ایمنی و دسترسی به محیط، دو خواسته اصلی نابینایان
اگرچه جهان فیزیکی در نزد چشمان آنها تاریک، اما احساس و باورشان روشن است. چشم فیزیکی برایشان نیست، اما مانند من و شما همهچیز را میشنوند، میبویند، میچشند و حس میکنند. خطوط برجسته را میخوانند و با عصایی سفید، خیابانها و کوچهها را طی میکنند و به سرمنزلهای مقصود میرسند.
با وجود اراده بالای نابینایان برای پیشرفت و حضور موثر در جامعه، شاهد هستیم که همچنان بسیاری از فرصتهای جامعه از آنها دریغ شده است. روز 15 اکتبر مصادف با 24 مهرماه را روز عصای سفید نامگذاری کردهاند. این روز، بهانهای است برای پاسداشت و گرامیداشت دستاوردهای افرادی که به صورت مادرزادی نابینا شدهاند یا به دلیل بروز رخدادهای ناگوار و بر اثر حوادث، چشمهای خود را از دست دادهاند.
نابینایانی توانا
به گزارش خبرنگار سپید، علی بدری، مردی 80 ساله است که در شهرستان پاوه استان کرمانشاه زندگی میکند. در جوانی هر دو چشمش را از دست داده است، اما از همان زمان خیاطی میکند و روزی خود را با دستانش تهیه میکند. یکی از خیاطهای پر مهارتی است که مشتریان برای سفارش خیاطی باید در صف بایستند.
او با همین چشمهای نابینا اما با دستانی توانا تمامی فرزندانش را بزرگ کرده و آنها را به خانه و کاشانه خود فرستاده است. علی این روزها گرچه سنش بالاتر رفته است، اما همچنان در مغازه خود و پشت چرخ خیاطیاش با پارچه جادو میکند.
مهدی فردیان، 35 سال دارد و در شهرستان بانه استان کردستان زندگی میکند. او نیز در کودکی هر دو چشم و یکی از دستهایش را در اثر انفجار از دست داده است، او دکترای جامعه شناسی دارد و موسیقیدان و نوازنده است. در زندگیاش خود را به کسی محتاج ندانسته است. از زمانی که یادش میآید تمامی کارهایش را خودش انجام داده است و به قول خودش «چشم دنیایی ندارم، اما قرار نیست دنیا را نداشته باشم. میشنوم و در ذهنم مجسم میکنم. با دستم میخوانم و حس میکنم. تصاویر برای شما گذرا هستند و برای من ابدی، چرا که تصاویر را شما میبینید اما من میسازم و به خاطر میسپارم.»
این دو نفر اعضای گروهی هستند که این روزها به آنها عصا سفید میگویند، عصایی که بیانگر وضعیت معلولیت آنها و راه ارتباطی با دنیای زمینی است. آنها اگرچه خود مستقل هستند و مانند سایر افراد زندگی میکنند، اما مانند هر معلول دیگری، آرزومند جهانی بدون تبعیض با قوانین مناسب هستند.
روز عصای سفید، یادآور برابرسازی فرصتها و رفع تبعیض
وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور هم در پیامی به همین مناسبت نوشت: «هرگاه توجه و امید به آینده مسیر حرکت را ترسیم نماید با چشمهای فروبسته نیز راه روشن را میتوان یافت. این همان پیامی است که به روز ایمنی عصای سفید معنا میبخشد. تعامل موثر با افراد نابینا موجب میشود تا این اسوههای آگاهی و پشتکار را بهتر بشناسیم و در مسیر توانمندی و تلفیق آنان در بخشهای مختلف جامعه گامهای اثربخشتری برداریم.»
قبادی دانا ادامه داد: «امروز لطف پروردگار هستی ما را در جایگاهی قرار داده است که در سطوح تصمیمگیری و اجرایی سازمان بهزیستی، افتخار خدمت رسانی به عزیزان نابینا و کم بینا نصیب ما شده تا در حد بضاعت راه پر فراز و نشیب توانمندسازی و الحاق اجتماعی ایشان را هموار کنیم.»
رئیس سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: «در قانون حمایت از حقوق معلولان، ارائه بخش عمدهای از خدمات مورد نیاز افراد نابینا و کم بینا در زمینههای آموزشی، توانبخشی، حمایتهای رفاهی و اجتماعی بر عهده سازمان بهزیستی نهاده شده و این سازمان نیز با توجه به قابلیتها و محدودیتهای این افراد و نیازهای روز جامعه، طرحها و برنامههای متنوعی را جهت افزایش سطح استقلال و ارتقای کیفیت زندگی افراد نابینا و کمبینا اجرا میکند. ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی در قالب مراکز تخصصی و خدمات توانبخشی مبتنی بر جامعه، پرداخت کمک هزینه معیشتی و تحصیلی، تعمیم حق پرستاری و مددکاری، اجرای برنامه های توانمندسازی به صورت فعالیت های آموزشی، هنری و ورزشی و آموزش مهارتهای شغلی و تسهیل فرایند اشتغال افراد نابینا و کم بینا تنها بخشی از خدماتی است که با هدف تبلور استعدادهای ارزنده این عزیزان انجام میشود.»
وی یادآور شد: «روز ایمنی عصای سفید، یادآور لزوم برابرسازی فرصتها و رفع تبعیض از افرادی است که با وجود دشواریهای بسیار توانستهاند ظرفیتهای جسمانی و روانی خویش را در زمینههای شغلی و اجتماعی به منصه ظهور برسانند. پر واضح است که تکریم این افراد و همراهی آنان در مسیر پرشتاب زندگی، تنها به واسطه عمل به قوانین انجام نمیشود بلکه وظیفهای است الهی که در یک جامعه اسلامی براساس تعالیم انسان ساز دین مبین بر عهده فرد فرد ما نهاده شده است.»
وی تاکید کرد: «سازمان بهزیستی کشور با اتخاذ سیاستهای همسو با تعالیم اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی و در راستای عمل به وظایف قانونی خویش میکوشد تا مطالبات برحق افراد نابینا و کم بینا را در چارچوب قوانین مربوطه دنبال نماید. اهتمام این سازمان به تشکیل دبیرخانه کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان که هم زمان پیگیر مفاد کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت نیز خواهد بود، مصداق تلاشهایی است که ثمره آن اجرای هرچه بهتر قوانین حمایتی و تقویت هویت اجتماعی افراد نابینا و کم بینا خواهد بود.»
قبادی دانا بیان کرد: «به یاد داشته باشیم که توانمندسازی افراد دارای آسیب بینایی و احراز جایگاه اجتماعی متناسب با کرامت انسانی و قابلیتهای ارزنده این عزیزان مستلزم نهادینه کردن فرهنگ قانون مداری در تمامی ارکان جامعه است. فرهنگی که تمامی دستگاههای اجرایی، نهادهای نظارتی و قانونگذار را در برابر قوانین حمایتی مرتبط با افراد دارای معلولیت متعهد و پاسخگو می سازد. امیدوارم روند اجرای این قوانین و موانع اجرایی آن در سایر دستگاهها نیز با نگاه تیزبینانه نمایندگان خانه ملت و سایر نهادهای نظارتی مورد رصد قرار گیرد تا در سایه لطف پروردگار، اراده ملی و تلاش همگانی در رفع موانع موجود، مسیر گام های استوار نابینایان به کرانه های شکوفایی، ایمان و امید منتهی شود.»
همانگونه که در پیام قبادی دانا آمده است نهادینه کردن فرهنگ قانون مداری یکی از مطالبات معلولان و به ویژه نابینایان است که در این راستا موضوع متناسبسازی اماکن و قوانین استخدامی برای افراد معلول در درجه اول اهمیت برای آنان قرار دارد.
مروری بر اهم مطالبات و خواستههای نابینایان
سهیل معینی، دبیرکل شبکه تشکلهای نابینایان کشور، در گفتوگو با سپید با اشاره به حضور ۱۶۰ هزار نفر نابینا در کشور، گفت: «بر اساس تخمینهای سازمان بهداشت جهانی سه برابر نابینایان، افراد کم بینا در جامعه حضور دارند که نیازمند خدماتی مانند مناسبسازی شهری مانند مبلمان و مسیرهای عبور و مرور هستند. متاسفانه هنوز مشکلات مناسبسازی و استخدامی برای این افراد وجود دارد. ادبیات مناسب سازی برای بسیاری از مسئولان جا افتاده است، اما مشکلی که وجود دارد بحث اجرا و نظارت آن است. ما دائما با این مشکلات مواجه هستیم که بودجههایی تعریف میشود اما متاسفانه سیاستگذاری و نظارت واحدی در این باره وجود ندارد. مثلا سال گذشته در شورای شهر بحثهای بسیار جدی در مورد مناسب سازی مبلمان شهری مطرح شد و تا جایی که شورا چالشهایی را در این رابطه با نهادهایی مانند مترو داشت، اما همچنان مشکلات وجود دارد. مثلا شهردار قول داده بود که هیچ ایستگاه مترویی بدون ضوابط دسترسپذیری افتتاح نشود اما این اتفاق رخ نداد و همچنان شاهد این هستیم که ایستگاههای مترو بعضا آسانسور یا پله برقی ندارند. گریز از ضوابط اجرایی همچنان ملموس است.»
معینی تاکید کرد: «یکی از مطالبات دیگر نابینایان و کم بینایان و سایر معلولان کشور، تامین ایمنی محیطی و اصل دسترس پذیری است. در تمام نقاط دنیا برای افراد معلول جامعه دو شاخصه اصلی و مهم وجود دارد. برای افراد معلول داری محدودیت حرکتی بحث دسترس پذیری و مناسب سازی محیطی مطرح است و برای افراد داری نقص بینایی بحث ایمن سازی محیطی مطرح است. ایمنی در تردد و امنیت شهری، پیش شرط لازمه برای دستیابی فرد نابینا یا کم بینا به حقوق مدنی یا داشتن شغل یا کسب آموزش است تا بتواند از خانه به این محلها رجوع کند. در کشور ما متاسفانه با توجه به اینکه سالهای سال است در این زمینه فعالیتهایی صورت میگیرد قطعا بزرگترین چالش زیرساختی که در مقابل این گروه قرار دارد عدم ایمنی مناسب محیطهای شهری است. تردد در معابر ممکن نبوده و دارای موانع بسیاری است. تقاطعها به دلیل نبود چراغ قرمزهای گویا فاقد ایمنی هستند. همچنین سامانههای حمل و نقل (مترو، بی آر تی و ...) دسترس پذیر نیستند و برای افراد نابینا، آسیب پذیر است. این اطمینان خاطر وجود ندارد که این افراد بتوانند به راحتی از منزل خارج شده یا شغلی داشته باشند یا حتی به ورزش بپردازند. چون سلامتی آنها در تهدید است.»
وی یادآور شد: «یک اصل در دنیا به نام اصل «دسترس پذیری» وجود دارد که ایجاد کننده استانداردی برای ارائه خدمات شهری است. بدان معنا که کلیه خدمات شهری باید به گونهای باشد که برای همه افراد جامعه با هر ویژگی جسمانی در دسترس باشد. کلیات این اصل به کشور ما وارد شده اما متاسفانه هنوز اجرایی نشده است. بخشی از دسترس پذیریها دسترس پذیری فیزیکی بوده است. در عین حال بخشی دیگر از این دسترسیها، دسترس پذیری نرم افزاری و الکترونیک است که علیرغم رایج بودن در دنیا، ما هنوز به این مهم دست نیافتهایم.»
معینی با بیان اینکه یکی از مهمترین چالشهای پیش روی افراد نابینا دسترسی به تجهیزات توان بخشی است،گفت: «افراد نابینا در دسترسی به تجهیزات، بودجه کمی در اختیار دارند. به ویژه در تجهیزات اطلاعاتی و ارتباطی که این امکان را میدهد تا آنها با دنیای پیرامون خود ارتباط بهتری برقرار کنند و از این طریق خلا بزرگ دسترسی نابینایان به منابع اطلاعاتی حذف شود. این تجهیزات در ایران وجود دارد اما به دلیل اختلاف شدید قیمت ارز و همچنین تحریمها دسترسی به آنها بسیار گران است. در تمام دنیا سیاستهای حمایتی تدوین شده تا این افراد بتوانند از این تجهیزات بهره مند شوند. در کشورهای غربی بیمهها این امکانات را فراهم میکنند. در کشور ما بیمهها این تعهدات را ارائه نمیدهند. سازمان بهزیستی نیز بودجه کمی برای این منظور در اختیار دارد.»
معینی در رابطه با مشکلات استخدامی نابینایان کشور نیز اظهار کرد: «در رابطه با استخدام نابینایان همچنین معلولان دیگر، بهزیستی چالشهایی با نهادهای مختلف دارد. از زمان تصویب قانون جامع حمایت از معلولان در سال ۹۶ سهمیههایی برای جذب معلولان به ویژه نابینایان اندیشیده شد، اما تا سال گذشته این چالش همچنان با آموزش و پرورش ادامه پیدا کرده است. ضوابط درونی و اختصاصی که این وزارتخانه تعیین میکند، بعضا مخالف قانون است. مثلا افراد نابینا را در بخش آموزش جذب نمیکنند و چنانچه بخواهند آنها را استخدام کنند باید در آموزش و پرورش استثنایی به کار گرفته شوند. از سوی دیگر آموزش و پرورش استثنایی هم از این افراد اشباع شده و دیگر جایی برای معلولان ندارد. به همین دلیل از حضور این افراد جلوگیری میشود.»
معینی ادامه داد: «سال گذشته ۶۶۳ محل شغل با تمهیداتی که انجمن نابینایان و سازمان بهزیستی اندیشیده بودند برای نابینایان رزرو شد. متاسفانه بسیاری از افراد نابینا علیرغم اینکه در آزمونهای علمی قبول شده بودند از سوی آموزش و پرورش جذب نشدند. آموزش و پرورش باید یکبار، این موضوع را مشخص کند که چه پستهایی با چه ضوابط و شاخصهایی برای افراد معلول تعیین میشود. ضمن اینکه صلاحیت و توانایی افراد باید از طریق سازمان بهزیستی و نه آموزش و پرورش تعیین شود.»
وی در ادامه با اشاره اجرای طرح ژنتیک پیشگیری از نابینایی اظهار کرد: «این کار که چندسالی است با همکاری وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و انجمن نابینایان کشور صورت میگیرد، از جمله اقداماتی است که امکان پیشگیری از اختلالات و بیماریهایی که به وسیله آزمایش قابل تشخیص است را میدهد. بخشی از این آزمایشها در حال انجام است. برای آنها بودجههای مشخصی وجود دارد ما درخواست داریم که بیمهها هم وارد میدان شده و این آزمایشها را تحت پوشش خود ببرند.»