه او را وادار به استفراغ نکنید چون این مواد هنگام برگشت سوختگی را تشدید می‌کنند.
2- در این شرایط از مواد خنثی‌کننده استفاده نکنید. برای مثال، اگر کودکی جوهر نمک خورده بود، به او جوش شیرین ندهید که اثر اسیدی آن را خنثی کند زیرا واکنش اسیدی و قلیایی حاصل، یک واکنش گرمازا است و در کودک علاوه بر سوختگی شیمیایی، سوختگی گرمایی نیز ایجاد می‌کند.
3- بهترین کار در این موارد رقیق‌سازی است. می‌توان در این حالت به کودک 20، 30 یا 50 سی‌سی آب نوشاند و در فواصل زمانی معین به نحوی که کودک دچار حالت تهوع نشود این کار را تکرار کرد. این عمل را می‌توان با شیر هم انجام داد زیرا خاصیت پانسمان‌کننده هم دارد.
4- از خوراندن شیر برای رقیق‌سازی به کودکانی که با خوردن شیر دچار حالت تهوع می‌شوند خودداری کنید.
5- کودک را به سرعت به مراکز درمانی انتقال دهید و از درمان‌های خودسرانه بپرهیزید.
دکتر اعظم‌السادات موسوی، متخصص بیماری‌های زنان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
خانم‌های باردار بیشتر مراقب باشند
به هفته‌های پایانی سال که نزدیک می‌شویم خیلی‌ها مشغول نظافت و خانه‌تکانی می‌شوند. گرچه این رسم قدیمی به تمیزی خانه و سلامت افراد خانواده کمک می‌کند اما خانم‌های باردار باید توجه داشته باشند که در دوران بارداری به ویژه سه ماهه آخر آن قدرت تعادلشان نسبت به قبل کمتر میشود.
جابه‌جایی اجسام سنگین و انجام کارهای سخت ممکن است منجر به پارگی زودرس کیسه آب و به دنبال آن زایمان زودرس شود. همچنین اگر اتفاقاتی مانند لیز خودن و افتادن ناگهانی و احتمال ضربه را هم در نظر بگیریم متوجه خواهیم شد که منطقی است در ماه‌های آخر بارداری از انجام این کار صرف‌نظر شود.
بنابراین خانم‌های باردار تنها باید فعالیت‌های فیزیکی معمول خود را داشته باشند. از استراحت دایم و یا فعالیت دایم بپرهیزند و تعادل را در همه کارها رعایت کنند.
اگر افراد سابقه مواردی مانند خطر زایمان زودرس، بی‌کفایتی دهانه رحم و سابقه سقط را هم قبلا تجربه کرده باشند یا دچار کم‌خونی شدید و بیماری قند باشند کانون توجه بیشتری هستند و به منظور حفظ سلامت مادر و جنین توجه و مراقبت بیشتری لازم است.
دکتر منصور نصیری‌کاشانی، دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و عضو مرکز پژوهش و آموزش بیماری‌های پوست و جذام
محافظت از پوست در برابر شوینده‌ها
شوینده‌ها به دلیل اینکه باید بسیاری از مواد موجود در آلاینده‌ها را پاک کنند لازم است ph بالا داشته و قلیایی باشند که این برای پوست مضر و نامناسب است. در شوینده‌های پوست از phهای حدود 5 تا 5/5 استفاده میشود. این میزان قلیایی بودن برای شوینده‌هایی که مصرف پوستی ندارند بالاتر و حدود 6 است که برای پوست بسیار مضر است. لایه شاخی پوست که لایه اصلی آن نیز محسوب میشود، محافظ اولیه پوست است. وقتی این لایه توسط تحریک‌کننده‌هایی مثل مواد شوینده قلیایی آسیب می‌بیند، مواد تحریک‌کننده و حساسیت‌زا میتوانند به راحتی وارد پوست شوند. مواد تحریک‌کننده موادی هستند که همه افراد ( افراد دارای حساسیت و افراد عادی) را تحت تاثیر قرار می‌دهند و اصطلاحاً حساسیت پوستی تحریکی ایجاد می‌کنند. در استفاده از شوینده‌ها باید دقت کرد چون هر یک از آنها دارای یک دستورالعمل هستند. بسیاری از این مواد هستند که باید بدون تماس مستقیم دست به کار گرفته شوند ولی ما همچنان می‌بینیم که بسیاری از افراد بدون توجه به این موضوع با این مواد تماس دارند و در نزدیکی ایامی مثل عید بخش زیادی از مراجعان متخصصان پوست را همین افراد تشکیل می‌دهند. استفاده از ابزاری که بتواند در این موارد تماس مستقیم دست و مواد شوینده را کم کند، ضروری است. یکی از این ابزار دستکش است. البته باید توجه داشت که ماده شوینده نباید به هیچ طریق به درون دستکش نفوذ کند زیرا در غیر این صورت به دلیل رطوبتی که در خود این دستکشها ایجاد میشود، ممکن است به دلیل تسهیل نفوذ این ماده به پوست آسیب بیشتری به پوست برسد. باید حتی‌المقدور از تماس پوست بدن با این مواد جلوگیری کرد. استفاده از دستکش و چکمه‌های بلند در هنگام کار و استفاده از دستکشهای نخی در زیر دستکش کار می‌تواند کمک زیادی در جلوگیری از آسیب پوست داشته باشد. اگر در حین کار با مواد شوینده متوجه شدیم که دستکشها سوراخ بوده یا مقداری از ماده شوینده به درون آن نفوذ کرده باید بلافاصله دست را از دستکش خارج کرده و با آب بشوییم. البته نباید در این شستشو وسواس بیش از حد به خرج داد. به طور مسلم ماده شوینده باید با رقیق شدن از سطح پوست پاک شود ولی نباید برای اطمینان از این کار از ماده شوینده دیگری استفاده کرد زیرا این ماده جدید، خود می‌تواند آسیب را تشدید کند.
علایم و نشانه‌ها
حساسیت‌های تحریکی به صورت قرمزی و سوزش و متعاقب آن خشکی پوست خود را نشان می‌دهند. این موارد اگر ادامه پیدا کنند میتوانند در افرادی که زمینه حساسیت دارند، نفوذ هوا و حساسیت‌زا را تسهیل کنند، بنابراین در روزهای بعد علاوه بر حساسیت تحریکی، یک حساسیت آلرژیک هم ایجاد میشود. افراد باید با مشاهده این علایم به پزشک مراجعه کنند که درمان‌های لازم برای کم کردن تحریک و کمک به محافظت بیشتر از پوست را تجویز کند. همان‌طور که گفتم، مهم‌ترین اتفاقی که در استفاده از شوینده‌ها می‌افتد این است که لایه شاخی پوست که لایه اصلی محافظ پوست است آسیب می‌بیند و باید با کرم‌های ترمیم‌کننده به این لایه کمک کرد و تماس پوست را کاهش داد. درمان‌های خودسرانه در این موارد به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود و نرم نگه‌داشتن پوست با کرم‌های ساده وازلین پیش از رسیدن به پزشک کافی است.
دکتر فریده مهتی‌پور، متخصص پوست و مو
خانم‌های خانه‌دار مراقب پوست دست‌شان باشند
حساسیت دست در تمام جوامع دیده میشود و میزان آن را بین دو تا سه درصد و حتی در برخی جوامع صنعتی بین 5 تا 20 درصد هم گزارش کرده‌اند. در اکثر مطالعات کارگران ساختمان بیشترین میزان حساسیت دست را داشته‌اند اما این موضوع در جوامع مختلف یکسان نیست. بسته به سن، جنس، شغل و فرهنگ و آداب مردم هر جامعه این آمار کاملا فرق می‌کند. در جامعه ما ممکن است این آمار در خانم‌های خانه‌دار بیشتر باشد.
وقتی فردی با اگزمای دست مواجه میشود بعد از معاینه تمامی نواحی بدن لازم است پزشک یک تاریخچه کامل از نحوه زندگی، شغل و فعالیت‌های جانبی فرد را مدنظر داشته باشد. در خانم‌های خانه‌دار تماس مداوم با مواد شوینده یکی از شایع‌ترین عوامل ایجاد حساسیت است. این حساسیت می‌تواند به شکل حساسیت تماسی یا آلرژیک باشد. از طرف دیگر در مواد شوینده جدید، انواع مواد لک‌بر به مواد شوینده اضافه شده است. در اثر رقابتی که بین کارخانه‌های سازنده وجود دارد هر روز هم به تعداد و نوع این مواد شوینده افزوده شده و قدرت شویندگی این مواد نیز افزایش پیدا می‌کند. خانم‌های خانه‌دار توجه داشته باشند که تمامی این مواد اعم از خود ماده شوینده یا آنزیم‌های استفاده شده در آن که به عنوان چربی‌بر و لکه بر استفاده می‌شوند میتوانند منشا حساسیت‌های مختلف باشند. آنچه که ما در اکثر بیماران مشاهده می‌کنیم، معمولا این حساسیت‌ها از نوع شدید است.
از طرف دیگر چون بسیاری از این نوع حساسیت‌ها از نوع آلرژیک است مصرف کم مواد شوینده نمی‌تواند عامل محافظت دست خانم‌ها محسوب شود، یعنی اینکه حتی با مصرف مقدار کمی ماده شوینده، احتمال بروز حساسیت‌های شدید وجود دارد. به ویژه اگر این مواد شوینده قوی و دارای آنزیم‌های مختلف را همراه با آب داغ به کار ببریم یا این عمل در فضایی بسته مانند داخل دست‌شویی یا حمام انجام پذیرد و فرد در معرض بخارات استنشاقی حاصل از این ماده هم قرار بگیرد که در این صورت مشکل بیمار پیچیده‌تر خواهد شد.
گفتگو با دکتر شاهین شادنیا، متخصص سم‌شناسی
مسمومیت با شوینده‌ها
یکی از انواع مسمومیت‌هایی که در روزهای پایانی سال شایع است و حجم قابل ملاحظه‌ای از مراجعات به مراکز درمانی را تشکیل می‌دهد، عوارض ناشی از استفاده غیر اصولی از مواد شوینده و سفیدکننده‌ای است که برای نظافت و خانه‌تکانی از آن استفاده میشود. این موضوع را بهانه‌ای قرار دادیم تا چند پرسش را در مورد مسمومیت‌های حاصل از مواد شوینده و پاک‌کننده با دکتر شاهین شادنیا، متخصص سم‌شناسی مطرح کنیم.
آقای دکتر! مواد شوینده و سفیدکننده میتوانند موجب بروز مسمومیت شوند؟
همان‌طور که می‌دانید یکی از عوارض استفاده غیراصولی از مواد شوینده مسمومیت است و به همین دلیل در ایام پایانی سال و حوالی نوروز که استفاده از این مواد بیشتر است، این نوع مسمومیت‌ها شیوع بالاتری دارد. نکته‌ای که در مورد مسمومیت با مواد شوینده و پاک‌کننده قابل توجه است، این است که این مسمومیت‌ها غالبا تصادفی اتفاق می‌افتد و عمدی نیست.
این مسمومیت‌ها در چه گروه‌هایی شیوع بیشتری دارد؟
مواد شوینده و پاک‌کننده با ترکیبات قلیایی یا اسیدی ضعیف جزو مواد سوزاننده هستند و به طور کلی موارد این نوع مسمومیت در دو گروه اطفال و بزرگسالان و بیشتر در خانم‌های خانه‌دار دیده میشود. در مورد اطفال معمولا این مسمومیت به دلیل سهل‌انگاری والدین در نگهداری این مواد در جای مناسب اتفاق می‌افتد و بیشتر به شکل خوراکی است، یعنی کودک به دلیل ناآگاهی مواد شوینده را به صورت خوراکی مصرف می‌کند. در این موارد معمولا کودک دچار سوختگی‌های دستگاه گوارش خواهد شد که از دهان و حلق شروع میشود و ممکن است تا مری و معده نیز ادامه پیدا کند. میزان و شدت این سوختگی‌ها به میزان مصرف، نوع ماده شوینده و غلظت آن بستگی دارد، البته با کمی دقت می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد.
در بزرگسالان این مسمومیت‌ها به چه صورت است؟
در بزرگسالان که بیشتر خانم‌های خانه‌دار هستند، مسمومیت‌ها اغلب به صورت استنشاقی و به دلیل استفاده از این مواد در محیط‌های بسته اتفاق می‌افتد. این گروه به دلیل مجاورت با بخارات مربوط به مواد شوینده دچار سوختگی‌های دستگاه تنفس فوقانی می‌شوند که بسته به نوع ماده و زمان مجاورت می‌تواند از یک سرفه ساده شروع شود و تا علایم تنگی راه‌های هوایی ادامه داشته باشد که در این صورت فرد با علایمی شبیه به یک حمله حاد آسم مراجعه می‌کند و علایم مربوط به نوع حاد آن شامل تنگی نفس شدید، خس‌خس سینه و حتی سیانوزه شدن و عدم اکسیژن‌رسانی به بدن است.
به طور عمده این اتفاق در زمان مخلوط کردن دو ماده سفیدکننده رخ می‌دهد. برخی از خانواده‌ها برای اثربخشی بیشتر مواد شوینده دو ماده مثلا سفیدکننده و جوهرنمک را با هم مخلوط می‌کنند. در نتیجه این اختلاط، از ترکیب آنها گاز کلر متصاعد میشود. وقتی این گاز با رطوبت داخل راه‌های هوایی تماس پیدا می‌کند، ایجاد اسید کلریدریک می‌کند که یک اسید قوی و سوزاننده است و می‌تواند موجب سوختگی‌های شدید شود.
چه طور می‌توان از این حوادث جلوگیری کرد؟
به نظر من برای ضدعفونی و شستشوی لوازم نیاز به ترکیبات بسیار قوی نیست و لزومی ندارد که افراد این مواد را با هم ترکیب کنند. اگر هم این کار به نظر آنها ضرورت بالایی دارد، مخلوط کردن را در محیط‌های باز مثل حیاط یا بالکن انجام دهند تا گاز کلر متصاعد شده به آنها آسیب نرساند. در ضمن استفاده‌کنندگان از این مواد باید این نکته را بدانند که تماس مواد شوینده با پوست و چشم نیز می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین باید هنگام کار از وسایل ایمنی مثل ماسک، عینک کار و دستکش مخصوص استفاده کنند.
و نکته پایانی؟
یکی از نکاتی که همه افراد باید به آن توجه کنند این است که در صورت بروز حوادثی از این دست، هیچ‌گاه به خوددرمانی نپردازند و بلافاصله مصدوم را به مراکز بهداشتی منتقل کنند.
گفتگو با دکتر رضا عزتیان، متخصص مهندسی محیط زیست
خطرات جدی شوینده‌ها بر سلامت محیط زیست
با نزدیک شدن به ایام نوروز و سال جدید تقریبا تمام خانواده‌های ایرانی آستین بالا می‌زنند و شروع به گردگیری و نظافت و خانه‌تکانی محل زندگی خود می‌کنند. به همین دلیل یکی از پرکاربردترین مواد در این روزها مواد شوینده، سفیدکننده و ضدعفونی کننده‌اند که همه برای شستشوی و نظافت وسایل و محیط به آن نیاز دارند. این مواد با توجه به ترکیبات موجود در خود، در صورت استفاده میتوانند پاکیزگی را به ارمغان بیاورند ولی در عین حال اگر در مصرف آنها ملاحظات خاصی انجام نشود، میتوانند به همان اندازه برای فرد و محیط او مضر باشند. طبق بررسی‌های انجام شده استفاده بی‌رویه از محصولات شوینده و پاک‌کننده یکی از عوامل مهم خطرساز محیط زیست و به خصوص منابع آب است که به صورت غیرمستقیم سلامت افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد. اهمیت این موضوع باعث شد تا با دکتر رضا عزتیان، متخصص مهندسی محیط زیست و رییس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت در مورد مسایل و عوارض زیست محیطی استفاده بی‌رویه از شوینده‌ها گفتگو کنیم:
آقای دکتر! به عنوان اولین سوال چرا استفاده بهینه از مواد شوینده، در چند سال اخیر تا این حد مورد توجه قرار گرفته است؟
در واقع شوینده‌ها به دلیل ساختار ویژه مولکولی خود دارای ویژگی‌های خاصی هستند که همین ویژگی‌ها باعث خاصیت شویندگی آنها میشود. این مولکول‌ها از یک طرف در آب و از طرف دیگر، در چربی قابل انحلال هستند، یعنی این مواد از یک سو چربی را در خود حل می‌کنند و سوی دیگر، خود در آب حل می‌شوند و به این ترتیب، با عمل شستشو در واقع ترکیبات مواد شوینده را که بخش عمده آنها کربن، گوگرد و نیتروژن است، به صورت محلول وارد آب میشود و این آب دیگر دارای خواص قبلی خود نیست.
با توجه به حجم بالای آب در کره زمین آیا این مساله می‌تواند نگران‌کننده باشد؟
این درست است که بخش عمده‌ای از سطح کره زمین را آب فرا گرفته اما فقط بخش کوچکی از این آب برای مصارفی مثل شرب، کشاورزی و صنعت قابل استفاده است. مثلا در کشور ما از حدود 400 میلیارد متر مکعب آبی که به صورت بارش‌های جوی سالیانه به زمین می‌رسد، تنها حدود صد میلیارد متر مکعب آن قابل بازیافت و استفاده است. پس به این ترتیب اهمیت منابع آب - چه آب‌های جاری و چه سفره‌های زیرزمینی- مشخص میشود.
درباره تاثیر شوینده‌ها بر محیط زیست بیشتر توضیح دهید؟
مواد شوینده، سفیدکننده و پاک‌کننده با فرمول مولکولی خاص خود به صورت محلول در آب، وارد سیستم پساب خانگی می‌شوند. با توجه به اینکه در شهری مثل تهران سیستم فاضلاب وجود ندارد، این پساب از طریق چاه‌های فاضلاب به طور مستقیم وارد منابع محدود آب زیرزمینی میشود و این منابع را به مواد شیمیایی که عمدتا کربن، گوگرد، هالوژن‌ها و نتیروژن هستند آلوده می‌کند. از طرف دیگر این مواد شیمیایی در محیط آبی بستر مناسبی برای ایجاد ترکیبات جدید دارند و ترکیباتی مثل هالوآلکان‌ها را به وجود می‌آورند و باز کیفیت آب را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
این آلودگی‌ها چه تاثیری بر سلامت انسان دارند؟
در بسیاری از مناطق از منابع آب زیرزمینی برای شرب استفاده میشود. ازت و ترکیبات نیتروژن در درازمدت باعث بروز سرطان‌های گوناگون در انسان میشود. به علاوه این مواد در کوتاه‌مدت هم موجب مسمومیت‌های مختلف می‌شوند. وجود ترکیبات نیتروژن به میزان بالا در آب حتی در کودکان به مرگ منجر میشود. این نوع مسمومیت به دلیل بروز رنگ کبود در پوست به نشانگان مرگ آبی موسوم است.
ترکیباتی که از طریق شوینده‌ها وارد منابع آب زیرزمینی می‌شوند به طور غیرمستقیم هم بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارند. وجود برخی ترکیبات کربنی در این آب‌ها باعث ازدیاد گونه‌های علف‌های هرز در زمین‌های زراعی میشود. از موارد دیگر در این مورد می‌توان به افزایش میزان گوگرد و ازت در محصولات کشاورزی اشاره کرد که کیفیت این محصولات را کاهش می‌دهد. وجود این مواد در محصولات کشاورزی باعث آسیب به انسان میشود. به علاوه یکی از فاکتورهای مورد ارزیابی کشورهای مختلف در واردات محصولات کشاورزی میزان ازت و گوگرد در محصولات است و این مساله باعث زیان‌های اقتصادی نیز میشود.
و نکته آخر؟
به نظر من استفاده بی‌رویه از مواد شوینده و پاک‌کننده اگر چه در ظاهر کمک به سلامت و پاکیزگی است ولی اگر کمی عمیق‌تر نگاه کنیم خواهیم دید که پساب‌های حاصل از این مواد در چرخه‌های کوتاه یا بلند مجددا وارد سیستم زندگی ما می‌شوند و سلامت افراد را به خطر می‌اندازند.
گفت وگو با دکتر رضا عزتیان، متخصص مهندسی محیط زیست
خطرات جدی شوینده‌ها بر سلامت محیط زیست
با نزدیک شدن به ایام نوروز و سال جدید تقریبا تمام خانواد ههایا یرانی آستینب الا م یزنند و شروع به گردگیری و نظافت و خان هتکانی محل زندگی خود م یکنند. به همین دلیل یکی از پرکاربردترین مواد در این روزها مواد شوینده، سفیدکننده و ضدعفون یکنند هاند که همهب رای شستشوی ون ظافت وسایل و محیط به آن نیاز دارند. این مواد با توجه به ترکیبات موجود در خود، در صورت استفاده میتوانند پاکیزگی را به ارمغان بیاورند ولی در عین حال اگر در مصرف آنها ملاحظات خاصی انجام نشود، م یتوانند به همان اندازه برای فرد و محیط او مضر باشند. طبق بررس یهای انجام شده استفادهب یرویها ز محصولات شوینده و پا ککننده یکی از عوامل مهم خطرساز محیط زیست و به خصوص منابع آب است کهب ه صورت غیرمستقیم سلامت افراد را در معرض خطر قرار م یدهد. اهمیت این موضوع باعث شد تا با دکتر رضا عزتیان، متخصص مهندسی محیط زیست و رییس اداره خدمات بهداشت حرف های و مشاغل خاص وزارتب هداشت در مورد مسایل و عوارض زیست
محیطی استفاده ب یرویه از شویند هها گفتگو کنیم:
: آقای دکتر! به عنوان اولین سوال چرا استفاده بهینه از مواد شوینده، در چند سال اخیر تا این حد مورد توجه قرار گرفته است؟
در واقع شویند ههاب ه دلیل ساختار ویژه مولکولی خود دارای ویژگ یهای خاصی هستند که همین ویژگ یها باعث خاصیت شویندگ ی آنها م یشود.ا ین مولکو لها از یک طرف در آب و از طرف دیگر، در چربی قابل انحلال هستند، یعنی این مواد از یک سو چربی را در خود حل م یکنند و سوی دیگر، خود در آب حل م یشوند و به این ترتیب، با عمل شستشو در واقع ترکیبات مواد شوینده را که بخش عمده آنها کربن، گوگرد و نیتروژن است ، به صورت محلول وار د آب م یشود و این آب دیگر دارای خواص قبلی خود نیست.
: با توجه به حجم بالای آب در کره زمین آیا این مساله م یتواند نگرا نکننده باشد؟
این درست است که بخش عمد های از سطح کره زمین را آب فرا گرفته اما فقط بخش کوچکی از این آب برای مصارفی مثل شرب، کشاورزی و صنعت قابل استفاده است. مثلا در کشور ما از حدود 400 میلیارد متر مکعب آبی کهب ه صورتب ار شهای جوی سالیانه به زمین م یرسد، تنها حدود صد میلیارد متر مکعب آن قابل بازیافت و استفاده است. پس به این ترتیب اهمیت منابع آب - چه آ بهای جاری و چه سفر ههای زیرزمینی- مشخص م یشود.
: درباره تاثیر شویند هها بر محیط زیست بیشتر توضیح دهید؟
مواد شوینده، سفیدکننده وپ ا ککنندهب ا فرمول مولکولی خاص خود به صورت محلول در آب، وارد سیستم پساب خانگی م یشوند. با توجه به اینکه در شهری مثل تهران سیستم فاضلاب وجود ندارد، این پساب از طریق چا ههای فاضلاب به طور مستقیم وارد منابع محدود آب زیرزمینی م یشود و این منابع را به مواد شیمیایی که عمدتا کربن، گوگرد ،هالوژ نها ون تیروژن هستند آلوده م یکند. از طرف دیگر این مواد شیمیایی در محیط آبیب ستر مناسبیب رایا یجاد ترکیبات جدید دارند و ترکیباتی مث لهالوآلکا نها راب ه وجود م یآورند و باز کیفیت آب را تحت تاثیر قرار م یدهند
: این آلودگ یها چه تاثیری بر سلامت انسان دارند؟
در بسیاری از مناطق از منابع آب زیرزمینی برای شرب استفاده م یشود. ازت و ترکیبات نیتروژن در درازمدت باعث بروز سرطا نهای گوناگون در انسان میشود. به علاوه این مواد در کوتا همدت هم موجب مسمومی تهای مختلف م یشوند. وجود ترکیبات نیتروژن به میزان بالا در آب حتی در کودکان به مرگ منجر م یشود. این نوع مسمومیت به دلیل بروز رنگ کبود در پوست به نشانگان مرگ آبی موسوم است. ترکیباتی که از طریق شویند هها وارد منابع آب زیرزمینی م یشوند به طور غیرمستقیم هم بر سلامتا نسان تاثیر م یگذارند. وجودب رخی ترکیبات کربنی در این آ بها باعث ازدیاد گون ههای عل فهای هرز در زمی نهای زراعی م یشود. از موارد دیگر در این مورد م یتوان به افزایش میزان گوگرد و ازت در محصولات کشاورزی اشاره کرد که کیفیت این محصولات را کاهش م یدهد. وجود این مواد در محصولات کشاورزیب اعث آسیبب ها نسان م یشود. به علاوه یکی از فاکتورهای مورد ارزیابی کشورهای
مختلف در واردات محصولات کشاورزی میزانا زت و گوگرد در محصولات است و این مساله باعث زیا نهای اقتصادی نیز م یشود.
: و نکته آخر؟
به نظر من استفاده ب یرویها ز مواد شوینده و پا ککننده اگر چه در ظاهر کمک به سلامت و پاکیزگی است ولی اگر کمی عمی قتر نگاه کنیم خواهیم دید که پسا بهای حاصل از این مواد در چرخ ههای کوتاه یا بلند مجددا وارد سیستم زندگی ما م یشوند و سلامت افراد را به خطر م یاندازند.