در نشست آنلاین تاثیر ویروس کرونا بر صنعت بیوتکنولوژی مطرح شد
نشست آنلاین انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران با موضوع تاثیر ویروس کرونا بر صنعت بیوتکنولوژی و با حضور امیرحسین کارآگاه، عضو هیئت مدیره انجمن؛ سعید ملکی، مدیرعامل یک شرکت داروسازی و سیروس زینلی، دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور برگزار شد.
از 8 برابر شدن هزینهها تا عملکرد شعارگونه مسئولان
22 مرداد 1399 ساعت: 08:5
22 مرداد 1399 ساعت: 08:5
نشست آنلاین انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران با موضوع تاثیر ویروس کرونا بر صنعت بیوتکنولوژی و با حضور امیرحسین کارآگاه، عضو هیئت مدیره انجمن؛ سعید ملکی، مدیرعامل یک شرکت داروسازی و سیروس زینلی، دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور برگزار شد.
به گزارش سپید، در ابتدای این نشست امیرحسین کارآگاه، عضو هیئت مدیره تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران اظهار داشت: «نزدیک به هشت ماه از شیوع بحران کرونا در جهان میگذرد و صنایع مختلف تحت تاثیر این بحران قرا گرفتهاند.»
وی افزود: «در این بین برخی تاثیر مثبت پذیرفتهاند، اما بسیاری از صنایع اثرات منفی بحران را متحمل شدهاند. این تاثیرات در جنبههای مختلف مانند تعدیل نیروی انسانی و کاهش میزان فروش و بازگشت سرمایهها و نیز تغیییر زمان و به تعویق افتادن لانچ محصولات جدید شرکتها بهوجود آمده است.»
کارآگاه گفت: «ما در ماههای آینده در بحث زنجیره تامین دارو مشکلات عدیدهای خواهیم داشت و باید فکری اساسی برای آن شود. همچنین نیروهای متخصصی که در این بخش مشغول به کار هستند دغدغه های فراوانی در بحث معیشت دارند که باید به آنها توجه ویژه شود. لذا نگرانیهای اقتصادی همچنان پابرجاست و باید در برنامهریزهای مدیران مورد توجه جدی قرار گیرد تا کشور در ماههای پیش رو در تامین دارو دچار مشکل نشود.»
وی در بیان اثرات بحران کرونا اظهار داشت: «این بحران اثرات مثبت و منفی فراوانی داشت و اثرات منفی آن مختص صنعت داروسازی نبود بلکه در بیشتر صنایع اثرات غیرقابل اجتنابی گذاشت. البته فراموش نکنیم که ما با معضلی بزرگتر از کرونا مواجه بودیم و آن تحریم بود. چراکه این معضل از دیرباز قدرت و توان اقتصادی شرکتهای داروسازی را کاهش داده بود و در نتیجه ما با یک فشار مضاعفی مواجه شدیم؛ بنابراین این مشکلات باعث شد در شرکتها تعدیل نیروی انسانی داشته باشیم و برخلاف میل باطنی و برنامهریزیهای حتی مجموعه ما 70 نفر از پرسنل خود را تعدیل کرد.»
ملکی افزود: «در کنار این مشکل امروز واردات مواد اولیه بسیار مشکل شده است و حتی حمل و نقل و انتقال پول هم مشکلات بسیاریی را ایجاد کرده است. همچنین کشورهایی هم که با آنها در ارتباط بودیم و از آنها مواد اولیه خریداری میکریدیم امروز به دلیل اینکه کارمندانشان دور کاری میکنند تامین و ثبت سفارسها با تاخیری انجام میشود.»
وی اضافه کرد: «با این شرایط تامین مواد اولیه فوقالعاده سخت شده است. از سوی دیگر در شرایط بحران مجبور شدیم بخشی از نیروی انسانی خود را دورکار کنیم و این هم موجب شد تا بخشهای تحقیق و توسعه فعالیت محدودتری داشته باشند.»
ملکی در ادامه افزود: «علاوه بر مشکل در انتقال مواد اولیه به کشور، هزیههای نقل و انتقال نیز 7 تا 8 برابر بیشتر شده است. در بعد صادرات هم صدور کالای بسیاری از شرکها مانند قطع شده است. برای مثال شرکت ما محصولاتی را به کشور ویتنام صادر میکرد که به دلیل بحران به کل قطع شده است. همچنین برای ثبت دارو در بازارهای بینالمللی نیز مشکلات زیادی بهوجود آمده است. نمونه این مشکل برای ما در ثبت یک دارو برای بازار عراق بود که بیش از 3 ماه منتظر ماندیم و در آخر هم مجبور شدیم دارو را از طریق زمینی و مرز ایلام به این کشور ارسال کنیم.»
این مدیرعامل شرکت داروسازی ادامه داد: «در بعد مثبت بحران میتوان گفت که نهتنها کرونا بلکه تحریمها هم سبب شد تا احساس مقاومت داشته باشیم و این شرایط سبب شد تا دیدگاه چهل سال قبل را که نوعی راحتی در کشور برای ما فراهم شده بود کنار بگذاریم و از لبه پرتگاه اتکا به واردات به سمت متکی شدن به داخل برویم.»
ملکی گفت: «برای مثال داروی رمدسیویر که یکی از تولیدات شرکت ماست در سایه تلاش برای دستیابی خوداتکایی و رسیدن به این موفقیت در کنار کشورهای پیشرفته بود و خوشبختانه به این مهم هم دست پیدا کردیم. زیرا این دارو همزمان با کشورهایی مانند امریکا در ایران هم لانچ شد؛ بنابراین این نوعی خوداتکایی ایجاد کرد. خوشبختانه امروز این خوداتکایی و توجه به ظرفیتهای داخلی در همه ابعاد صنعت ملموس است.»
وی افزود: «امروز حتی برای صادرات داروی رمدسیویر تقاضا وجود دارد و کشورهای همسایه درخواستهایی را از ما کردهاند، ولی برای اینکه 100 عدد از این دارو را به عنوان نمونه به یکی از کشورها ارسال کنیم مشکل داریم و زمان و هزینههای زیادی را در این مدت از صرف کردهایم.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا بحران کرونا در پروسههای اداری جهت اخذ مجوز و مواردی از این دست تاثیرگذار بوده است؟ گفت: «بله این شرایط بر روی همه روندها تاثیرگذار بوده است. البته زندگی مردم تعطیلیبردار نیست و باید برای درمان بیماریهایی که به سراغ مردم میآید دارو ساخته شود. البته برخی تاخیرها طبیعی است و نمیتوان کاری کرد، اما بخشی از تاخیرها بهگونهای است که ما احساس میکنیم که در کشور ناخواسته روندها را طویل میکنند در حالی که لازم نیست این اتفاق بیفتد.»
ملکی گفت: «امروز اگر کشورهای در حال توسعه بخواهند قدرتنمایی با شرکتهای بزرگ و کشورهای بزرگ داشته باشند با استانداردهایی مواجه می شوند که آنها تعیین میکنند و آنها استانداردها را هر زمانی که بخواهند کوتاه و بلند میکنند، اما ما نباید در این کانال بیفتیم و آنها را دنبال کنیم زیرا ما همیشه با شرایط اورژانس مواجه بودهایم و نیاز به سختگیریهای بیش از حد نیست.»
وی افزود: «به اعتقاد بنده بخشی از حواشی اخذ مجوزها را میتوان حذف کرد. البته منظور ما روندهای اصلی و اثرگذار نیست؛ بنابراین در یک جمعبندی میتوان گفت که مشکلات در این بخش زیاد است و باید چارهای برای آنها اندیشیده شود.»
ملکی با اشاره به فعالیت بازاریابی شرکتهای داروسازی در ایام کرونا هم گفت: «بازاریابی صرفا عملکرد اقتصادی شرکتها در به دست آوردن فروش و سود نیست بلکه وظیفه ذاتی شرکتها است که داروهای تولیدی خود را که دارای نوآوریی و ویژگی خاص هستند به بیماران و جامعه پزشکی معرفی کند تا حداکثر اثرگذاری در سلامت جامعه از آن به دست آید، اما متاسفانه بحران کرونا موجب شد تا در دورهای همه باززاریابیها به دلیل حفظ ایمنی کارکنان این بخش و نیز به دلیل نپذیرفتن بازاریابان در بخشهای مختلف ازجمله مطبها تعطیل شود.»
وی افزود: «در عین حال نباید غافل باشیم که شرکتهای بیوتک در شرایط تحریم صدماتی را هم دیدهاند. زیرا امروز آوردن یک ماده اولیه و یا یک وسیله برای تولید یک محصول بسیار سخت شده است.»
زینلی ادامه داد: «یکی از اقدامات خوبی که در این عرصه صورت گرفت حمایت معاونت علمی ریاستجمهوری از شرکتها بود که مقدار زیادی از مشکلات گمرکی را برای آنها حل کرد. از اینرو میتوان گفت کرونا تخریبهای زیادی در ابعاد اقتصادی و اجتماعی به همراه داشت و بخش بیوتک هم از این قاعده مستثنی نبود.»
وی با اشاره به تعطیلی بخشهای علمی و دانشگاهی در ایام کرونا اظهار داشت: «امروز گروه بیوتک دانشگاه تهران که بنده در آن حضور دارم عملا تعطیل شده است و بهترین دانشجویان با مشکلات متعددی مواجه شدهاند. برای مثال به دلایل متعددی همچون عدم دسترسی به مواد و عدم امکان حضور دانشجویان در دانشگاهها علیرغم تلاش برای استفاده از فضای مجازی، ما شاهد بودیم که تحقیققات تعطیل شده است. ازاینرو بخشهای آموزش و پژوهش صدمات زیادی در این مدت متحمل شدند و دانشجویان نیز بیش از همه متحمل خسارت شدند.»
دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور اظهار داشت: «امروز ما با یک چالش مواجه هستیم از طرفی میخواهیم دانشجویان در خانه بمانند و در معرض خطر نباشند و از طرف دیگر در تلاش هستیم تا تحقییقات تعطیل نشود. لذا بعید میدانم با توجه به تبعات و امکان ادامهدار بودن شرایط به این زودی بتوانیم صدمات را جبران کنیم.»
زینلی با اشاره به شرایط پیش آمده برای مجموعه تحت مدیریت خود در ایام کرونا، اظهار داشت: «واقعیت این است که نتیجه کرونا در مجموعه ما از جهاتی مثبت بود زیرا این مشکل موجب شد تا جنبوجوشی در بچههای ما ایجاد شود و ما تیم 15 نفرهای را در بخش تحقیقق و توسعه راهاندازی کردیم و مقدار زیادی اطلاعات جمعآوری شد. در مجموعه انستیتو پاستور هم که داروها در آن تولید میشود مشکل اساسی پیدا نکردیم. البته در مواقعی ممکن است بیمار شدن همکاران ما و نبود آنها مشکلاتی را برای ما ایجاد کرده باشد، اما در کل میتوان گفت که بحران کرونا عرق ملی بچهها را بالا برد و حتی تلاشها برای خلق محصولات جدید را در همکاران ما بیشتر کرد.»
دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور افزود: «اما در کنار این مشکلات وقتی ساختارهای رگلاتوری مانند ادراه کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت و یا سازمان غذا و دارو شعارگونه میگویند که در صدور مجوزها سریع عمل کردهاند برداشت ما این است که برعکس روندها را تسریع نکرده بودند و در شرایط کرونا شرکتها را با مشکل مواجه کرده بودند.»
وی در پاسخ به سوالی درباره پیشبینی خود از آینده بحران کرونا گفت: «پاسخ به این سوال مانند آن است که شما بگویید که امروز زلزله آمده و ما باید در این وضعیت چه اقداماتی برای مقاومسازی انجام دهیم. حال آنکه در این شرایط نمیتوان کاری کرد.» زینلی تصریح کرد: «متاسفانه ما دانشگاهها و بخشهای تحقیقاتی را حمایت نکردیم و همچنین از بخش خصوصی پشتیبانی زیادی نکردیم و دولت در این بخش قوی عمل نکرده است و تنها در بخش شرکتهای دانشبنیان شاهاد اقداماتی بودیم که آن هم کافی نبود؛ بنابراین در چند ماه آینده کشور چالشهای زیادی خواهد داشت و اگر همزمانی آنفلوانزا و کرونا را با هم داشته باشیم کار سخت خواهد شد.»
وی افزود: «در این بین برخی تاثیر مثبت پذیرفتهاند، اما بسیاری از صنایع اثرات منفی بحران را متحمل شدهاند. این تاثیرات در جنبههای مختلف مانند تعدیل نیروی انسانی و کاهش میزان فروش و بازگشت سرمایهها و نیز تغیییر زمان و به تعویق افتادن لانچ محصولات جدید شرکتها بهوجود آمده است.»
کارآگاه گفت: «ما در ماههای آینده در بحث زنجیره تامین دارو مشکلات عدیدهای خواهیم داشت و باید فکری اساسی برای آن شود. همچنین نیروهای متخصصی که در این بخش مشغول به کار هستند دغدغه های فراوانی در بحث معیشت دارند که باید به آنها توجه ویژه شود. لذا نگرانیهای اقتصادی همچنان پابرجاست و باید در برنامهریزهای مدیران مورد توجه جدی قرار گیرد تا کشور در ماههای پیش رو در تامین دارو دچار مشکل نشود.»
مشکل اساسی در نقل و انتقال مواد اولیه
سعید ملکی، مدیرعامل یک شرکت دارویی هم در این نشست گفت: «تولید و تامین داروی مورد نیاز مردم وظیفه ذاتی شرکتهای داروسازی است و ما سعی میکنیم بیشتر داروهایی را تولید کنیم که وارداتی است و نیاز است که هم دسترسی بیماران به آنها زیاد شود و هم روند خروج ارز از کشور متوقف گردد.»وی در بیان اثرات بحران کرونا اظهار داشت: «این بحران اثرات مثبت و منفی فراوانی داشت و اثرات منفی آن مختص صنعت داروسازی نبود بلکه در بیشتر صنایع اثرات غیرقابل اجتنابی گذاشت. البته فراموش نکنیم که ما با معضلی بزرگتر از کرونا مواجه بودیم و آن تحریم بود. چراکه این معضل از دیرباز قدرت و توان اقتصادی شرکتهای داروسازی را کاهش داده بود و در نتیجه ما با یک فشار مضاعفی مواجه شدیم؛ بنابراین این مشکلات باعث شد در شرکتها تعدیل نیروی انسانی داشته باشیم و برخلاف میل باطنی و برنامهریزیهای حتی مجموعه ما 70 نفر از پرسنل خود را تعدیل کرد.»
ملکی افزود: «در کنار این مشکل امروز واردات مواد اولیه بسیار مشکل شده است و حتی حمل و نقل و انتقال پول هم مشکلات بسیاریی را ایجاد کرده است. همچنین کشورهایی هم که با آنها در ارتباط بودیم و از آنها مواد اولیه خریداری میکریدیم امروز به دلیل اینکه کارمندانشان دور کاری میکنند تامین و ثبت سفارسها با تاخیری انجام میشود.»
وی اضافه کرد: «با این شرایط تامین مواد اولیه فوقالعاده سخت شده است. از سوی دیگر در شرایط بحران مجبور شدیم بخشی از نیروی انسانی خود را دورکار کنیم و این هم موجب شد تا بخشهای تحقیق و توسعه فعالیت محدودتری داشته باشند.»
ملکی در ادامه افزود: «علاوه بر مشکل در انتقال مواد اولیه به کشور، هزیههای نقل و انتقال نیز 7 تا 8 برابر بیشتر شده است. در بعد صادرات هم صدور کالای بسیاری از شرکها مانند قطع شده است. برای مثال شرکت ما محصولاتی را به کشور ویتنام صادر میکرد که به دلیل بحران به کل قطع شده است. همچنین برای ثبت دارو در بازارهای بینالمللی نیز مشکلات زیادی بهوجود آمده است. نمونه این مشکل برای ما در ثبت یک دارو برای بازار عراق بود که بیش از 3 ماه منتظر ماندیم و در آخر هم مجبور شدیم دارو را از طریق زمینی و مرز ایلام به این کشور ارسال کنیم.»
این مدیرعامل شرکت داروسازی ادامه داد: «در بعد مثبت بحران میتوان گفت که نهتنها کرونا بلکه تحریمها هم سبب شد تا احساس مقاومت داشته باشیم و این شرایط سبب شد تا دیدگاه چهل سال قبل را که نوعی راحتی در کشور برای ما فراهم شده بود کنار بگذاریم و از لبه پرتگاه اتکا به واردات به سمت متکی شدن به داخل برویم.»
ملکی گفت: «برای مثال داروی رمدسیویر که یکی از تولیدات شرکت ماست در سایه تلاش برای دستیابی خوداتکایی و رسیدن به این موفقیت در کنار کشورهای پیشرفته بود و خوشبختانه به این مهم هم دست پیدا کردیم. زیرا این دارو همزمان با کشورهایی مانند امریکا در ایران هم لانچ شد؛ بنابراین این نوعی خوداتکایی ایجاد کرد. خوشبختانه امروز این خوداتکایی و توجه به ظرفیتهای داخلی در همه ابعاد صنعت ملموس است.»
وی افزود: «امروز حتی برای صادرات داروی رمدسیویر تقاضا وجود دارد و کشورهای همسایه درخواستهایی را از ما کردهاند، ولی برای اینکه 100 عدد از این دارو را به عنوان نمونه به یکی از کشورها ارسال کنیم مشکل داریم و زمان و هزینههای زیادی را در این مدت از صرف کردهایم.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا بحران کرونا در پروسههای اداری جهت اخذ مجوز و مواردی از این دست تاثیرگذار بوده است؟ گفت: «بله این شرایط بر روی همه روندها تاثیرگذار بوده است. البته زندگی مردم تعطیلیبردار نیست و باید برای درمان بیماریهایی که به سراغ مردم میآید دارو ساخته شود. البته برخی تاخیرها طبیعی است و نمیتوان کاری کرد، اما بخشی از تاخیرها بهگونهای است که ما احساس میکنیم که در کشور ناخواسته روندها را طویل میکنند در حالی که لازم نیست این اتفاق بیفتد.»
ملکی گفت: «امروز اگر کشورهای در حال توسعه بخواهند قدرتنمایی با شرکتهای بزرگ و کشورهای بزرگ داشته باشند با استانداردهایی مواجه می شوند که آنها تعیین میکنند و آنها استانداردها را هر زمانی که بخواهند کوتاه و بلند میکنند، اما ما نباید در این کانال بیفتیم و آنها را دنبال کنیم زیرا ما همیشه با شرایط اورژانس مواجه بودهایم و نیاز به سختگیریهای بیش از حد نیست.»
وی افزود: «به اعتقاد بنده بخشی از حواشی اخذ مجوزها را میتوان حذف کرد. البته منظور ما روندهای اصلی و اثرگذار نیست؛ بنابراین در یک جمعبندی میتوان گفت که مشکلات در این بخش زیاد است و باید چارهای برای آنها اندیشیده شود.»
ملکی با اشاره به فعالیت بازاریابی شرکتهای داروسازی در ایام کرونا هم گفت: «بازاریابی صرفا عملکرد اقتصادی شرکتها در به دست آوردن فروش و سود نیست بلکه وظیفه ذاتی شرکتها است که داروهای تولیدی خود را که دارای نوآوریی و ویژگی خاص هستند به بیماران و جامعه پزشکی معرفی کند تا حداکثر اثرگذاری در سلامت جامعه از آن به دست آید، اما متاسفانه بحران کرونا موجب شد تا در دورهای همه باززاریابیها به دلیل حفظ ایمنی کارکنان این بخش و نیز به دلیل نپذیرفتن بازاریابان در بخشهای مختلف ازجمله مطبها تعطیل شود.»
مسئولان شعارگونه سخن میگویند
سیروس زینلی، دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور هم در این برنامه گفت: «کرونا چالشهای بزرگی را برای دنیا به وجود آورده است، اما با همه این اوضاع یکی از صنایعی که میتوانست از این وضعیت نهایت استفاده را ببرد بخش بیوتکنولوژی بود. زیرا بحث مقابله با این ویروس از جنبههای تشخیص و درمان و تولید دارو و واکسن از بخشهایی بود که این بخش میتوانست بهنوعی در آن دخیل باشد.»وی افزود: «در عین حال نباید غافل باشیم که شرکتهای بیوتک در شرایط تحریم صدماتی را هم دیدهاند. زیرا امروز آوردن یک ماده اولیه و یا یک وسیله برای تولید یک محصول بسیار سخت شده است.»
زینلی ادامه داد: «یکی از اقدامات خوبی که در این عرصه صورت گرفت حمایت معاونت علمی ریاستجمهوری از شرکتها بود که مقدار زیادی از مشکلات گمرکی را برای آنها حل کرد. از اینرو میتوان گفت کرونا تخریبهای زیادی در ابعاد اقتصادی و اجتماعی به همراه داشت و بخش بیوتک هم از این قاعده مستثنی نبود.»
وی با اشاره به تعطیلی بخشهای علمی و دانشگاهی در ایام کرونا اظهار داشت: «امروز گروه بیوتک دانشگاه تهران که بنده در آن حضور دارم عملا تعطیل شده است و بهترین دانشجویان با مشکلات متعددی مواجه شدهاند. برای مثال به دلایل متعددی همچون عدم دسترسی به مواد و عدم امکان حضور دانشجویان در دانشگاهها علیرغم تلاش برای استفاده از فضای مجازی، ما شاهد بودیم که تحقیققات تعطیل شده است. ازاینرو بخشهای آموزش و پژوهش صدمات زیادی در این مدت متحمل شدند و دانشجویان نیز بیش از همه متحمل خسارت شدند.»
دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور اظهار داشت: «امروز ما با یک چالش مواجه هستیم از طرفی میخواهیم دانشجویان در خانه بمانند و در معرض خطر نباشند و از طرف دیگر در تلاش هستیم تا تحقییقات تعطیل نشود. لذا بعید میدانم با توجه به تبعات و امکان ادامهدار بودن شرایط به این زودی بتوانیم صدمات را جبران کنیم.»
زینلی با اشاره به شرایط پیش آمده برای مجموعه تحت مدیریت خود در ایام کرونا، اظهار داشت: «واقعیت این است که نتیجه کرونا در مجموعه ما از جهاتی مثبت بود زیرا این مشکل موجب شد تا جنبوجوشی در بچههای ما ایجاد شود و ما تیم 15 نفرهای را در بخش تحقیقق و توسعه راهاندازی کردیم و مقدار زیادی اطلاعات جمعآوری شد. در مجموعه انستیتو پاستور هم که داروها در آن تولید میشود مشکل اساسی پیدا نکردیم. البته در مواقعی ممکن است بیمار شدن همکاران ما و نبود آنها مشکلاتی را برای ما ایجاد کرده باشد، اما در کل میتوان گفت که بحران کرونا عرق ملی بچهها را بالا برد و حتی تلاشها برای خلق محصولات جدید را در همکاران ما بیشتر کرد.»
دانشیار بخش پزشکی مولکولی انستیتو پاستور افزود: «اما در کنار این مشکلات وقتی ساختارهای رگلاتوری مانند ادراه کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت و یا سازمان غذا و دارو شعارگونه میگویند که در صدور مجوزها سریع عمل کردهاند برداشت ما این است که برعکس روندها را تسریع نکرده بودند و در شرایط کرونا شرکتها را با مشکل مواجه کرده بودند.»
وی در پاسخ به سوالی درباره پیشبینی خود از آینده بحران کرونا گفت: «پاسخ به این سوال مانند آن است که شما بگویید که امروز زلزله آمده و ما باید در این وضعیت چه اقداماتی برای مقاومسازی انجام دهیم. حال آنکه در این شرایط نمیتوان کاری کرد.» زینلی تصریح کرد: «متاسفانه ما دانشگاهها و بخشهای تحقیقاتی را حمایت نکردیم و همچنین از بخش خصوصی پشتیبانی زیادی نکردیم و دولت در این بخش قوی عمل نکرده است و تنها در بخش شرکتهای دانشبنیان شاهاد اقداماتی بودیم که آن هم کافی نبود؛ بنابراین در چند ماه آینده کشور چالشهای زیادی خواهد داشت و اگر همزمانی آنفلوانزا و کرونا را با هم داشته باشیم کار سخت خواهد شد.»
دیدگاه کاربران
ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد