اهمیت ادغام خدمات توانبخشی در حوزه سلامت
به گزارش خبرنگار سپید،علیرضا رئیسی معاون بهداشتی وزارت بهداشت در این همایش با بیان اینکه سالمندی یک پدیده چند بعدی است، اظهار کرد: « باید به این گروه نگاه ویژه داشته باشیم؛ همان گونه که برای اطفال طب جدا تحت عنوان طب اطفال داریم برای سالمندان نیز باید چنین طبی داشته باشیم.»
وی تاکید کرد: « در سال ۲۰۱۹ در جهان 9 درصد جمعیت از هر ۱۱ نفر یک نفر سالمند بوده است. براساس پیش بینی‌های ما تا سال ۲۰۵۰ از هر ۶ نفر یک نفر سالمند خواهد بود.» رئیسی بیان کرد: «تعریف ما از سالمند افراد بالای ۶۰ سال هستند. از سال ۲۰۱۸ برای اولین بار تعداد سالمندان در جهان از تعداد کودکان کمتر از ۵ سال بیشتر شد که این نکته زنگ خطری بود تا متوجه شویم حمایت از سالمندان باید بیشتر شود.» معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه در سال ۱۳۵۵ جمعیت سالمندی حدود ۵ درصد جمعیت کشور بود، گفت: «این رقم پس از ۴۲ سال و در سال ۹۸ به ۱۰ درصد رسید. این موضوع به ما نشان می‌دهد که اگر چه حدودا ۴۰ سال طول کشید تا جمعیت سالمندی به ۱۰ درصد برسد، اما طی ۲۰ سال آینده این عدد دو برابر خواهد شد. یعنی زمان کمتری می‌برد تا جمعیت ما سالمند شود. سن امید به زندگی در سال ۱۳۵۵ حدود ۵۷ سال بود، در سال ۹۵ امید به زندگی به ۷۰ سال رسید و امسال نیز حدود ۷۶ سال برآورد شده است. با افزایش سن امید به زندگی سرعت ورود به سالمندی نیز افزایش پیدا می‌کند و این موضوع اهمیت تقویت زیر ساخت‌ها برای مقابله با این پدیده را به ما نشان می‌دهد.»
پراکندگی جمعیت سالمندی در استان‌ها
رئیسی در ادامه در رابطه پراکندگی جمعیت سالمندان کشور در استان‌های مختلف اظهار کرد: استان گیلان با ۱۳.۲ درصد بیشترین جمعیت سالمندی را دارد. در رتبه‌های بعدی استان مازندران با ۱۱.۴ درصد و استان مرکزی با ۱۰.۹ درصد قرار دارند. همچنین استان‌هایی که کمترین جمعیت سالمند را دارند به ترتیب استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان است.»
وی افزود: «الگوی سالمندی در کشور به سمت افزایش زنان سالمند پیش می‌رود، به همین دلیل نیاز است که برنامه‌های حمایتی ویژه‌ای تدارک ببینیم. با توجه به فرهنگی که بیشتر در گذشته وجود داشت، معمولا آقایان نان آوران خانواده بودند و اکنون زنانی که در سنین سالمندی قرار می‌گیرند معمولا شاغل نبوده و ممکن است مشکلات معیشتی داشته باشند.»
وی همچنین در رابطه با سطح سواد سالمندی طی چهل سال گذشته اظهار کرد: «سواد سالمندان از ۱۲.۹ درصد به ۴۶.۳ درصد رسید. همچنین حدودا ۱۸ درصد از سالمندان ۶۰ سال به بالا از نظر اقتصادی فعال هستند که این عدد در مناطق روستایی ممکن است بیشتر باشد. حدودا ۸۹ درصد سالمندان روستایی در خانه‌های خود زندگی می‌کنند که این عدد در شهرها حدود ۷۵ درصد است.»
رییسی در رابطه با مطالعات انجام شده در خصوص وضعیت سلامت سالمندان اظهار کرد: «بر اساس مطالعات انجام شده در رابطه با سلامت سالمندان ایرانی، ۴۰ درصد از سالمندان در راه رفتن مشکل دارند. همچنین ۵۰ درصد از آنها برای بحث پخت و پز نیاز به کمک دارند. ۶۰ درصد از سالمندان مشکلات دهان و دندان داشته و ۳۱ درصد از آنها به نوعی مشکلات شنوایی دارند. همچنین ۶۴ درصد از سالمندان نیز برای انجام فعالیت‌های متوسط دچار محدودیت هستند.»
عوارض کرونا در میان سالمندان
وی با اشاره به شیوع کرونا و عوارض آن در سالمندان گفت: «سالمندان در سراسر جهان بیش از سایر گروه‌ها در معرض خطر ابتلا و مرگ و میر کرونا قرار دارند. در کشور ما حدودا ۸۰ درصد مرگ و میرهای کرونا مربوط به سالمندان است که در دنیا نیز روند به همین شکل است. در ایران با توجه به فرهنگ غنی ما و آموزه‌های دینی ۹۹ درصد سالمندان در خانه‌های خود زندگی می‌کنند و همین سبب می‌شود کمتر از سالمندانی که در خانه سالمندان هستند در معرض خطر باشند.» رئیسی یادآور شد: «با توجه به شیوع کرونا و حضور فعلی آن در جهان یکی از برنامه‌های ما باید تسهیل زندگی سالمندان باشد، به نحوی که کمتر نیاز به خروج از منزل داشته باشند. تا میزان ابتلا و مرگ و میر در این گروه را کاهش دهیم.»
طرح خدمات طولانی مدت مراقبت سالمندان در ایران
امیر نجفی پور، رئیس سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح دیگر سخنران همایش مجازی نگاهی نو به مسئله سالمندی در ایران، نیز با بیان اینکه برای اولین بار در کشور ما طرح خدمات طولانی مدت مراقبت از سالمندان پیش‌بینی شده است، گفت: «موفق شدیم بعد از سال‌ها پیگیری، سال گذشته مجوزهای لازم را اخذ کنیم. حتی برای بخش مکمل نیز برنامه‌ریزی کردیم و در بیمه کوثر که از زیرمجموعه‌های سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح است برنامه‌ریزی و فکر کردیم، اکنون در زمینه اجرا تلاش می‌کنیم و سعی داریم به سرعت اجرای بیمه مراقبت از سالمندان را عملیاتی کنیم.»
رئیس سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح با تاکید بر اینکه کارهای متعددی مانند پارک رشد برای خدمت به سالمندان طی سال‌های گذشته انجام شده است، گفت: «برنامه‌ریزی خوب و پیشرویی از طریق موسسه توانمندسازی انجام شد، پارک رشدی پیش‌بینی شد و در آنجا دانشکده‌ای برای آموزش در جهت کارآفرینی پیشکسوتان و فرزندانشان طراحی کردیم و این محدوده را برای سلامت پیشکسوتان هم برای مشاوره‌های مختلف و هم ورزش و برخی از کارها که در محدوده کسب و کار است، توسعه می‌دهیم.»
نجفی‌پور ادامه داد: «در زمینه کارآفرین کردن پیشکسوتان و فرزندانشان، طرح «کوکباز» یا کسب و کارهای بازنشستگی را طراحی کردیم و در سال گذشته جشنواره منتخبین کارآفرینان پیشکسوتان در همین راستا برگزار شد و اکنون زیرساخت‌های کوکباز در فضای مجازی آماده است و فروشگاهی نیز تدارک دیده شده است.
کوکباز زیرساختی است که باید بیش از این برای کارآفرین کردن پیشکسوتان و فرزندانشان توسعه پیدا کند.»
وی همچنین در رابطه با طرح مراقبت در منزل، پرستاری و مراقبت‌های سالمندی نیز گفت: «یکی از بهترین راه‌حل‌ها این بود که از پیشکسوتان سالمند در منزل خود مراقبت کنیم و توسط آشناترین افراد این کار را انجام دهیم، ما قبلا هزینه‌ها را پرداخت می‌کردیم، اما این باید به موسسات پرداخت می شد و از طریق موسسات مراقبت، افراد معرفی می‌شدند که این باعث می‌شد در امر مراقبت، مراقبت توسط کسانی انجام شود که برای سالمند ناشناس بودند.»
نجفی پور ادامه داد: «طرح مهتاب را پایه‌ریزی کردیم که براساس آن، با همکاری جهاد دانشگاهی و سازمان بیمه خدمات درمانی دوره‌های مراقبت از سالمندان را طراحی کردیم تا افرادی که می‌خواهند از سالمندان خود مراقبت کنند، دانش لازم را داشته باشند و حتی مدرک رسمی برای اشتغال به این کار داشته باشند.»
توجه به سال‌های باقیمانده عمر در نگاه جدید سالمندی
حمید پوراصغری معاون امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه نیز در این همایش با اشاره به سند ملی سالمندان گفت: «در سند ملی سالمندی تلاش بر این بوده است که ضمن ترسیم اهداف اصلی سند، نقشه راه اجرا و هماهنگی‌های بین بخشی را لحاظ کنیم تا جامعه‌ای امن، متناسب و پاسخگو برای نیازهای متنوع و متفاوت سالمندان فراهم کنیم. در بحث‌های نظری که با همکاران دیگر دستگاه‌های اجرایی مختلف داشتیم، چارچوب نظری موضوع را تدوین و به اجماع رساندیم، به نحوی که تمامی ذی‌نفعان موضوع در این زمینه توافق کامل داشتند و به منظور احتراز از اینکه سند ملی سالمندان بتواند نقش مهمی را در اجرایی‌سازی برنامه‌های مرتبط داشته باشد، پس از تعیین راهبردها، اهداف و سیاستهای اجرایی، برنامه اجرایی آن در قالب پروژه‌ای که دستگاه‌های زیربط نسبت به آن اقدام خواهند کرد تدوین می‌شود و در قالب بودجه‌های سنواتی و برنامه هفتم توسعه به ظهور خواهد رسید.» وی با بیان اینکه امیدواریم با نگاه آینده‌نگرانه این سند، بتوان نقش خود را در برنامه توسعه و حل چالشهای جمعیت سالمند کشور به خوبی ایفا کنیم، یادآور شد: «نگاهی به تغییرات جمعیتی در ۴۰ ساله گذشته نشان می‌دهد که بیشترین میزان رشد جمعیت در دهه ۶۰ اتفاق افتاده که نتیجه آن این بوده که در بسیاری از سیاست‌ها و اقداماتی که در کشور طی سنوات گذشته انجام شده، توجه بیشتر به این نسل برای نیازهای آنها از قبیل بهداشت و درمان و آموزش و پرورش، آموزش عالی و اشتغال بوده و این سبب شده که موضوع سالمندی و سالخوردگی کمتر مورد توجه قرار گیرد.»
پوراصغری تاکید کرد: «بی‌تردید افزایش امید زندگی و افزایش جمعیت سالمند در کشور به عنوان موفقیت برای ما محسوب می‌شود. البته نکته مهم این است که باید بین سالمندی فردی و سالمندی جمعیت تفاوت قائل شویم، زیرا سالمندی فردی زمانی است که بر اثر تغییرات بیولوژیک طبیعی، سن فرد افزایش پیدا می‌کند. سالخوردگی جمعیت زمانی است که ترکیب جمعیت در هرم سنی تغییر می‌یابد و نسبت جمعیت سالمند در ترکیب جمعیتی افزایشی می‌شود و این موضوع مانند هر پدیده‌ای اگر بدون برنامه‌ریزی و آمادگی نسبت به آن برخورد کنیم، می تواند به یکی از بزرگترین چالشهای کشور تبدیل شود.»
معاون امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه بررسی تغییرات جمعیتی نشان می‌دهد که در ۲۰ سال آینده جمعیت سالمندان دو برابر خواهد شد، گفت: «همه ما به عنوان افرادی که در خانواده و فامیل با سالمندان برخورد می‌کنیم، شاهدیم که در بسیاری از نیازهای این گروه، افراد خانواده تا چه میزان دچار مشکل هستند و نبود زیرساخت‌های متناسب، سبب شده خانواده در ساده‌ترین نیازهای سالمندان انرژی زیادی را صرف کنند.»
وی با بیان اینکه نگاه به موضوع سالمندی در منظر سیاست‌گذاران از اهمیت بالایی برخوردار است، گفت: «تجربیات این گروه جمعیتی در تدوین اهداف برنامه‌های توسعه می‌تواند برای سالمندان مورد استفاده قرار گیرد، لذا باید به دنبال جامعه‌ای با نگاه مثبت به موضوع سالمندی برای دسترسی به برابری، استقلال، مشارکت و حمایت و سلامت جسمی این گروه باشیم تا بتواند سالمندی سالم را به وجود آورد.»
پوراصغری ادامه داد: «سالمندی بحث بین‌بخشی است و برنامه‌ریزی کردن یکی از وجوه بسیار مهم و ایجاد هماهنگی برای اجرای این برنامه‌ها در بخش‌های مختلف است، لذا در سند ملی سالمندی تلاش بر این بوده است که ضمن ترسیم اهداف اصلی سند، نقشه راه اجرا و هماهنگی‌های بین بخشی را لحاظ کنیم تا جامعه‌ای امن، متناسب و پاسخگو برای نیازهای متنوع و متفاوت سالمندان فراهم آوریم.» وی یادآور شد: «در گذشته به دوران سالمندی به عنوان آخرین مرحله زندگی نگاه و در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها کمتر به نیازها و خواسته‌های آنان توجه می‌شد، اما در نگاه نوین به جای توجه به سال‌های گذشته زندگی به سال‌های باقی مانده عمر توجه می‌شود، بنابراین در دوران سالمندی فرد باید مانند بقیه عمر از زندگی خود بهره ببرد لذا در این سند تاکید زیادی بر سلامت، مشارکت و امنیت سالمندان داریم.»
پوراصغری با بیان اینکه در نگاه نوین به سالمندی موضوع بسیار مهم ترویج دیدگاه مناسب افراد و جامعه به موضوع سالمندی و سالمندان است، اظهار کرد: «افزایش و بهبود ارتباط بین نسل‌ها از جنبه‌های بسیار مهم فرهنگی در خصوص سالمندان محسوب می‌شود. هرچند ما در فرهنگ خودمان احترام و تکریم سالمندان را داریم، اما شهرنشینی، پیشرفت تکنولوژی و صنعتی شدن سبب شده تا انقطاع بین نسلی را در بسیاری از موارد شاهد باشیم که این موضوع سبب ایجاد انزوا و گوشه‌نشینی سالمندان می‌شود لذا به منظور تقویت منزلت سالمندان در سطح جامعه، باید ارتباط بین نسلی را هر آنچه می توانیم تقویت کنیم.»
وی با بیان اینکه با افزایش سن شاهد انواع ناتوانی‌ها و بیماری‌ها هستیم، گفت: «یکی از وجوه بسیار مهم در رابطه با سالمندان، اقدامات پیشگیری، درمانی و توانبخشی است. تاکید بر خودمراقبتی، ادغام خدمات پیشگیرانه در نظام شبکه کشور، افزایش دسترسی به این خدمات و تاکید بر ارائه خدمات در محل زندگی سالمند با استفاده از فناوری‌های نوین از جمله مواردی است که می‌تواند در بهبود کیفیت زندگی سالمندان بسیار مهم باشد.»
اجرایی شدن ادغام خدمات توانبخشی در حوزه سلامت
محمدتقی جغتایی مشاور وزیر بهداشت در امور توانبخشی نیز در همایش مجازی نگاهی نو به مسئله سالمندی در ایران، با اشاره به افزایش خدمات توانبخشی در دو دهه اخیر، اظهار کرد: «افزایش امید به زندگی و افزایش بیماری‌های غیرواگیر از جمله دلایلی است که نیاز به توانبخشی را افزایش داده است.»
وی با اشاره به لزوم انجام خدمات به موقع توانبخشی برای سالمندان اظهار کرد: «از سال ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی بر این مهم تاکید دارد. از دیگر تاکیدات این سازمان ادغام خدمات توانبخشی در حوزه سلامت و وزارت بهداشت بود که در کشور ما اجرایی شد و ارائه خدمات توانبخشی در خدمات سلامت ادغام شد. با گسترش خدمات توانبخشی در حوزه سلامت علاوه بر سهل شدن دریافت خدمات توسط سالمند، امر مهم پیشگیری نیز دنبال می‌شود. از سوی دیگر طراحی این سیستم با گسترش آن در بحث نظام ارجاع و تدوین و ابلاغ بسته‌های خدمتی توانبخشی توانست تا حد زیادی بیانگر اهمیت امر توانبخشی در سلامت سالمندان باشد.»
مشاور وزیر بهداشت با بیان اینکه اختلال دمانس در سنین سالمندی دغدغه‌ای مهم است، گفت: «با پیشنهاد اداره سلامت روان وزارت بهداشت برنامه ملی دمانس طراحی شده است که در مراحل نهایی خود قرار دارد، بر اساس این برنامه موظف به شناسایی زودتر این اختلال هستیم. از این رو پیشگیری، غربالگری به موقع و ارائه خدمت به موقع به سالمند مبتلا به اختلال دمانس در اولویت قرار خواهد گرفت.»
