در باب افتخارات صنعت داروسازی کشور
یادداشتی به قلم یدالله سهرابی، عضو شورایعالی نظام پزشکی
7 تیر 1399 ساعت: 10:4
یادداشتی به قلم یدالله سهرابی، عضو شورایعالی نظام پزشکی
7 تیر 1399 ساعت: 10:4
قدمت داروسازی نوین در ایران تقریبا به قدمت آموزش طب برمیگردد؛ یعنی سال 1268 هجری قمری مطابق با 1850 میلادی که به همت امیرکبیر آموزش داروسازی نوین با آموزش طب در دارالفنون آغاز شد و به دستور امیر، استخدام معلمی برای مدرسه از خارج به موسیو جان داوود ارمنی که عضو وزارت امور خارجه و مترجم رسمی دولت ایران بود ابلاغ شد. سالها بعد همزمان با تاسیس دانشگاه تهران در سال 1313 مدرسه داروسازی به دانشکده داروسازی زیرنظر دانشکده پزشکی تبدیل شد و پس از مدتی در سال 1335-1336 دانشکده داروسازی مستقل شکل گرفت.
با این اوصاف سابقه تربیت داروساز در ایران به قریب به 85 سال میرسد. حدودا بیست سال پس از تاسیس دانشکده داروسازی اولین شرکت تولیدکننده دارو با اشکال نوین، شربت، قرص و کپسول و شیاف و… توسط زنده یاد دکتر غلامعلی عبیدی احداث و تولید دارو در ایران به همت دلسوزان این رشته با بهرهگیری از علوم و فنون داروسازی نوین و جدید آغاز شد (اولین پروانه رسمی تاسیس و فعالیت یک کارخانه داروسازی با مجوز بهداشت مربوط به سال 1324 است و اولین پروانه داروسازی بر اساس قانون دارویی کشور مصوب سال 1334 یعنی حدودا 65 سال پیش صادر شده است).
در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی 2100 قلم دارو در کشور وجود داشت که 1300 قلم آن وارداتی و 300 تا 400 قلم دارو تولید تحت لیسانس و 550 قلم دارو هم توسط شرکتهای داروسازی داخل تولید میشد. اگر بخواهیم نگاه اجمالی در خصوص تولید و توزیع داشته باشیم اینگونه بود که قبل انقلاب صنعت دارو، واردات محور بود و حدود 25 تا 30 درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولید داخل شامل میشد و 70 درصد داروهای مورد نیاز بیماران بهصورت واردات در اختیار بیماران قرار میگرفت. در سال 1357 تامین دارو برای بیماران از طریق 14 کارخانه با سرمایهگذاری خارجی تاسیس شدند و محصولات مربوط به خود را با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه مادر و با نام برند (تجاری) آنها میساختند و در این سالها همچنین 20 کارخانه کوچک که با سرمایهگذاری ایرانیان تاسیس و محصولات را صرفا با فرمولاسیون خود تولید میکردند که آن هم حجم زیادی نبود و بیشتر داروهای otc تولید میکردند و از اهمیت چندانی برخوردار نبود. 70 تا 75 درصد داروها توسط صدها شرکت واردکننده از سراسر دنیا و در اغلب موارد از اروپا و امریکا و شرکتهای چند ملیتی بصورت داروی آماده وارد میشد و با توجه به واردات محور بودن صنعت دارو کل این بخش از واردات اعم از مواد اولیه دارو و مواد لازم بستهبندی 100 درصدی وارداتی بود و میزان ارزبری داروی کشور در سال 57 حدود 530 میلیون دلار بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی و شروع تحریمهای بینالمللی با برنامهریزیهای آموزشی و پژوهشی و تلاشهای صنفی خصوصا در سال 1358 با شکلگیری ستاد خودکفایی دارو که خروجی آن تدوین فهرست داروها براساس داروهای ژنریک بود و ساماندهی توزیع دارو و جلوگیری از واردات دارو ازجمله موفقیتهای پس از انقلاب بود. صنعت تولید در شرایط جنگ تحمیلی و تحریمهای همه جانبه باعث شد که تولید با نگاه درونگرایی بیشتری به ظرفیتهای داخلی داشته باشد و این باعث شد ایران در گروه کشورهای دارای دانش فنی داروسازی قرار گیرد و با هدف و برنامهریزی در چندین گام به وسیله داروسازان و محققان ایرانی که توضیحات آن در ذیل خواهد آمد باعث شد افق و چشمانداز ایدهآلی برای داروسازی کشور رقم بخورد
گام اول: در زمان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس اتفاق افتاد که واگذاری شرکتهای چندملیتی به سازمان صنایع ملی ایران بود و با این عمل تقریبا صنعت داروسازی کشور ملی شد و پس از آن 6 کارخانه مهم داروسازی که برخی از آنها هماکنون بزرگترین تولیدکنندگان کشور هستند، تاسیس شدند.
گام دوم: توسعه صنایع دارویی کشور که به دوران سازندگی باز میگردد. شرکتهای داروسازی دولتی با واگذاری به سازمان تامین اجتماعی و شرکتهای سرمایهگذاری بانکها هرچند نه بهطور کامل ولی بهصورت نسبی خصوصی شدند و به تبع سیاستهای کلان آن دوران اشخاص حقیقی به خرید کارخانهها اقدام کردند و شرکتهای داروسازی خصوصی را تامین سرمایه نمودند و به این صورت برای اولین بار تولید مواد اولیه دارویی در داخل کشور آعاز شد.
گام سوم: ورود به عرصه داروهای بیوتکنولوژیک که در این مرحله با تاسیس شرکتهای تولید فرآوردههای نوترکیب، پروتیین و عموما بیوتکنولوژی با فناوری و دانش روز تا حد خودکفایی مورد نیاز بیماران خاص در کشور تولید شد.
گام چهارم: افتتاح کارخانههای دارویی با سرمایهگذاری عظیم و ورود بخش خصوصی، نیمهخصوصی و دولتی و استفاده از همه ظرفیتها و پتانسیلهای کشور که چندین و چند کارخانه کوچک و بزرگ در زمینههای دارویی افتتاح و در تولید دارو کشور فعالیت نمودهاند. علاوه بر آن تولید داروهای خاص که نمونه آن را میتوان «ریتوکسیمب» که نوعی مونوکلونال آنتیبادی مختص بیماران سرطان است و داروی «هرسپتن» که در سال 1394 وارد بازار شد و داروهای فاکتور خونی ریکامبینت و فاکتور 7 بیمارن هموفیلی که مدتی است وارد بازار شده است و داروی فاکتور 8 هم تولید شده است. در خصوص داروهای نانوتکنولوژی نیز تولیداتی در بازار وجود دارد که توسط شرکتهای دانشبنیان ایران تولید شده و خواهد شد.
نقش آموزش و پژوهش و نقش فارعالتحصیلان ایرانی و همچنین نقش دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در گام چهارم بسیار موثر بوده است. بر اساس آمارهای منتشره در بین سی دانشمند برتر کشور حداقل 6 دارو ساز دیده میشود، همچنین چنانچه آمار متخصصان و پژوهشگران شیمی که در عرصههای دارویی فعالیت مینمایند با آمار داروسازان تجمیع گردد، بیش از نیمی از 30 دانشمند برتر کشور داروسازان و متخصصان شیمی هستند. این آمار نشان میدهد که برنامهریزان و دولتمردان و سیاستگذاران در تنظیم سیاستهای توسعهای کشور به این پتانسیل و ظرفیت بهعنوان فرصتهای توسعهای توجه ویژه نمودهاند و نقشآفرینی متخصصین را در عرصههای فناروری و صنعتی کشور تصویر و تسریع کردهاند.
اگر بخواهیم یک نگاه مقایسهای و عددی درخصوص افتتاح این کارخانهها و تولیدات دارویی داشته باشیم باید گفت اگر این کارخانهها افتتاح نمیشد و فقط دارو از طریق واردات برای کشور تامین میشد. اگر این داروها از برند داروهای چینی و برند داروهای هندی تهیه و و وارد کشور میشد 23 تا 25 میلیارد دلار ارز صرف واردات دارو میشد و اگر از برندهای اروپایی و آمریکایی جهت واردات دارو استفاده میشد 43 تا 45 میلیارد دلار ارز برای واردات مورد نیاز بود، در صورتی که در سال 1398 با توجه گامهای موثری که ذکر آن شد 2.5 تا 3 میلیارد دلار جهت واردات مواد اولیه و همچنین دارو در اختیار این صنعت قرار گرفت که این خود گواه دستاورد بزرگی است که داروسازان و محققان ایرانی و موسسات دانشبنیان و دانشکدههای داروسازی و شرکتهای داروسازی انجام دادهاند.
گام آخر: توسعه صنعت دارویی کشور و رسیدن به تراز مثبت در صنعت داروسازی کشور تا ارز مورد نیاز صنعت داروسازی از طریق صادارات دارو تامین شود و هدف نهایی صنعت داروسازی ضمن حفظ بازار داخلی به سمت صادرات و ارز آوری برای کشور باشد. صادرات موتور محرک تولید است و تولید را به دنبال خود میکشد. امروزه مفتخریم 55 درصد از مواد اولیه دارویی توسط شرکتهای دانشبنیان با فناوری بالا(high tech) در داخل کشور تولید میشود و بیش از 95 درصد مواد و لوازم بستهبندی هم در داخل تولید و نیاز شرکتهای داروسازی را تامین میکند. در حال حاضر 97 درصد از داروهای موردنیاز کشور از نظر عددی در داخل تهیه و تولید میشود و حدود 3 درصد به صورت داروی ساخته شده وارد میشود.
در موقعت کنونی 110 کارخانه داروسازی در کشور فعال بوده و حدود 30 شرکت داروسازی نیز به صورت قراردادی داروی خود را در آن کارخانهها تولید میکنند، به همراه 70 شرکت مواد اولیه دارویی و 56 شرکت توزیع دارو به همراه 13 هزار داروخانه در مسیر تامین داروهای مورد نیاز هموطنان عزیز فعالیت میکنند و امروز علیرغم تحریمها 600 مولکول دارویی، 2000 دوز دارویی ژنریک و حدود یازده هزار دوز دارویی برند در کشور عزیزمان ایران داریم و به لطف وتوسعه دانش و صنعت داروسازی و همت داروسازان عزیز کشورمان این توان را داریم که ظرف مدت کوتاهی هر دارویی را در داخل کشور تولید نماییم.
در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی 2100 قلم دارو در کشور وجود داشت که 1300 قلم آن وارداتی و 300 تا 400 قلم دارو تولید تحت لیسانس و 550 قلم دارو هم توسط شرکتهای داروسازی داخل تولید میشد. اگر بخواهیم نگاه اجمالی در خصوص تولید و توزیع داشته باشیم اینگونه بود که قبل انقلاب صنعت دارو، واردات محور بود و حدود 25 تا 30 درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولید داخل شامل میشد و 70 درصد داروهای مورد نیاز بیماران بهصورت واردات در اختیار بیماران قرار میگرفت. در سال 1357 تامین دارو برای بیماران از طریق 14 کارخانه با سرمایهگذاری خارجی تاسیس شدند و محصولات مربوط به خود را با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه مادر و با نام برند (تجاری) آنها میساختند و در این سالها همچنین 20 کارخانه کوچک که با سرمایهگذاری ایرانیان تاسیس و محصولات را صرفا با فرمولاسیون خود تولید میکردند که آن هم حجم زیادی نبود و بیشتر داروهای otc تولید میکردند و از اهمیت چندانی برخوردار نبود. 70 تا 75 درصد داروها توسط صدها شرکت واردکننده از سراسر دنیا و در اغلب موارد از اروپا و امریکا و شرکتهای چند ملیتی بصورت داروی آماده وارد میشد و با توجه به واردات محور بودن صنعت دارو کل این بخش از واردات اعم از مواد اولیه دارو و مواد لازم بستهبندی 100 درصدی وارداتی بود و میزان ارزبری داروی کشور در سال 57 حدود 530 میلیون دلار بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی و شروع تحریمهای بینالمللی با برنامهریزیهای آموزشی و پژوهشی و تلاشهای صنفی خصوصا در سال 1358 با شکلگیری ستاد خودکفایی دارو که خروجی آن تدوین فهرست داروها براساس داروهای ژنریک بود و ساماندهی توزیع دارو و جلوگیری از واردات دارو ازجمله موفقیتهای پس از انقلاب بود. صنعت تولید در شرایط جنگ تحمیلی و تحریمهای همه جانبه باعث شد که تولید با نگاه درونگرایی بیشتری به ظرفیتهای داخلی داشته باشد و این باعث شد ایران در گروه کشورهای دارای دانش فنی داروسازی قرار گیرد و با هدف و برنامهریزی در چندین گام به وسیله داروسازان و محققان ایرانی که توضیحات آن در ذیل خواهد آمد باعث شد افق و چشمانداز ایدهآلی برای داروسازی کشور رقم بخورد
گام اول: در زمان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس اتفاق افتاد که واگذاری شرکتهای چندملیتی به سازمان صنایع ملی ایران بود و با این عمل تقریبا صنعت داروسازی کشور ملی شد و پس از آن 6 کارخانه مهم داروسازی که برخی از آنها هماکنون بزرگترین تولیدکنندگان کشور هستند، تاسیس شدند.
گام دوم: توسعه صنایع دارویی کشور که به دوران سازندگی باز میگردد. شرکتهای داروسازی دولتی با واگذاری به سازمان تامین اجتماعی و شرکتهای سرمایهگذاری بانکها هرچند نه بهطور کامل ولی بهصورت نسبی خصوصی شدند و به تبع سیاستهای کلان آن دوران اشخاص حقیقی به خرید کارخانهها اقدام کردند و شرکتهای داروسازی خصوصی را تامین سرمایه نمودند و به این صورت برای اولین بار تولید مواد اولیه دارویی در داخل کشور آعاز شد.
گام سوم: ورود به عرصه داروهای بیوتکنولوژیک که در این مرحله با تاسیس شرکتهای تولید فرآوردههای نوترکیب، پروتیین و عموما بیوتکنولوژی با فناوری و دانش روز تا حد خودکفایی مورد نیاز بیماران خاص در کشور تولید شد.
گام چهارم: افتتاح کارخانههای دارویی با سرمایهگذاری عظیم و ورود بخش خصوصی، نیمهخصوصی و دولتی و استفاده از همه ظرفیتها و پتانسیلهای کشور که چندین و چند کارخانه کوچک و بزرگ در زمینههای دارویی افتتاح و در تولید دارو کشور فعالیت نمودهاند. علاوه بر آن تولید داروهای خاص که نمونه آن را میتوان «ریتوکسیمب» که نوعی مونوکلونال آنتیبادی مختص بیماران سرطان است و داروی «هرسپتن» که در سال 1394 وارد بازار شد و داروهای فاکتور خونی ریکامبینت و فاکتور 7 بیمارن هموفیلی که مدتی است وارد بازار شده است و داروی فاکتور 8 هم تولید شده است. در خصوص داروهای نانوتکنولوژی نیز تولیداتی در بازار وجود دارد که توسط شرکتهای دانشبنیان ایران تولید شده و خواهد شد.
نقش آموزش و پژوهش و نقش فارعالتحصیلان ایرانی و همچنین نقش دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در گام چهارم بسیار موثر بوده است. بر اساس آمارهای منتشره در بین سی دانشمند برتر کشور حداقل 6 دارو ساز دیده میشود، همچنین چنانچه آمار متخصصان و پژوهشگران شیمی که در عرصههای دارویی فعالیت مینمایند با آمار داروسازان تجمیع گردد، بیش از نیمی از 30 دانشمند برتر کشور داروسازان و متخصصان شیمی هستند. این آمار نشان میدهد که برنامهریزان و دولتمردان و سیاستگذاران در تنظیم سیاستهای توسعهای کشور به این پتانسیل و ظرفیت بهعنوان فرصتهای توسعهای توجه ویژه نمودهاند و نقشآفرینی متخصصین را در عرصههای فناروری و صنعتی کشور تصویر و تسریع کردهاند.
اگر بخواهیم یک نگاه مقایسهای و عددی درخصوص افتتاح این کارخانهها و تولیدات دارویی داشته باشیم باید گفت اگر این کارخانهها افتتاح نمیشد و فقط دارو از طریق واردات برای کشور تامین میشد. اگر این داروها از برند داروهای چینی و برند داروهای هندی تهیه و و وارد کشور میشد 23 تا 25 میلیارد دلار ارز صرف واردات دارو میشد و اگر از برندهای اروپایی و آمریکایی جهت واردات دارو استفاده میشد 43 تا 45 میلیارد دلار ارز برای واردات مورد نیاز بود، در صورتی که در سال 1398 با توجه گامهای موثری که ذکر آن شد 2.5 تا 3 میلیارد دلار جهت واردات مواد اولیه و همچنین دارو در اختیار این صنعت قرار گرفت که این خود گواه دستاورد بزرگی است که داروسازان و محققان ایرانی و موسسات دانشبنیان و دانشکدههای داروسازی و شرکتهای داروسازی انجام دادهاند.
گام آخر: توسعه صنعت دارویی کشور و رسیدن به تراز مثبت در صنعت داروسازی کشور تا ارز مورد نیاز صنعت داروسازی از طریق صادارات دارو تامین شود و هدف نهایی صنعت داروسازی ضمن حفظ بازار داخلی به سمت صادرات و ارز آوری برای کشور باشد. صادرات موتور محرک تولید است و تولید را به دنبال خود میکشد. امروزه مفتخریم 55 درصد از مواد اولیه دارویی توسط شرکتهای دانشبنیان با فناوری بالا(high tech) در داخل کشور تولید میشود و بیش از 95 درصد مواد و لوازم بستهبندی هم در داخل تولید و نیاز شرکتهای داروسازی را تامین میکند. در حال حاضر 97 درصد از داروهای موردنیاز کشور از نظر عددی در داخل تهیه و تولید میشود و حدود 3 درصد به صورت داروی ساخته شده وارد میشود.
در موقعت کنونی 110 کارخانه داروسازی در کشور فعال بوده و حدود 30 شرکت داروسازی نیز به صورت قراردادی داروی خود را در آن کارخانهها تولید میکنند، به همراه 70 شرکت مواد اولیه دارویی و 56 شرکت توزیع دارو به همراه 13 هزار داروخانه در مسیر تامین داروهای مورد نیاز هموطنان عزیز فعالیت میکنند و امروز علیرغم تحریمها 600 مولکول دارویی، 2000 دوز دارویی ژنریک و حدود یازده هزار دوز دارویی برند در کشور عزیزمان ایران داریم و به لطف وتوسعه دانش و صنعت داروسازی و همت داروسازان عزیز کشورمان این توان را داریم که ظرف مدت کوتاهی هر دارویی را در داخل کشور تولید نماییم.
دیدگاه کاربران
ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد