سلامت

بسیاری از دانشجویان علوم پزشکی در مراکز درمانی نیز فعالیت دارند و در دوران کرونا با فشارهای جسمی و روانی سنگینی مواجه هستند. فرسودگی و خستگی مفرط کادر درمان، گریبانگیر بسیاری از دانشجویان علوم پزشکی نیز شده است.

در این راستا قرار شده است که برای کاهش فشارهای روانی دانشجویان علوم پزشکی، برنامه‌های متعددی در دانشگاه‌های علوم پزشکی برگزار شود.
فرهاد طارمیان، رئیس اداره مشاوره و سلامت روان دانشجویان وزارت بهداشت هم از راه‌اندازی پویش سلامت روان دانشجویی در دانشگاه‌های علوم پزشکی خبر می‌دهد و می‌گوید: «هدف این پویش، ارتقای سواد سلامت روان و خودمراقبتی در دوران کرونا از طریق تولید محتوا به صورت پادکست، موشن گرافی، پوستر و کلیپ، با تاکید بر محورهایی همچون مراقبت روانشناختی از خود در دوران اپیدمی، مراقبت‌های جسمی و تقویت سیستم ایمنی در راستای محافظت از ابتلا به آنفلوآنزا و کرونا، مراقبت از سلامت روان در خانواده در زمان بحران، مراقبت از استرس و اضطراب و رعایت اصول بهداشتی و دوری از رفتارهای وسواسی است.»

سلامت روان؛ پیش‌نیاز موفقیت دانشجویان علوم پزشکی

اغلب دانشجویان علوم پزشکی در زمره شاگرد اول‌های کنکور بوده‌اند. اغلب آنها از نظر هوش تحصیلی در وضعیت مطلوبی قرار دارند، اما برای تبدیل شدن به فردی ماهر و مجرب در حوزه علوم پزشکی، فقط داشتن هوش تحصیلی کافی نیست.

یک دانشجوی علوم پزشکی باید مدیریت اضطراب و توان کار سخت در شرایط پرتنش مراکز درمانی را داشته باشد. درواقع علاوه بر دانش پزشکی باید مهارت‌های روانی نیز در دانشجویان علوم پزشکی تقویت شود تا بدون خطر ابتلا به اختلالاتی مثل اضطراب و افسردگی بتوانند همزمان هم درس بخوانند و هم در مراکز درمانی به بیماران خدمت کنند.

محمد روزبهانی، روانشناس در گفتگو با سپید به اهمیت حفظ سلامت روان دانشجویان در دانشگاه‌های علوم پزشکی اشاره می‌کند و می‌گوید: «دانشجویی که قرار است در آینده به عنوان حافظ سلامت مردم خدمت کند، خودش باید در وهله اول از سلامت روانی کامل برخوردار باشد. واقعیت این است که بسیاری از دروس در رشته‌های علوم پزشکی در زمره دروس سخت برای یادگیری هستند که انرژی و زمان زیادی را از دانشجو می‌گیرد. در همین شرایط اگر مثلا قرار باشد یک بیماری نفسگیر مثل کرونا هم اضافه شود و دانشجویان نیز موظف به کار در مراکز درمان کرونا باشند، در آن شرایط باید انتظار داشت که سطح اضطراب تحصیلی و کاری در دانشجویان علوم پزشکی افزایش یابد.»

او ادامه می‌دهد: «اگر تولیت نظام سلامت نتواند این افزایش اضطراب در بین دانشجویان علوم پزشکی را مدیریت کند، در آن صورت هم سطح کیفی درمان تنزل پیدا خواهد کرد و هم سلامت جسمی و روانی دانشجویان به خطر خواهد افتاد. دانشجویان علوم پزشکی همچون توان بالقوه نظام سلامت هستند که اگر سلامت روان آنها به خطر بیفتد، آینده ارائه خدمات در نظام سلامت نیز به خطر خواهد افتاد.»

روزبهانی خاطرنشان می‌کند: «راه‌اندازی پویش سلامت روان در دانشگاه‌های علوم پزشکی، یک گام سازنده است که حداقل نشان می‌دهد مسئولان به اهمیت حفظ سلامت روان در دانشگاه‌های علوم پزشکی، پی برده‌اند. با این وجود، نکته مهم اینجاست که این پویش نباید فقط به دوران کرونا محدود باشد، زیرا قبل از دوران کرونا نیز سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی با مخاطرات جدی همراه بود. همچنین این پویش نباید فقط به توزیع برگه‌های آموزشی محدود شود، بلکه مدیران دانشگاه‌های علوم پزشکی باید به صورت فعالانه به دنبال غربالگری دانشجویان باشند و موارد بروز اختلال روانی را قبل از حاد شدن آن شناسایی کنند. درواقع دانشگاه نباید صرفا منتظر مراجعه دانشجویان باشد، بلکه باید خودش پیشقدم شود و به صورت فعالانه در جهت حفظ سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی فعالیت کند.»

او تاکید می‌کند: «قطعا درمانگری که خودش درگیر اختلالات روانی حل نشده باشد، نمی‌تواند درمان استانداردی به بیمارانش ارائه دهد. در دانشگاه‌های علوم پزشکی باید این موضوع مهم به دانشجویان آموزش داده شود که بازگو کردن مشکلات روانی در نزد مشاور، روانشناس و روانپزشک، بسیار حیاتی است. نباید دانشجو از ترس اینکه به او برچسبی زده شود، به روان درمانگر مراجعه نکند. باید دانشجوی علوم پزشکی، طوری آموزش ببیند که برای سلامت روانش به اندازه سلامت جسمی‌اش، اهمیت قائل شود و حفظ سلامت روان را برای تداوم تحصیل و کار درمانی، یک ضرورت حیاتی بداند.»

مدیریت حفظ سلامت روان در خوابگاه‌های دانشجویی

بسیاری از دانشجویان علوم پزشکی در خوابگاه‌های دانشجویی زندگی می‌کنند. زندگی بلندمدت در این خوابگاه‌ها به مهارت روانی بالایی نیاز دارد تا دانشجو بتواند با محیط جدید، خو بگیرد و بر اضطراب و تنهایی‌اش غلبه کند. با شیوع کرونا، این گروه از دانشجویان علوم پزشکی در معرض آسیب روانی بیشتری قرار دارند. در نظر بگیرید که برخی دانشجویان علوم پزشکی گاهی به صورت چند شیفت در مراکز درمان کرونا خدمت می‌کنند. اگر خانواده این گروه از دانشجویان خوابگاهی در کنار آنها حضور داشت، بخش زیادی از فشار روانی آنها نیز تخلیه می‌شد. درواقع آن گروه از دانشجویان علوم پزشکی که در خوابگاه‌ها زندگی می‌کنند و در مراکز درمان کرونا نیز فعالیت دارند، بیش از سایر دانشجویان در معرض فرسایش جسمی و روانی قرار دارند.

بر اساس آمارهای رسمی، حدود 36 درصد دانشجویان علوم پزشکی در خوابگاه‌ها حضور دارند. نکته قابل تامل اینجاست که حدود 60 درصد خوابگاه‌ها کاملا فرسوده است. همچنین حدود 80 درصد از خوابگاه‌های دانشجویی در دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز نیازمند بازسازی فوری هستند.

همچنین سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت هم با اشاره به اوضاع نامطلوب بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی، یادآور می‌شود: «بر اساس اعتبارسنجی‌های صورت گرفته از خوابگاه‌های دانشجویی، تعداد ۱۹۱ خوابگاه دانشجویی دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور افزون بر ۳۰ سال قدمت دارند. ضمن اینکه تعداد ۸۷ خوابگاه در سطح کشور فاقد ایمنی لازم برای اسکان دانشجویان است که باید در جهت رفع این نقایص، تلاش کرد. متاسفانه هیچ یک از خوابگاه‌های دانشجویی ما به لحاظ کیفی و بر اساس شاخص‌های استاندارد از جمله اصول شهرسازی، معماری، عمرانی، تجهیزات و تاسیسات، در سطح درجه یک قرار ندارند.»

این مقام مسئول، خاطرنشان می‌کند: «۳۹ درصد از دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی به لحاظ استفاده از تجهیزات صنعتی در پخت و توزیع غذای در وضعیت مطلوبی به سر می‌برند، اما مابقی در سطح متوسط و ضعیف قرار دارند که باید تلاش کرد این دانشگاه‌ها نیز به استانداردهای لازم دست یابند. همچنین متاسفانه ۲۲ دانشکده و دانشگاه علوم پزشکی فاقد سالن‌ها و فضاهای ورزشی برای دانشجویان هستند که این رقم نگران کننده است.»

سخنگوی وزارت بهداشت، تصریح می‌کند: «شاید اگر کمی مسئولان، نیم‌نگاهی به موضوع احداث خوابگاه‌های دانشجویی در سال‌های اخیر می‌کردند، وضعیت‌مان این گونه نبود. واقعا باید گفت اوضاع خوابگاه‌های ما در خیلی از دانشگاه‌های علوم پزشکی، مناسب نیست. خیلی از خوابگاه‌های ما به لحاظ استحکام و معماری از استانداردهای لازم برخوردار نیستند. این آمارها نگران‌کننده است و نشان می‌دهد که باید برای احداث خوابگاه‌های استاندارد دانشجویی، گام‌های بزرگی برداشت و از طریق منابع مختلف مالی، تسهیلات بانکی و همچنین کمک خیران، فکری به حال خوابگاه‌ها کرد.»

درواقع، مباحث ایمنی، سرانه ورزشی و خدمات رفاهی در بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد که همین کمبود امکانات می‌تواند بر سلامت روان دانشجویان تاثیر بگذارد. افزون بر این، تلاش چندانی هم برای حفظ سلامت روان در خوابگاه های دانشجویی نشده است.

بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی، مشاور و روانشناس مقیم ندارد، در حالی که این محیط‌های دانشجویی به شدت مستعد بروز اختلالات روانی از جمله افسردگی و اضطراب است.

افزایش اختلالات روانی در دوران کرونا

اگرچه با شیوع کرونا شاهد بودیم که کادر درمان و دانشجویان علوم پزشکی، بیش از سایر شهروندان تحت فشار جسمی و روانی قرار گرفتند، اما به طور کلی در این دوران سخت، بار بیماری‌ها و اختلالات روانی در همه جوامع افزایش یافت.

رییس اداره مشاوره و سلامت روان دانشجویان وزارت بهداشت هم یادآور می‌شود: «بررسی‌ها نیز نشان داده است که بیماری‌ها و مشکلات روانی به لحاظ اقتصادی هزینه‌های گزافی بر اقتصاد جوامع تحمیل می‌کند و سهم بزرگی نیز در شاخص بار جهانی بیماری‌ها دارند. بر اساس تخمین‌های زده شده بین یک چهارم تا یک سوم مردم جهان دچار یکی از انواع مشکلات روانی هستند که موجب می‌شود نزدیک به ۳۵ درصد از بار اقتصادی بیماری‌ها ناشی از این اختلالات باشد. به بیان دیگر در بین سایر بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، سرطان، قلبی و عروقی، بیشترین سهم به لحاظ اقتصادی به بیماری‌های روانپزشکی اختصاص دارد.»

طارمیان با اشاره به افزایش اختلالات روانی در دوران کرونا، خاطرنشان می‌کند: «در دوران شیوع کرونا در چندماه اخیر، توجه سازمان جهانی بهداشت به عوارض روانشناختی ناشی از فراگیری کرونا جلب شده است. بر اساس محاسبات انجام شده در سطح جهان، برخی اختلالات روانی رو به افزایش است و این نگرانی وجود دارد که ما با سونامی و حجم زیادی از انواع اختلالات روانی روبرو شویم. به طور میانگین نیز مشخص شده است بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از طول عمر انسان به دلیل ابتلا به بیماری‌های روانی کاهش پیدا می‌کند. بر این اساس به عنوان مثال فردی که قرار است ۷۰ سال زندگی سالم داشته باشد ممکن است در صورت ابتلا به اختلالات روانی، حتی تا ۲۰ درصد عمر خود را در ناتوانی سپری کند یا به موجب مرگ از دست دهد. این مغایر با تلاش کشورها بخصوص کشورهای توسعه یافته برای ارتقای میزان امید به زندگی در جوامع است. همچنین بر اساس محاسبات انجام شده در سطح جهان، برخی اختلالات روانی رو به افزایش است و این نگرانی وجود دارد که ما با سونامی و حجم زیادی از انواع اختلالات روانی روبرو شویم.»

او ادامه می‌دهد: «بسیاری از خانواده‌ها در دوران شیوع کرونا در ایران و جهان داغدار شده‌اند که امکان سوگواری و تخلیه هیجانات منفی برای این افراد به دلیل عدم امکان تجمعات و برگزاری آیین‌های عزاداری وجود ندارد که این خود فشارهای روانی را افزایش می‌دهد. تغییر سبک‌های زندگی، حضور بیش از اندازه در منزل، کاهش فعالیت‌های اجتماعی، تغییر نوع آموزش‌های مدرسه‌ای و دانشگاهی و... نیز بر این فشار روانی افزوده است. در این میان، ساعات طولانیِ قرار گرفتن اعضای خانواده در منزل و در کنار هم، می‌تواند تعارضات و رنجش‌های بین اعضای خانواده را افزایش دهد.»

این مقام مسئول خاطرنشان می‌کند: «باید در هر نقطه‌ای از دنیا این امکان فراهم باشد تا با هزینه مناسب، امکان دسترسی راحت به خدمات سلامت روان وجود داشته باشند. این میسر نمی‌شود مگر از طریق سرمایه‌گذاری بیشتر. سرمایه‌گذاری در این موضوع عواید اقتصادی خود را دارد. به نحوی که محاسبات نشان می‌دهد اگر یک دلار برای سلامت روان جامعه سرمایه‌گذاری کنید تا شش دلار بهره خواهید برد. طبق بررسی‌ها، حتی در جوامعی که درآمد مردم بالا است، ۵۰ درصد افرادی که دچار اختلالات روانی هستند به امکانات و خدمات سلامت روان دسترسی ندارند. این عدد در جوامعی که درآمد اقتصادی مردم متوسط یا پایین است به ۸۵ درصد می‌رسد که این نشان دهنده لزوم به کارگیری اقدامات فوری در این زمینه است.»

در این شرایط حاد کرونایی که سلامت روان جامعه به مخاطره افتاده، وزارت بهداشت اعلام کرده است که برای حفظ سلامت روان دانشجویان، برنامه‌های جدیدی دارد. البته کارشناسان تاکید دارند که در برنامه‌های وزارت بهداشت برای ارتقای سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی، باید ارتقای وضعیت خوابگاه‌های دانشجویی نیز در اولویت قرار بگیرد تا دانشجوی مقیم خوابگاه‌ها بتواند فضایی ایمن، شاد و بدون اضطراب را در محیط‌های خوابگاهی تجربه کند.