سلامت

یکی از مهم‌ترین اعضای تیم تشخیص و درمان انواع بیماری‌ها، رادیولوژیست‌ها هستند که با کمک دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی مختلف، نقش مهمی در تشخیص دقیق و سریع بیماری دارند.

در رادیولوژی یا پرتوشناسی از پرتو «ایکس» و برخی پرتوهای دیگر برای تشخیص دقیق عارضه جسمی، بهره‌برداری می‌شود و در نتیجه، مسیر شفافی برای فرآیند درمان را پیش‌روی پزشک قرار می‌دهد. سونوگرافی، رادیوگرافی، ماموگرافی، «ام آر آی»، و «پت اسکن» را می‌توان رایج‌ترین شیوه‌های تشخیص بیماری با کمک علم رادیولوژی دانست. خوشبختانه از منظر علمی، رادیولوژیست‌های ایرانی در سطح استاندارد جهانی قرار دارند. البته جلال جلال شکوهی، عضو هیات مدیره انجمن رادیولوژی ایران در گفتگو با سپید تاکید دارد که اگرچه دانش رادیولوژی ایران در سطح بسیار مطلوبی است، اما کشور ما از نظر تعداد دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی با کمبود جدی مواجه است.

او با صراحت اعلام می‌کند که مراکز رادیولوژی در ایران وارد مراحله ورشکستگی شده‌اند و اگر فکری برای حمایت از آنها نشود، آینده روشنی پیش‌روی رادیولوژی ایران وجود نخواهد داشت.

سپید: در دوران مقابله با کرونا با حجم زیادی از تجویز «سی تی اسکن» ریه برای تشخیص ابتلا به کرونا مواجه بودیم. آیا برای تداوم این فرایند تشخیصی، کمبود و اشکال خاصی وجود دارد؟
تعداد بیماران ما در دوران مقابله با کرونا تا حدود یک پنجم تا یک ششم کاهش پیدا کرده بود، اما چند روزی است که تعداد مراجعان، بیشتر شده است و هم‌اکنون به حدود دو سوم ظرفیت گذشته خود رسیده‌ایم. در دوران مقابله با کرونا، تعداد «سی تی اسکن» تجویز شده برای بیماران افزایش پیدا کرد. به همین دلیل نگران تمام شدن تیوب «سی تی اسکن» بودیم. تاکنون مشکل و کمبودی برای «سی تی اسکن» ریه نداشتیم و تیوب‌های ویژه این فرآیند تشخیصی در دسترس بوده است، اما امیدواریم در ادامه کار هم با کمبودی مواجه نشویم. نیاز است که در این دوران حساس از مراکز رادیولوژی، حمایت بیشتری شود تا دچار کمبود اینگونه تجهیزات ضروری نشویم. فکر می‌کنم که به طور کلی دوران مقابله با کرونا به این زودی‌ها نیز تمام نشود. البته بنده تخصصی در حوزه بیماری‌های عفونی ندارم، اما طبق گفتگوهایی که با همکاران دارم، پیش‌بینی می‌کنند که ویروس کرونا و تبعات آن حداقل یک تا دو سال دیگر وجود داشته باشد.

سپید: در حال حاضر چه تعداد رادیولوژیست در کشور داریم؟
هم‌اکنون حدود دو هزار و 400 نفر در انجمن رادیولوژی ایران، ثبت نام شده‌اند، ولی ما هم اکنون بیش از سه هزار رادیولوژیست در کشور داریم. طبق پیش بینی‌ها، این احتمال قوی وجود دارد که تا سال 1400، تعداد رادیولوژیست‌ها در سراسر کشور به حدود چهار هزار نفر برسد.

سپید: فکر می‌کنید در حال حاضر عمده دغدغه کاری و معیشتی رادیولوژیست‌ها در چه مواردی خلاصه می‌شود؟
بسیاری از رادیولوژیست‌ها از وضع تعرفه‌های تعیین شده برای خدمات رادیولوژی گلایه‌مند هستند و نرخ افزایش این تعرفه‌ها را بسیار ناکافی می‌دانند. هر سال شاهد هستیم که قیمت تجهیزات و لوازم تشخیصی، چندین برابر می‌شود، اما در مقابل می‌بینیم که سالانه به طور متوسط فقط بین پنج تا 15 درصد به تعرفه خدمات رادیولوژی اضافه می‌شود. درواقع، اختلاف شدیدی بین افزایش هزینه‌ها و نرخ تعرفه‌ها وجود دارد. این اختلاف به هیچ وجه با افزایش جزئی تعرفه‌ها جبران نمی‌شود.

هم‌اکنون به شرایطی رسیده‌ایم که تاسیس مرکز رادیولوژی یا مراکز جامع رادیولوژی اصلا صرفه اقتصادی ندارد. در بسیاری از مراکز رادیولوژی می‌بینیم که فقط با زحمت می‌توانند از پس هزینه‌های روزانه‌شان بربیایند و شاید مبلغ ناچیزی هم برای امرار معاش‌شان باقی بماند، اما اینکه فکر کنیم راه‌اندازی مراکز رادیولوژی در کشور، سوددهی بالایی دارد، این یک تصور کاملا غلط است.

معتقدم حتی اگر فردی، سرمایه نقدی لازم برای راه‌اندازی مراکز رادیولوژی را هم داشته باشد، باز هم از نظر منطقی و اقتصادی، اصلا بصرفه نیست که در حوزه رادیولوژی سرمایه‌گذاری کند. الان راه‌اندازی یک مرکز جامع رادیولوژی حداقل حدود 40 میلیارد تومان هزینه دارد. مطمئن باشید سرمایه‌گذاری این مبلغ در هر کاری، سود بیشتری خواهد داشت تا افتتاح یک مرکز جامع تصویربرداری پزشکی.

یکی از راه‌های حل این مسئله این است که بیمه‌های درمانی با توان بیشتری به میدان بیایند و سطح پوشش بیمه‌ای خدمات رادیولوژی افزایش پیدا کند. افزایش منطقی تعرفه‌های رادیولوژی که بتواند هزینه‌ها را پوشش دهد و همچنین افزایش پوشش بیمه‌ای خدمات رادیولوژی از جمله موارد ضروری است که می‌تواند هم رضایت بیمار و هم رضایت ارائه دهنده خدمت را جلب کند. بنابراین واقعی شدن تعرفه‌های خدمات رادیولوژی با نگاه به قیمت تمام شده خدمات از مهم‌ترین خواسته‌های رادیولوژیست‌هاست.

دغدغه دیگری که وجود دارد این است که متاسفانه برخی از همکاران که تخصص رادیولوژی ندارند، خدمات رادیولوژی انجام می‌دهند. مثلا دستگاه سونوگرافی را در مطب می‌گذراند و گاهی نیز از همین راه، درآمدزایی دارند. این تداخل صنفی باعث می‌شود که سلامت بیماران هم به خطر بیفتد. انتظار داریم که با این شکل از تداخل صنفی برخورد قانونی شود تا هر گروه از جامعه پزشکی صرفا به وظایف تخصصی خود بپردازند.

سپید: اغلب دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی که در ایران استفاده می‌شود، وارداتی است. با توجه به تحریم‌ها و نوسانات ارزی، چطور تامین قطعات این دستگاه‌ها انجام می‌شود؟
اتفاقا یکی از عمده مشکلات ما بحث تامین تجهیزات دستگاه های‌تصویربرداری پزشکی است. انتظار می‌رود با توجه به اینکه دستگاه‌های رادیولوژی با سلامت و جان مردم در ارتباط است، تسهیلاتی برای واردات این تجهیزات قائل شوند، اما در عمل می‌بینیم که چنین حمایت‌هایی اتفاق نمی‌افتد. مثلا انتظار می‌رود که ارز با نرخی کمتر از بازار آزاد را برای واردات دستگاه‌ها و تجهیزات تخصیص دهند تا این دستگاه‌های ضروری با قیمت کمتری به ایران وارد شود، اما چنین اتفاقی تاکنون محقق نشده است. حتی ما بارها مطرح کرده‌ایم که اصلا ارز مورد نیاز برای واردات دستگاه‌های رادیولوژی را در اختیار ما هم قرار ندهند و خودشان از مسیر دیگری این ارز مخصوص را به واردات دستگاه‌های تشخیصی تخصیص دهند که این پیشنهاد ما نیز بی‌نتیجه مانده است. در چنین شرایطی شاهیم که همکاران ما به سختی می‌توانند از پس هزینه‌های واردات قطعات مورد نیاز بربیایند.

بسیاری از همکاران ما به دلیل کمبود نقدینگی برای واردات دستگاه‌های رادیولوژی، مجبور شده‌اند که از دستگاه‌های مستهلک استفاده کنند که گاهی عمر برخی دستگاه‌ها به 15 سال می‌رسد. بدیهی است که جایگزین نشدن این دستگاه‌ها در نهایت به ضرر بیماران تمام می‌شود. بنابراین از مدیران نظام سلامت انتظار داریم که برای رفاه حال بیماران، تمهیداتی برای واردات ارزان‌تر دستگاه‌های رادیولوژی بیندیشند و برای نگهداری و بروزرسانی این دستگاه‌های حیاتی به رادیولوژیست‌ها کمک کنند. الان شرایط به گونه‌ای است که می‌توانم به صراحت بگویم که مراکز رادیولوژی در ایران وارد مراحله ورشکستگی شده‌اند. در این بین مطمئن باشید که در حوزه کاری ما، اثر سوء مدیریت‌های داخلی در بروز مشکلات، خیلی بیشتر از تاثیر تحریم‌ها است. معتقدم می‌توان با یک برنامه‌ریزی علمی و کارشناسی، اثر تحریم‌ها بر حوزه رادیولوژی را تا حد زیادی کاهش داد؛ طوری که هم تامین دستگاه‌ها و تجهیزات تصویربرداری به مشکل برنخورد و هم سطح رضایتمندی بیمار و رادیولوژیست‌ها افزایش پیدا کند.

سپید: در حال حاضر استقبال پزشکان جوان‌تر برای ورود به رشته تخصصی رادیولوژی چگونه است؟
اگر از نظر علمی بخواهیم به این سوال پاسخ بدهیم، هنوز بسیاری از پزشکان برای ورود به رشته تخصصی رادیولوژی انگیزه دارند و تحصیل در این رشته تخصصی مورد علاقه بسیاری از پزشکان است، اما این وسط باید در نظر داشت که بسیاری از رادیولوژیست‌های جوان بعد از فارغ‌التحصیلی، قادر به راه‌اندازی مراکز رادیولوژی نخواهند بود، زیرا هزینه راه‌اندازی این مراکز تخصصی بسیار افزایش پیدا کرده است. راه دیگری که وجود دارد این است که افراد تازه فارغ‌التحصیل شده از رشته رادیولوژی با افراد سرمایه‌گذار وارد رابطه کاری شوند که این شراکت هم خودش اشکالات جدی دارد. مثلا باید در نظر گرفت که سرمایه‌گذار، قسم‌نامه پزشکی که امضا نکرده است و صرفا از منظر سود به سرمایه‌گذاری در حوزه رادیولوژی نگاه می‌کند. این نوع نگاه اقتصادی سرمایه‌گذران با نگاه علمی و میل به خدمت که در رادیولوژیست‌ها وجود دارد، گاهی موجب تعارض و اختلاف نظر می‌شود.

با توجه به اهمیت نقش رادیولوژیست‌ها در تشخیص بیماری و نقش مهمی که در تسریع فرآیند درمان بیماران دارند، انتظار می‌رود که تولیت نظام سلامت از رادیولوژیست‌های جوان، حمایت بیشتری به عمل بیاورد. بسیاری از رادیولوژیست‌های جوان با توجه به افزایش چند برابری هزینه‌های تامین تجهیزات و پایین بودن تعرفه‌های خدمات تشخیصی، نگران آینده شغلی خود هستند که امیدواریم با مساعدت مسئولان، فرصت‌های اشتغال بیشتری پیش‌روی رادیولوژیست‌های دانش‌آموخته قرار بگیرد.

در صورتی که دولت و بیمه‌های درمانی به میدان بیایند و حمایت بیشتری از خدمات رادیولوژی داشته باشند، مشکل توزیع نامتوازن رادیولوژیست در مناطق مختلف کشور نیز حل خواهد شد. تجمع رادیولوژیست‌ها در کلان‌شهرها نتیجه سیاست‌های گذشته است، در حالی که اگر تسهیلات تشویقی در اختیار رادیولوژیست فعال در مناطق محروم قرار بگیرد و توزیع امکانات و تجهیزات رادیولوژی در بخش دولتی هم شکل عادلانه‌تری داشته باشد، آنگاه شاهد حضور پررنگ‌تر رادیولوژیست‌ها در بخش‌های دولتی و در مناطق کمتر توسعه یافته خواهیم بود. هم‌اکنون می‌توان گفت که از نظر تعداد رادیولوژیست‌ها در ایران، کمبودی در این حوزه نداریم، ولی بحث این است که به دلیل نبود جذابیت‌های شغلی در بخش دولتی، شاهد هستیم که برخی مراکز دولتی با کمبود رادیولوژیست مواجه هستند. با تدبیر و برنامه‌ریزی می‌توان این مشکل را حل کرد و به نقطه‌ای رسید که توزیع رادیولوژیست‌ها در مراکز دولتی و خصوصی با یکدیگر تناسب داشته باشد.

سپید: وضعیت علمی دانش آموختگان رشته رادیولوژی در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا در این حوزه علمی به استانداردهای جهانی نزدیک هستیم؟
سطح علمی هر رادیولوژیستی به تلاش شخصی خودش و محیط علمی که در آن درس خوانده، مرتبط است. از نظر محیط علمی و دانشگاهی در وضعیتی قرار داریم که به دلیل تحریم‌ها و مشکلات مالی مراکز آموزشی، سطح آموزشی در این مراکز گاهی دچار اشکال می‌شود، ولی در هر شرایطی می‌بنیم که رادیولوژیست‌ها تلاش می‌کنند که از علم روز دنیا، عقب نمانند و دانش خود را بروزرسانی می‌کنند. آنها خیلی خوب یاد گرفته‌اند که در شرایط سخت، خودشان را از نظر علمی بالا بکشند. استفاده علمی از فضای مجازی، مطالعه کتاب‌ها و منابع در دسترس، حضور در کنگره‌ها و کنفرانس‌های جهانی که حضور در این مجامع علمی نیز خیلی اوقات با هزینه شخصی خود رادیولوژیست‌ها میسر می‌شود، از جمله اقداماتی است که رادیولوژیست‌های ایرانی برای ارتقای علمی خود به کار می‌گیرند، ولی با وجود تمام این موارد می‌بینیم که مشکلات مالی، مانع از آن می‌شود که برخی رادیولوژیست‌ها بتوانند دانش خود را بدون دغدغه، بروزرسانی کنند.

سپید: اگر بخواهید یک مقایسه‌ای داشته باشید بین سطح ارائه خدمات رادیولوژی در ایران با سایر کشورهای منطقه، به نظرتان ما الان در حوزه ارائه خدمات رادیولوژی در چه جایگاهی قرار داریم؟
از نظر دانش و مهارت، قطعا در سطح بالایی هستیم و هیچ چیزی از رادیولوژیست‌های کشورهای دیگر کم نداریم، اما از نظر تجهیزات تخصصی در حوزه رادیولوژی، دچار کمبود جدی هستیم و در این حوزه از برخی کشورهای منطقه، عقب‌تر هستیم.

بخشی از این مشکل کمبود دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی نیز به این دلیل اتفاق افتاده است که وزارت بهداشت ما برای خرید و واردات دستگاه‌های رادیولوژی و استفاده از این دستگاه‌ها، قوانین و محدودیت‌های متعددی گذاشته است، اما در خیلی از کشورها چنین محدودیتی وجود ندارد.

مثلا کشور ترکیه را در نظر بگیرید. در این کشور، خرید و واردات دستگاه‌های رادیولوژی کاملا آزاد است. مثل اینکه شما خودتان تصمیم می‌گیرید چه نوع خودرویی را خریداری کنید و خرید خودرو هم نیازی به مجوز ندارد. همین نبود محدودیت خرید دستگاه‌های رادیولوژی در ترکیه سبب شده است که تعداد دستگاه‌های آنها خیلی بیشتر از ما باشد. مثلا تعداد دستگاه‌های «پت سی تی» آنها حداقل 50 برابر ایران است. همچنین تعداد دستگاه‌های «سی تی اسکن» و «ام آر آی» هم در ترکیه حدود دو برابر کشور ما تخمین زده می‌شود.

نگاه کشور ترکیه اینگونه است که در این کشور اگر فردی توان مالی داشته باشد، می‌تواند دستگاه‌های رادیولوژی بخرد تا در خدمت مردم قرار بگیرد. دولت ترکیه هم از این موضوع استقبال می‌کند و محدودیتی قائل نمی‌شود، زیرا می‌داند این کار در نهایت به نفع بهداشت کشور تمام می‌شود، اما در کشور ما حتی برای داشتن چند دستگام «ام آر آی» در یک مرکز تشخیصی هم محدودیت قائل می‌شوند. مثلا به ندرت مراکزی داریم که دو دستگاه «ام آر آی» همزمان در یک مرکز تشخیصی وجود داشته باشد. اینگونه محدودیت‌ها منطقی نیست و ما بارها نسبت به این موضوع اعتراض کرده‌ایم، ولی تاکنون مخالفت‌های ما اثربخش نبوده است. فرض بگیرید که یک مرکز رادیولوژی اگر تشخیص بدهد که برای توسعه خدمات به بیماران به سه دستگاه «ام آر آی» نیاز دارد و بخواهد سه دستگاه تهیه کند، قطعا با محدودیت‌ها و موانع قانونی مواجه می‌شود، در حالی که در بسیاری از کشورها، چنین محدودیت‌هایی وجود ندارد. مجموع این اتفاق‌ها موجب شده است که در حوزه تجهیزات و دستگاه‌های رادیولوژی نتوانیم به سطح قابل قبولی برسیم.

در حوزه هزینه‌های خدمات رادیولوژی نیز اگر بخواهم مقایسه‌ای داشته باشم، واقعیت این است که هزینه خدمات رادیولوژی در ایران، بسیار پایین است. پیچیده‌ترین خدمات رادیولوژی با کمترین هزینه انجام می‌شود که در کمتر کشوری می‌توانیم این تعرفه‌ها را شاهد باشیم. همین موضوع خودش به یک جاذبه مهم در حوزه گردشگری سلامت تبدیل شده است. از این منظر می‌توان گفت نظام سلامت ایران می‌تواند در صورت داشتن یک برنامه‌ریزی خیلی خوب، جذب بیمار خارجی داشته باشد و از این مسیر نیز درآمد ارزی کسب کند.