سلامت

از ابتدای پاندمی کرونا تاکنون، پرستاران در خط مقدم نبرد با این بیماری مهلک بوده‌اند و در این مسیر، بسیاری از آنها به کرونا مبتلا شده‌اند. حتی گروهی از آنها نیز به دلیل ابتلا به کرونا، جان باخته‌اند. در شرایطی که از ابتدای بحران کرونا هشدار داده شد که تعداد نیروهای پرستاری به شدت ناکافی است، اما همچنان اقدام جدی برای جبران کمبود نیروی پرستاری در مراکز درمان کرونا اندیشیده نشده است.

در بسیاری از مراکز درمان کرونا، هر پرستار همزمان بجای چند نیرو کار می‌کند. کمبود پرستار در سایر مراکز درمانی نیز کاملا مشهود است. با توجه به اینکه مشخص نیست بحران کرونا تا چه زمانی ادامه دارد، نمایندگان جامعه پرستاری هشدار می‌دهند که در صورت تداوم مشکل کمبود پرستار باید منتظر تشدید فرسودگی در کادر پرستاری باشیم.

اگرچه برای جذب پرستاران جدید نیز وعده‌های متعددی داده شده است، اما نمایندگان جامعه پرستاری می‌گویند همچنان جذب نیروهای جدید پرستاری در پیچ‌وخم بروکراسی‌های اداری گرفتار شده است.

فعالان جامعه پرستاری هشدار می‌دهند که تداوم این وضعیت در نهایت به افت کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی نیز منجر خواهد شد. جایگزین نشدن نیروهای جدید بجای پرستاران مبتلا به کرونا می‌تواند سطح کیفی ارائه خدمات مراقبتی به بیماران مبتلا به کرونا را کاهش دهد و حتی موجب افزایش آمار مرگ و میر این گروه از بیماران شود.

چالش حل نشده کمبود پرستار و تبعات آن

برخی از نمایندگان جامعه پرستاری تاکید دارند که اگرچه برخی اقدامات موثر برای پرداخت معوقات جامعه پرستاری انجام شده، اما همچنان مشکل بزرگ کمبود پرستار در ایران به صورت حل نشده باقی مانده است.

قاسم ابوطالبی، عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور هم با اشاره به حل نشدن مشکل کمبود پرستار، تاکید می‌کند: «انتظار می‌رود قوای سه گانه بیش از پیش در جهت رفع دغدغه‌های حرفه‌ای جامعه پرستاری و مطالبات به زمین مانده آنان از جمله اصلاح نظام پرداخت و قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، اجرای صحیح قانون ارتقای بهروه‌وری، در نظر گرفتن پرستاری به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور و بازنشستگی پیش از موعد آنان گام بردارد. همچنین طی سالیان اخیر توجه صرف به توسعه فیزیکی محیط‌های درمانی و افزایش سالیانه تخت‌های بیمارستانی بدون توجه به توسعه منابع انسانی و استخدام نیروی پرستاری باعث کمبود شدید نیروی پرستاری در مراکز درمانی کشور شد. نتیجه استخدام نشدن یا استخدام قطره چکانی نیروی پرستاری و جایگزین نشدن نیرو به جای پرستاران بازنشسته، کاهش شدید نسبت پرستار به بیمار است که سبب فشار کاری مضاعف بر جامعه پرستاری کشور شده است.»

او تاکید می‌کند: «متاسفانه با شروع بحران کرونا مشکل کمبود نیروی پرستاری تبدیل به بحرانی فراگیر در کشور شد و نامتناسب بودن نسبت نیرو با نیاز رو به افزایش بیماران مبتلا به کرونا، سبب وارد نمودن فشار کاری مضاعف و طاقت‌فرسایی به همکاران پرستاری شد که ماحصل آن خستگی و فرسودگی شغلی همکاران است. کمبود شدید نیرو باعث شد در بسیاری از موارد همکاران پرستار باوجود ابتلا به بیماری کرونا بدون طی کامل دوره بهبودی به مراکز درمانی فراخوانده شوند که این مسئله به شدت سلامت همکاران را در معرض خطر قرار داده است و این مسئله پذیرفتنی نیست.»

ابوطالبی خاطرنشان می‌کند: «هر چند از ابتدای شروع بحران کرونا، مسئولان دانشگاه‌ها سعی کردند کمبود نیروی پرستاری را با استفاده از نیروهای قراردادی و شرکتی یا تمدید طرح نیروهای طرحی جبران کنند، اما نابرابری در پرداخت‌ها و استثمار نیروهای قراردادی و شرکتی و طرحی در مراکز درمانی سبب‌ساز مشکلات فراوان شد. هم‌اکنون تنها چاره کار برای رفع کمبود نیروی پرستاری، استخدام نیروی جدید است و خواسته نظام پرستاری از دولت استخدام فوری و ضربتی حداقل ۳۰ هزار نیروی پرستاری و تبدیل وضعیت نیروهای قراردادی، شرکتی و طرحی به پیمانی است تا جانی تازه به تن خسته مدافعان سلامت کشور دمیده شود.»

او با اشاره به موانع اجرایی استخدام نیروی پرستاری، تاکید می‌کند: «در یکسال اخیر با پیگیری‌های مستمر سازمان نظام پرستاری وعده‌های زیادی در خصوص استخدام پرستاران داده شد و در خصوص زمان، تاریخ و تعداد نیروی استخدامی آمار و ارقام مختلفی داده شد، اما باوجود پیگیری‌های انجام شده تاکنون غیر از استخدام تعداد بسیار محدودی نیروی پرستاری، استخدام فراگیری که مبتنی بر نیاز واقعی کشور باشد انجام نگرفته است.»

ابوطالبی یادآور می‌شود: «با توجه به تعویق افتادن مداوم زمان فراخوان آزمون استخدامی به نظر می‌رسد مسئولان اراده‌ای برای استخدام پرستاران ندارند و ترجیح می‌دهند فعلا با تعویق مکرر زمان استخدام و بسنده کردن به ارائه آمارهای متفاوت در خصوص ظرفیت آزمون استخدامی پیش‌رو و خرید زمان، زیر بار مالی استخدام‌های جدید نروند و چشم امید به فروکش کردن کرونا و ختم همکاری با نیروهای موجود داشته باشند. سازمان نظام پرستاری انتظار دارد مسئولان با درک شرایط بحرانی موجود و نقش بسیار مهمی که تامین نیروی پرستاری می‌تواند در مدیریت بحران موجود و کاهش تلفات انسانی داشته باشد، با رفع موانع اجرایی موجود، استخدام پرستاران را تسریع کنند.»

هنوز معوقات پرستاران، صفر نشده است

بروز شدن پرداخت‌های پرستاری، رعایت عدالت در پرداخت‌ها و اصلاح نظام پرداخت، از جمله خواسته‌های اصلی نمایندگان جامعه پرستاری است. ابوطالبی درباره وضعیت معقوات پرستاران هم توضیح می‌دهد: «هر چند با همکاری دولت و مساعدت ریاست سازمان برنامه و بودجه و پیگیری‌های مسئولان قوه مقننه و قضاییه، گام‌های مثبتی برای بروز شدن پرداخت‌های پرستاری برداشته شده است و اعتبارت خوبی اختصاص داده شد، اما اعتبارات اختصاص داده شده کفایت نمی‌کند. درباره پرداخت معوقات پرستاری از جمله کارانه نیز باوجود قول‌های مکرری که از سوی دولتمردان مبنی بر صفر شدن معوقات داده شد، هنوز معوقات صفر نشده است. در بسیاری از استان‌ها شاهد تاخیر در پرداخت‌ها هستیم که نیازمند پیگیری سازمان برنامه و بودجه است.»

عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور خاطرنشان می‌کند: «البته جدای از تاخیر در پرداخت‌ها، مبالغ پرداختی نیز بسیار ناچیز است و نسبت به ماه‌های قبل افت چشمگیری داشته است و تناسبی با ارزش خدمات ارائه شده توسط همکاران ندارد. یعنی بجای اینکه در شرایط کرونایی با افزایش مبالغ پرداختی به همکاران و رفع دغدغه‌های معیشیتی آنان انگیزه کاری در همکاران تقویت شود، با حذف پاداش کار در بخش‌های کرونا و کاهش پرداخت کارانه زمینه نارضایتی همکاران فراهم شده است. در این راستا انتظار می‌رود زحمات همکاران پرستار را قدر بدانند و در رویه‌های کنونی پرداخت، تجدید نظر به عمل آورند.»

وضعیت مبهم پرستاران شرکتی

باوجود اینکه پرستاران از ظرفیت بسیار بالایی برای ارتقای سطح سلامت جامعه برخوردار هستند و حتی سال ۲۰۲۰ به‌عنوان سال پرستار نامگذاری شده است، اما ابوطالبی با گریزی به وضعیت پرستاران در داخل کشور تاکید می‌کند: «در سالیان اخیر توجهی به ظرفیتهای موجود در جامعه پرستاری در جهت حفظ و ارتقای سلامت جامعه و پرستاری سلامت محور نشده است. با توجه به اینکه در ساختار نظام سلامت کشور بخشی از حقوق پرسنل می‌بایست از محل درآمدهای بیمارستانی پرداخت شود، بیمارستان‌ها تبدیل به بنگاه اقتصادی شدند و سمت و سوی بیشتر سیاست‌های کلان نظام سلامت معطوف به درمان و توسعه تخت‌های بیمارستانی شد. هر چند توجه به مقوله درمان در جای خود لازم است، ولی لازم است درکنار آن به حفظ و ارتقای سلامت مردم و پیشگیری از بیماری‌ها و نقشی که پرستاران می‌توانند در این خصوص ایفا نمایند توجه شود. در این راستا باید با اعتماد به جامعه پرستاری و توسعه فعالیت‌های سلامت محور و جامعه محور پرستاری، حمایت از فعالیت مراکز مراقبت در منزل و توسعه مراقبت‌های پیگیر، ورودی بیماران به مراکز درمانی را کاهش دهند و از اتلاف منابع کشور جلوگیری به عمل آورند.»

همچنین او در ادامه به مشکلات پرستاران شرکتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «پرستاران شرکتی از جمله گروه‌هایی هستند که باوجود نقش بی‌بدیل شان در مبارزه با بیماری کرونا و قرارداشتن در خط مقدم و صفر مرزی مبارزه با بیماری، مورد کم‌توجهی قرار گرفتند. باوجود اینکه این عزیزان شانه به شانه نیروهای استخدامی به مراقبت از بیماران می‌پردازند و هیچگونه تفاوتی در مدارک تحصیلی، تجربه و کارایی آنها با نیروهای استخدامی وجود ندارد، میزان پرداختی به آنان کمتر از نیروهای استخدامی است. باوجود پیگیری‌های سازمان نظام پرستاری، پاره‌ای از امتیازات در نظر گرفته شده برای نیروهای استخدامی از جمله فوق‌العاده‌های شغل شامل این نیروها نشده است.»

او تصریح می‌کند: «در رابطه با برقراری فوق‌العاده ویژه برای پرستاران شرکتی نیز باوجود اینکه رایزنی‌های گسترده‌ای در حال انجام است، ولی هنوز قول قطعی داده نشده است. با توجه به اینکه حرفه پرستاری جزو مشاغل حاکمیتی است و با سلامت مردم در ارتباط است، انتظار سازمان نظام پرستاری از قوه مقننه و مجریه این است که به پاس قدردانی از مجاهدت‌ها و فداکاری‌های این عزیزان، ضمن برقراری فوق‌العاده شغل و فوق‌العاده ویژه برای این عزیزان، مجوز لازم برای تبدیل وضعیت آنها به پیمانی و حذف شرکت‌های واسط صادر شود.»

همچنین محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار نیز در گفتگو با سپید از وضعیت پرستاران شرکتی انتقاد می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه در کشور ما برای جبران کمبود پرستار در دوران کرونا به جذب پرستاران 89 روزه اقدام کردند که مصداق عینی استثمار جامعه پرستاری است. این پرستاران با قرارداد شرکتی، نه بیمه هستند، نه مرخصی دارند و با کمترین حقوق، جذب شده‌اند. در این راستا حدود سه هزار پرستار را استخدام کردند که بعد از سه ماه نیز تقریبا همه را اخراج کردند. این کار علاوه بر اینکه اخلاقی نیست، نشان می‌دهد که دولت برای مهار کرونا نیز برنامه‌ریزی بلندمدت ندارد. با وجود آنکه حدود 50 هزار پرستار بیکار داریم و در بحران کرونا، نیاز جدی به آنها داریم، اما برنامه‌ریزی علمی و بلندمدتی برای جذب آنها وجود ندارد.»

او به ضرورت جذب سریع‌تر پرستاران برای کنترل بحران کرونا اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: «تا قبل از کرونا هم با کمبود شدید پرستار مواجه بودیم؛ طوری که نسبت پرستار به جمعیت در ایران، نصف حداقل استانداردهای جهانی است. با بحران کرونا، نیاز به خدمات پرستاری تشدید شد. یک بیمار مبتلا به کرونا، نیاز به خدمات 24 ساعته مراقبت پرستاری دارد، در حالی که یک بیمار که جراحی انجام داده است، نیاز به چهار ساعت مراقبت پرستاری دارد. در کشورهای توسعه یافته برای مهار بحران کرونا، بیشترین تمرکز را روی جذب کادر پرستار قرار داده‌اند و آمار فوتی‌هایشان به شدت کاهش پیدا کرده است، اما چنین حساسیتی در کشور ما وجود ندارد و آمار مرگ‌ها بر اثر کرونا بالا می‌رود. در نظر بگیرید اگر حتی سالانه 10 هزار پرستار جدید جذب شود، فقط وضعیت موجود حفظ می‌شود که این کار را هم انجام ندادند.»

با توجه به اینکه بحران کرونا به این زودی‌ها مرتفع نمی‌شود و روز به روز هم نیاز به خدمات پرستاری افزایش پیدا می‌کند، ضرورت دارد که جذب نیروهای جدید برای حفظ توان نیروهای پرستاری در اولویت قرار بگیرد تا روند فرسودگی مفرط جامعه پرستاری در مراکز درمان کرونا متوقف شود.