سلامت

طرح نماد، مخفف نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان است که در آن 9 دستگاه، ازجمله نیروی انتظامی، وزارت تعاون، کارو رفاه اجتماعی، وزارت دادگستری، سازمان بهزیستی، کمیته امام خمینی(ره)، وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، بنیاد برکت و وزارت آموزش و پرورش همکاری دارند.

این طرح از سال 96 در 6 استان کشور به صورت آزمایشی آغاز شد.

علیرضا کاظمی معاون وزیر آموزش و پرورش این طرح را محوری‌ترین طرح آموزش و پرورش برای توانمندسازی و ارتقای مهارت‌ها و نظام مراقبتی اجتماعی دانش آموزان دانست و اظهار کرد: « اگر می‌خواهیم آسیب‌های اجتماعی را درمان کنیم باید به ریشه‌ها و نشاط اجتماعی توجه و بر توانمندسازی تمرکز کنیم.» کاظمی اولویت این فعالیت‌ها را غربالگری روانی و اجتماعی به عنوان نقشه راه اجرای تمام برنامه‌ها عنوان کرد و گفت: « با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر ۲۱ پروژه طراحی شده است که در آینده از آن رونمایی می‌کنیم تا طرح ملی نماد با سرعت و دقت بیشتری پیش برود.»

سال گذشته سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز با اشاره به برنامه دولت برای اجرای موثر طرح نماد گفت: «توجه به امر پیشگیری و آموزش کاهش آسیب ها همچنین ایجاد شور و نشاط اجتماعی در جامعه سبب کاهش آسیب‌هایی از جمله اعتیاد، طلاق و اقدام به خودکشی می‌شود.»

نمکی گفت: « مبنای آسیب‌هایی همچون طلاق، اعتیاد، خودکشی و قتل را باید در یک ریشه جستجو کرد که ایجاد اشتغال و نشاط اجتماعی از مهم ترین ابزارها برای پیشگیری از وقوع چنین آسیب‌هایی است. برای کاهش آسیب‌های اجتماعی باید اولین گام را در مدارس برداشت و در زمینه‌های مختلف آموزش و پرورش بازنگری جدی صورت گیرد تا شاهد کاهش آمار آسیب‌های اجتماعی در این بخش باشیم.»

وزیر بهداشت یادآور شد: « مدرسه در رشد و پرورش شخصیت کودکان نقش بسیار مهمی دارد زیرا کودک پس از محیط خانه در مدرسه و گروه همسالان قرار می گیرد. اجرای طرح نماد در مدارس می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش آسیب‌ها و توانمندسازی دانش آموزان در مقابله و مواجهه با آسیب‌های اجتماعی دارد.»

وی با بیان اینکه در طرح نماد که با همکاری 9 وزارتخانه اجرا می شود پیشگیری در سه محیط خانواده، مدرسه و گروه همسالان حائز اهمیت است، گفت: « پس از ورود در این حوزه‌ها، کودک به عنوان یک شهروند آماده ورود به جامعه می‌شود.»

وزیر بهداشت، هدف کلی این طرح را توانمندسازی دانش آموزان و مقابله با آسیب‌های اجتماعی از طریق مداخله به موقع و موثر با استفاده از رویکرد پیشگیری رشدمدار برشمرد و یادآور شد: «در این طرح آموزش همه افراد مدرسه اعم از آموزش معلمان و عوامل اجرایی و خود دانش‌آموزان و اولیای دانش‌آموزان در نظر گرفته شده است. این طرح با رویکرد همکاری نظام یافته برای مداخله سریع، به‌موقع و موثر در آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان طراحی شده است.»

وزیر بهداشت تاکید کرد: «آسیب پذیرترین قشر جامعه نوجوانان و جوانان هستند که به شدت در معرض این تهدید قرار دارند، در این میان ایجاد فرصت‌های یکسان برای همه افراد جامعه سبب می شود تا این آسیب‌ها کاهش پیدا کند.»

جزئیات طرح نماد برای سال تحصیلی جدید

همانگونه که گفته شد در جزئیات ابلاغی دستورالعمل‌های طرح «نماد» بر سه امر مددکاری، اورژانس و درمان تاکید شده است. در رابطه با مددکاری اجتماعی، اورژانس(فوریت های روانی – اجتماعی )، دانش آموزان را به دو گروه در معرض خطر و دانش‌آموزان پرخطر تقسیم بندی کرده و برای هر یک از آنان دستورالعمل‌های خاصی را اعمال کرده است. برای دانش آموزان در معرض خطر خدمات مددکاری اجتماعی در مداخلات مدرسه‌ای پیشبینی شده است.

همچنین برای دانش‌آموزان پرخطر خدمات مددکاری اجتماعی توسط آموزش و پرورش و مددکاران اجتماعی مناطق ارائه می‌شود که در این راستا پیگیری جذب کمک برای تامین هزینه‌های درمان دانش آموزان، کمک هزینه یا بیمه برای درمان مصرف مواد، هزینه ایاب و ذهاب برای مراجعه به مراکز درمانی با اولویت دانش آموزان بی‌سرپرست، فرزندان زنان سرپرست خانوار، خانواده‌های بی‌بضاعت مورد اشاره قرار گرفته است.

در ذیل این بخش اخذ تعهد از ولی یا سرپرست قانونی دانش آموزان دارای سرپرست جهت پیگیری روند درمان و تامین هزینه‌ها به جز مواردی که بیم تهدید جانی و خطر برای حیات دانش آموز وجود دارد، پیشبینی شده است. در صورت خطر یا تهدید جانی برای دانش‌آموزان با همانگی سازمان بهزیستی و یا به طور مستقیم با هماهنگی مقام قضائی، اقدامات بعدی، صورت می‌گیرد. پیگیری درمان دانش آموزان و ایجاد ارتباط با موسسات درمانی ارائه دهنده خدمات نیز اجمله مراحلی است که در قسمت مددکاری دستورالعمل برنامه ملی نماد در نظر گرفته شده است. همکاری با مراجع قضایی و انتظامی برای کاهش وضعیت خطرپذیری دانش آموز مانند رسیدگی به مواردی که دانش آموز در خانواده بدسرپرست زندگی می‌کند. از جمله راهکارهایی است در طرح ملی نماد ذکر شده است. ضمن اینکه مراکز درمانی که دارای واحد مددکاری هستند می‌توانند در این زمینه کمک کنند.

در مورد مددکاری اجتماعی دانش آموزان ، برای ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها آمده است: «نسبت به شناسایی و ایجاد ارتباط حرفه‌ای با منابع مالی، اجتماعی، رفاهی و درمانی جهت کمک به دانش آموزان آسیب دیده در پرداخت هزینه‌های درمانی همچنین در صورت نیاز هماهنگی با نهادهای حمایتی و خیریه جهت کمک به بهبود وضعیت معیشت، کاهش فقر و یا مشکلات زمینه‌ای خانوادگی اقدام کنند. همچنین ضمن شناسایی مراکز درون سازمان و برون سازمانی در سطح استان ارتباط حرفه‌ای با آنها برقرار کنند و از اقدمات مناطق مختلف آموزش و پرورش حمایت کرده و به موارد ارجاعی از سوی این مناطق رسیدگی کنند.»

اورژانس فوریت‌های روانی و اجتماعی

در این دستورالعمل سازوکار مدیریت بخش اورژانس را به مراحل غربالگری، درمان و مددکاری اجتماعی در نظر گرفته شده است که غربالگری شامل شناسایی دانش آموزان دارای فوریت‌های روانی - اجتماعی از طریق بررسی‌های روانشناختی کمی و کیفی و نتایج غربالگری‌های پایه و نشانگان محور و یا از طریق شواهد میدانی ثبت شده از طرف کارکنان مدرسه و والدین صورت می‌گیرد. برای این منظور از درگاه سامانه جامع «نماد» استفاده می‌شود. همچنین درمان موارد اورژانس، منحصرا در بیرون از آموزش و پرورش و از طریق معرفی به مراکز درمانی با اولویت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا سازمان بهزیستی کشور صورت می‌گیرد.

رسیدگی به موارد فوریت های روانی اجتماعی از جمله مهم ترین رسالت های مددکاری اجتماعی در «نماد» است. وظایف و رسالت‌هایی برای آن در نظر گرفته شده است که شامل همکاری و هماهنگی با مراکز درمانی درون و برون سازمانی برای درمان در تمامی موارد درمان سرپایی، بستری، دریافت دارو، خدمات پیراپزشکی از قبیل رادیولوژی، آزمایشگاه، ارتوپدی و فیزیوتراپی است. همچنین همکاری و هماهنگی با مراکز حمایتی برای کمک‌های پایه و تخصصی مورد نیاز برای دانش آموز آسیب دیده اعم از کمک به انجام فرایند پیراپزشکی از قبیل تهیه تجهیزات ارتوپدی و فیزیوتراپی، تامین هزینه‌های ایاب و ذهاب به مراکز درمانی، اقامت کوتاه مدت و یا میان مدت در مراکز حمایتی، همکاری با مراجع قضایی و انتظامی برای مداخلات اورژانس فردی اعم از صدور حکم درباره معاینات پزشکی قانونی، حکم به نگهداری موقت در مراکز سازمان بهزستی، حکم به تعقیب مرتکبان جرم علیه دانش‌آموز دارای وضعیت اورژانس و خانوادگی اعم از جداسازی دانش آموز از خانواده و سرپرستان، تعیین وضعیت حضانت و یا سلب صلاحیت سرپرستی، مجازات مجرمان و مرتکبان خشونت و آزار علیه کودکان می‌شود.

پیگیری و مراقبت

مکمل خدمات غربالگری، آموزش، درمان و مددکاری اجتماعی دانش آموزان، پیگیری و مراقبت است.این بخش به صورت درهم تنیده با مددکاری اجتماعی و با این وظایف تعریف می‌شود: تهیه گزارش از وضعیت پرونده‌های ارجاع شده به هسته یا مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی شامل خدمات ارائه شده و مراجعه دانش آموزان و خانواده‌ها ، موارد خاتمه یافته ، موارد ارجاعی به مراکز همکار در بیرون از آموزش و پرورش است.

تهیه گزارش از وضعیت پرونده‌های ارجاع شده به مراکز همکار در بیرون از آموزش و پرورش وضعیت ارائه خدمات درمان و مددکاری به دانش آموزان، موارد خاتمه یافته، وضعیت دانش آموز در خانواده و مدرسه، وضعیت سلامت و پایداری وضعیت دانش آموز پس از خدمات ارائه شده بخش پایانی مراقبت و پیگیری است.