ناشنوایان در روزگار کرونا
ساعت 3.5 صبح است و صدای تنور نانوایی از دور می‌آید. تازه سحر شده است و آرام آرام چراغ خانه‌ها روش شده است تا با خوردن سحری یک روز دیگر را مهمان پرودگاری باشند که آنها را به ضیافت خود دعوت کرده است. نجوای « اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ مِنْ رَحْمَتِکَ بِاَوْسَعِها وَکُلُّ رَحْمَتِکَ واسِعَهٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِرَحْمَتِکَ کُلِّها» از همه جا بلند است. شریف 68 ساله، شاطری است که قبل از سحر بیدار شده تا آرد و آب و نمک را مخلوط کرده و خمیری درست کند و با گرمای تنور نان داغی بر سفره سحر روزه‌داران بگذارد. شریف نانوا است و با زبان اشاره با پسرش سخن می‌گوید. پسرش ناشنوا است، دو پسر دیگر دارد آنها هم نانشوا هستند. پسر بزرگش فرید هم ناشنوا بود که چند سال قبل به دلیل توموری مغزی از دنیا رفت. او مانده و سه پسر ناشنوای دیگر که قرار است شغل او را ادامه دهند، چون شریف و برادران دیگرش نیز شغل پدرش را ادامه دادند. او در این سال‌ها با پسرانش قوت غالب مردم را فراهم کرده‌اند و خود نان حلالی بر سفره برده‌اند. در این روزهای کرونایی او پروتکل‌های بهداشتی کرونا را رعایت می‌کند، اما از اطلاع رسانی کرونا برای پسرانش ناراحت است و می‌گوید تا مدت‌ها آنها از وجود این بیماری و نحوه انتشار ویروس و ابتلا به بیماری چیزی نمی‌دانستند نه تلویزیون و نه رسانه‌های دیگر در این باره تلاشی برای ناشنوایان انجام نداده‌اند. تنها پسران شریف نیستند که ناشنوا هستند، بلکه 520 هزار ناشنوا و کم شنوای ایرانی سهم چندانی از اطلاع رسانی‌های رسمی موجود در رابطه با این بیماری ندارند، اگرچه در روزهای نخست بیماری برخی انجمن‌های مردم نهاد در این راستا فعالیت‌هایی را انجام داده و کلیپ‌هایی را با همکاری هلال احمر و سازمان نظام پزشکی ساختند اما به نظر می‌رسد این جمعیت نسبتا بزرگ چندان بهره‌ای از این اطلاع‌رسانی‌ها نداشته‌اند.
توصیه‌های فدراسیون بین‌المللی ناشنوایان در زمان کرونا
فدراسیون بین‌المللی ناشنوایان همه دولت‌ها را موظف کرده است تا با توجه به اهمیت همه‌گیری ویروس کرونا، تمامی پیام‌های بهداشتی را همزمان با انتشار آنها از رسانه‌های شنیداری (مانند تلویزیون) و یا در شبکه‌های اجتماعی کشورهای خود، به زبان اشاره نیز منتشر کنند تا هیچ ناشنوا یا کم شنوایی به دلیل عدم دسترسی یا ناآگاهی نسبت به اطلاعات لازم و انجام رفتارهای پرخطر بهداشتی، دچار بیماری نشود. براساس بیانیه فدراسیون جهانی ناشنوایان، مراکز درمانی در تمامی کشورها نیز باید از وجود رابطان (افراد آشنا به زبان اشاره و مجهز به ابزار حفاظتی) استفاده کنند و یا ماسک‌های طلقی در اختیار اعضای کادر درمانی قرار بدهند تا بیماران ناشنوا و کم شنوا بتوانند با لب خوانی، ارتباط لازم را با پزشکان و پرستاران برقرار کنند.
به گزارش سپید، گیتا موللی، دبیر کمیته مطالعات ناشنوایی و کم شنوایی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی کشور چندی قبل در رابطه با وضعیت کرونا در میان ناشنوایان، اظهار کرد: «تا کنون افراد ناشنوا و کم شنوا هم در میان بیماران کرونایی بوده‌اند که برقراری ارتباط بین آنان و کادر درمانی بیمارستان‌ها از ضروریات درمان محسوب می‌شود. باید آگاهی لازم در میان اعضای کادر درمانی و بیماران ناشنوا و کم شنوا باشد که در مواجهه با این شرایط، چه کاری انجام بدهند که اینگونه بیماران در مراکز درمانی دچار سردرگمی و مشکل نشوند. درحال حاضر، بسیاری از ناشنوایان و کم شنوایان از روش زبان اشاره برای صحبت کردن با دیگران استفاده می‌کنند و ممکن است که از روش گفتاری هم استفاده کنند اما ضمن آنکه کاملا به زبان گفتاری مسلط نیستند، شرایط سخت شنیداری مانند وجود سرو صدای مزاحم در محیط، فاصله فیزیکی با فرد مقابل یا عدم توانایی در لب خوانی (بدلیل وجود ماسک بر روی دهان اعضای کادر درمانی)، سبب می‌شود تا در برقراری ارتباط با کادر درمانی دچار مشکل شوند.»
وی افزود : «روش‌های مختلف مانند وجود یک فرد رابط (مجهز به ملزومات حفاظتی) جهت ترجمه گفتگوها به زبان اشاره و برقراری ارتباط بین بیمار و اعضای کادر درمانی، نوشتن خواسته‌های دو طرف روی کاغذ، استفاده از ماسک‌های طلق دار (برای لب خوانی) و یا هر راهی که کمک کند تا فرد کم شنوا یا ناشنوا، دسترسی کامل به سخنان مهم پزشک و کادر درمانی داشته باشد، ضروری است. مسائل بین افراد کم شنوا و کادر درمانی، باید به زبان ساده، قابل فهم و بدون پیچیدگی مطرح شود، چرا که اکثر این افراد، از سمعک استفاده نمی کنند، و ممکن است مطالب گفتاری کادر درمانی را کاملا متوجه نشوند و در نتیجه، در رعایت نکات بهداشتی و دستورات پزشکی دچار مشکل شوند.»
مدیر گروه آموزشی روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی یادآور شد: «افراد کم شنوا و ناشنوا خود را از قبل برای چنین شرایطی آماده کنند و حتی یادداشتی همراه خود داشته باشند تا در صورت وخامت حالشان بتواند راهنمای کادر درمانی باشد.افراد کم شنوا و ناشنوا می‌توانند در این یادداشت، اطلاعاتی نظیر اینکه بدون کاشت حلزون یا سمعک امکان شنیدن ندارم، اگر دیگران ماسک بزنند، بدون لب خوانی متوجه مکالمات و گفته‌هایشان نمی‌شوم، چون کاشت حلزون کرده‌ام، نمی‌توانم MRI انجام دهم و یا هر چیز دیگری که لازم است کادر درمانی و دیگران برای ارتباط با آنان بدانند، ذکر کنند. چرا که کرونا، مشکلات تنفسی عمده برای بیمار ایجاد می‌کند و به هنگام بحران تنفسی، کادر اورژانس بیمارستان‌ها نیاز به برقراری ارتباط و مکالمه با بیماران به هر روش ممکن دارند.»
دانش‌آموزان ناشنوا و محرومیت از آموزش در دوران قرنطینه
مشکلات ناشنوایان در زمان کرونا تنها به موضوع اطلاع‌رسانی در مورد بیماری یا درمان مبتلایان احتمالی مرتبط نمی‌شود، بلکه در این زمان کودکانی هستند که علی‌رغم ناشنوایی یا کم شنوایی دانش‌آموز بوده و در این مدت که آموزش و پرورش از آموزش‌های مجازی مانند بهرهگیری از نرم‌افزار شاد یا آموزش بر بسترهای تلویزیون برای دانش‌آموزان کشور استفاده کرده است، آنها از این آموزش‌ها به دلیل عدم پیش‌بینی آموزش برای کودکان استثنایی محروم بوده‌اند. این تنها ناشنوایان را شامل نمی‌شود بلکه کودکان نابینا نیز همین مشکلات را دارند. یک فایل صوتی برای دانش‌آموز ناشنوا کاربردی ندارد. فایل آموزشی برای این دانش‌آموز باید تصویری و به همراه زیرنویس و زبان اشاره باشد.در حالیکه در نرم افزار شاد چنین امکانی نادیده گرفته شده است. در حال یکی دیگر از مشکلات برنامه شاد در برگزاری کلاس‌های چند پایه است. اکثر کلاس‌های مدارس استثنایی چند پایه است و سامانه شاد این کلاس‌ها را نمی‌تواند ساماندهی کند.
ضمن اینکه در آموزش‌های تلویزیونی نیز برای دانش‌آموزان ناشنوا باید رابط ناشنوایان حضور داشته باشد تا به وسیله زبان اشاره نکات آموزشی را به دانش‌آموزان منتقل کند در حالیکه چنین اتفاقی رخ نداده‌است.
تهدیدات پسا کرونا
ناشنوایان و کم شنوایایان جامعه نیز همچون دیگر گروه‌های کم توان و معلول نیازهای ویژه‌ای دارند، از جمله این نیازها، شنوایی‌سنجی و گفتار درمانی در کودکان ناشنوا است، که با تعطیلی این مراکز توانبخشی به دلیل ریسک بالای انتقال کرونا عملا این افراد در بهرهگیری از این اقدامات محروم شده‌اند، ضمن اینکه با توجه به وضعیت نامناسب مراکز کاردرمانی در پی تعطیلات چند ماهه به دلیل شیوع کرونا احتمال افزایش تعرفه این مراکز و گران‌تر شدن خدمات آنها وجود دارد و این موجب می‌شود که بسیاری از این افراد که عمدتا در خانواده‌های با ضعف مالی زندگی می‌کنند بیشتر از این خدمات محروم می‌شود. هر روز تاخیر و ایجاد وقفه در توانبخشی شنوایی و گفتار این کودکان، سبب اثرات منفی درازمدت بر رشد زبان گفتاری، یادگیری ها و موفقیت‌های آتی کودکان کم شنوا خواهد شد. همین امر چه بسا موجب افزایش معلولیت در آنها و در نتیجه افزایش فشارهای مالی بر دولت شود، بنابرین اهمیت این خدمات در دوران پسا کرونا برای این دسته از معلولان باید مد نظر قرار بگیرد.
خطر تعطیلی و محدودیت کاشت حلزون در عصر کرونا
همانگونه که عنوان شد در ایران 500 هزار نفر ناشنوا و کم شنوا زندگی می‌کنند از سوی دیگر سالانه همین تعداد نیز به دنیا می‌آیند، چندین سال است در ایران با عمل‌های کاشت حلزون در این افراد، عمده آنان از نعمت شنوایی برخوارد می‌شوند این در حالیست که آغاز شیوع کرونا، این عمل‌ها را با محدودیت یا تعطیلی مواجه کرده است، به گفته موللی «شیوع کرونا سبب شده است عمل‌های جراحی بسیاری، محدود یا لغو شود. کودکی با کم شنوایی در واقع دچار یک اورژانس نورولوژیک است و بخش‌هایی از مغز که مستلزم تحریک شنوایی هستند در این کودک بدون تحریک باقی می‌ماند. هرچه کودک سریع‌تر کاشت حلزون شود، اکتساب گفتار در او سریع‌تر و بهتر صورت می‌گیرد. تاخیر عمل کاشت حلزون کودکان کم شنوا نگرانی‌هایی در خانواده‌ها و کارشناسان به وجود آورده است. »
مناسب سازی و دسترس پذیری، نیازی که کرونا تشدید کرد
در این میان مشکلات ناشنوایان و دیگر معلولان جامعه تنها به زمان کرونا محدود نمی‌شود، سال‌ها است مشکلی به نام مناسب سازی و دسترس پذیری برای تمامی معلولان در جامعه یکی از مطالبات این جامعه بزرگ کشور است، دسترس‌پذیری از جمله اقداماتی است که با هدف ایجاد محیط بدون مانع و قابل دسترس جهت مشارکت افراد دارای معلولیت در همه حوزه‌های زندگی و فراهم آوردن فرصت برابر برای آنها در برخورداری از امکانات زندگی اجتماعی، همانند سایر افراد، انجام می‌شود. دسترسی شامل، سامانه (سیستم) حمل و نقل، محیط فیزیکی، اطلاعات، آموزش و پرورش، فن‌آوری (تکنولوژی)، اشتغال، منابع مناسب ارتباطی و رسانه‌ای می‌باشد. این حق در قانون جامع حمایت از معلولان مصوب 1396 نیز تصریح شده است. فصل دوم این قانون به این موضوع پرداخته و عنوان کرده است « تمام وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای افراد دارای معلولیت همچون سایر افراد فراهم گردد. » در تبصره آن نیز آمده است: « وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند جهت دسترسی و بهره‌مندی افراد دارای معلولیت، ساختمان‌ها و اماکن عمومی، ورزشی و تفریحی، معابر و وسایل خدماتی موجود را در چهارچوب بودجه مصوب سالانه خود مناسب‌سازی کنند.»مناسب سازی و دسترس پذیری با توجه به نیازهای ویژه جامعه معلولان کشور در زمان کرونا بیشتر احساس شد در همین رابطه ابراهیم کاظمی مومن‌سرایی، رئیس دبیرخانه ستاد مناسب‌سازی کشور، 27 فروردین‌ماه به ایکنا گفت: « باید مناسب‌سازی را یک پله بالاتر ببریم و تمام پیام‌ها و خبرهای مربوط به کرونا را مناسب‌سازی کنیم و در اختیار همه گروه‌های معلولان کشور قرار دهیم، فراد معلول باید به درگاهها و وبگاه‌های الکترونیک دسترسی داشته باشند تا بتوانند امور مربوط به خود را انجام دهند. یکی از مباحث مهمی که آن را پیگیری می‌کنیم و نامه آن به تمامی دستگاه‌های دولتی ارجاع داده شده، مناسب‌سازی درگاهها و وبگاه‌های الکترونیک است. مشکلی در خصوص نبود استانداردهای مناسب‌سازی درگاهها وجود داشت که این موضوع را پیگیری و به کمک سازمان استاندارد ملی، راهنمای دسترس‌پذیر محتوای وب براساس آخرین یافته‌های بین‌المللی تهیه و ابلاغ شد. با رعایت این استانداردها، دسترسی محتواهای وب برای بخش گسترده‌ای از معلولان با معلولیت نابینایی، کم‌بینایی، ناشنوایی، کم‌شنوایی، معلولیت‌های یادگیری، محدودیت‌های شناختی، حرکتی، معلولیت‌های گفتاری و حساسیت به نور و ترکیبی از این معلولیت‌ها فراهم خواهد شد.»
استفاده از رابط ناشنوا در کنار وزرا در زمان سخنرانی‌های رسمی یکی از مطالبات کارشناسان و فعالان حقوق معلولان است مومن‌سرایی در این رابطه با بیان اینکه مسئله مناسب‌سازی در همه بخش‌های کشور باید نهادینه شود، گفت: « هر وزیری که می‌خواهد سخنرانی رسمی انجام دهد باید رابط ناشنوا داشته باشد و این قابل پذیرش نیست که مترجم ناشنوا در کنار مسئولان کشوری وجود ندارد. تمامی وزارتخانه‌ها باید از مترجم ناشنوایان استفاده کنند و مناسب‌سازی به حدی برسد که همه افراد به صورت مستقل بتوانند کار خود را پیش ببرند.» اگر چه این مطالبه وجود دارد اما یکبار و تنها در روز جهانی ناشنوایان سخنگوی دولت از حضور رابط ناشنوا در کنار خود استفاده کرد، در حالیکه 3 ماه از شیوع کرونا در کشور می‌گذرد تمامی اعضای دولت هریک به فراخور مسئولیت خود در ستاد ملی کرونا سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های عمومی بسیاری را انجام داده که هیچ یک با حضور رابط ناشنوا صورت نگرفته است؛ حتی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی که خود متولی حمایت از بسیاری از معلولان کشور است. وقتی در سطح اول مسئولان دولتی کشور اراده‌ای برای مناسب سازی وجود ندارد چگونه انتظار داریم که دیگر مسئولان در سطوح پایین‌تر بتوانند امکانات لازم را برای دسترس‌پذیری و مناسب سازی برای معلولان را فراهم کند. از سوی دیگر عدالت در سلامت تنها عدالت در درمان را شامل نمی‌شود بلکه عدالت در بهداشت و پیشگیری را نیز موجب می‌شود. برخی از راهکارهای پیشگیری به ویژه در زمان همه‌گیری یک بیماری از زبان فعالان حوزه سلامت گفته می‌شود. بنابرین لازم است که این سطح مناسب سازی و دسترس پذیری به صورت عادلانه نخست از سوی مسئولان آغاز شده و به تدریج به سایر افراد و دیگر مدیران جامعه تسری پیدا کند.
تمامی این دغدغه‌ها، نگرانی امثال شریف شاطر است که این روزها نگرانی از ابتلای فرزندانش به کرونا بیشتر از ناشنوایی آنها عذابش می‌دهد، بی شک اگر این مشکلات نبود چه بسا شریف و شریفان دیگر با خیال آسوده‌تری در محیط‌های کاری خود به فعالیت می‌پردازند.
